Inleiding in de tumorbiologie (3) Keuzemodule TBK01 Inleiding in de tumorbiologie (3) De ontwikkeling van tumoren

Incidentie van kanker neemt toe met leeftijd:

Vergelijk Bingo: De kans op een rijtje van vijf is in het begin klein maar wordt al snel groter (bij erfelijke kanker is er al 1 mutatie (fiche) aanwezig)

De kenmerken van kanker Voor groei onafhankelijk van externe stimulatie Ongevoelig voor groeiremmende factoren Cellen gaan niet over tot apoptose Cellen met onbeperkte delingscapaciteit Weefselinvasie en metastasering Stimulering van angiogenese (bloedvatvorming)

Ad. 1 groeifactor onafhankelijke groei van tumorcellen: receptor Schakeleiwit Bv. Ras, Src signaalstoffen

Celadhesie Cel 1 Cel 2

Origin of replication 3 5 RNA primer 5 “Sliding clamp” 3 5 Fig. 16-15b Origin of replication 3 5 RNA primer 5 “Sliding clamp” 3 5 DNA pol III Parental DNA 3 5 Figure 16.15 Synthesis of the leading strand during DNA replication 5 3 5

Overall directions of replication Fig. 16-16a Overview Origin of replication Leading strand Lagging strand Lagging strand 2 1 Leading strand Figure 16.6 Synthesis of the lagging strand Overall directions of replication

Embryonale cellen maken extra lange telomeren m.b.v. telomerase. Fig. 16-16b6 3 5 Telomeren Embryonale cellen maken extra lange telomeren m.b.v. telomerase. Sommige tumorcellen “wekken” het gen dat codeert voor telomerase en kunnen daardoor langer blijven delen (de chromosomen worden niet te ver ingekort). 5 3 Template strand 3 5 RNA primer 3 1 5 3 Okazaki fragment 5 3 5 1 3 5 3 2 1 5 5 3 Figure 16.6 Synthesis of the lagging strand 3 5 2 1 5 3 3 1 5 2 Overall direction of replication

Vascular Endothelial Growth Factor stimuleert groei nieuwe haarvaatjes Start Genentech film

Metastasering Epithelial to Mesenchymal Transition (EMT) Basaalmembraan Mesenchymal to Epithelial Transition (MET)

Metastasering Melanoma in longen (muis) Metastasen van darmkanker in lever Metastasen van borstkanker in hersenen

Volgorde en preciese aantal kunnen verschillen per tumor:

Dit kan versneld worden met ingebrachte mutaties:

Retinoblastoom Functieverlies van Rb-eiwit In retinoblasten (voorlopers staafjes en kegeltjes) Tumorsuppressor gen Gedraagt zich toch vrijwel dominant G1 naar S fase overgang Ook andere vormen van kanker

aberrant crypt foci ACF intestinal epithelial cell adenoma carcinoma K-RAS SMAD2/4 chr. 18q LOH p53 chr. 17p LOH APC

Ontwikkeling van het colon carcinoom

FAP = familiaire adenomateuze polyposis

Tumorstamcel hypothese

Spontane regressie Zeldzaam Klassiek voorbeeld: baby met kwaadaardig neuroblastoom (bijnieren) werd naar huis gestuurd (om te sterven). De baby overleefde. Als tiener werden diverse goedaardige ganglioneuroma’s ontdekt. De neuroblastoma’s (ongedifferentieerd) waren door gedifferentieerd naar goedaardige ganglioneuroma’s. Meestal mechanisme van spontane regressie onbekend, mogelijk via afweersysteem