Inleiding in de tumorbiologie (5) Keuzemodule TBK01 Inleiding in de tumorbiologie (5)

(Externe) oorzaken van het ontstaan van kanker Mutaties (hersteld door reparatiemechanismen) (normaal al 104-106 fouten per dag per cel) Erfelijke en sporadische kankers - borstkanker voor 5-10% erfelijk, 90-95% sporadisch - darmkanker 15% erfelijk, 85% sporadisch somatisch kiembaan

(Externe) oorzaken van het ontstaan van kanker De belangrijkste kankerbevorderende factoren: (Carcinogene factoren) - bepaalde chemische verbindingen (ook lichaamseigen, o.a. radicalen van de mitochondriën) - diverse vormen van straling - sommige virussen

Chemische carcinogenese Mutageen (Initiator) Carcinogene stoffen Niet mutageen (Promotor) Epidemiologie: indicatie Proefdieren: uitsluitsel (niet zeker of dat ook bij de mens een rol speelt). Naast industriële producten ook natuurlijke stoffen!

Aantonen mutageniteit AMES –test met Salmonella bacteriën Histidine afhankelijk.

Benzopyreen In de lever: Mutaties in p53, veroorzaakt door Benzopyreen: G T

Aflatoxine (geproduceerd door Aspergillus, waarom?) Guanine

Asbest

Promotoren: Zelf niet carcinogeen Bevorderen carcinogeniciteit van andere stoffen V.b. Crotonolie: bevat phorbolverbinding die celdeling stimuleert

Hormonen als promotor: Testosteron bij prostaatkankler Estradiol bij borstkanker Vet voedsel promoot darmkanker (via productie galzuren?) Sigarettenrook: naast mutagene PAC’s ook promotoren

U.V. - straling

Xeroderma pigmentosum Erfelijke ziekte Snelle verbranding van de huid Snelle veroudering van de huid (xeroderma) Verhoogde kans op huidkanker Grotere kans op andere vormen van kanker

Ioniserende straling o.a. Röntgen straling alfa, bèta en gamma straling (van radioactieve isotopen en in kosmische straling) Veroorzaakt uiteenlopende DNA-schade http://www.bfa-ernaehrung.de/bestrahlung

Ioniserende straling Radium lijkt op calcium: botopname

Onderscheid exogene / endogene straling Exogeen: van buiten het lichaam komt. Bv kosmische straling, straling afkomstig van isotopen uit natuurlijke gesteentes, röntgenstraling bij doorlichten. Deze is ten dele niet te voorkomen.

Endogene straling vanuit het lichaam zelf door opname van radio actieve isotopen. Van nature komen er isotopen van oa. Koolstof (c-14), kalium en waterstof (tritium) voor. Een verdachte stof is Radon, een gas dat o.a. uit cement en andere bouwmaterialen vrij kan komen. Bij het uiteenvallen van Radon komt alfa straling vrij. Ten gevolge van de sterke isolatie van woonhuizen in koudere streken is de conc. radongas in het binnenhuismilieu sterk toegenomen. Gevolgen De Gezondheidsraad schat dat ten gevolge van de blootstelling aan radon jaarlijks tussen de 100 en 1200 personen in Nederland longkanker krijgen. De hoogste schatting komt neer op 800 personen. (http://www.nrg-nl.com/public/radon/radon.html. )

Virus en kanker Retrovirus kan oncogenen bevatten (Rous Sarcoma Virus)

Baarmoederhalskanker Papilloma virus 60 soorten 6 lijken betrokken bij baarmoederhalskanker Uitstrijkje: PAP score PAP is de afkorting van de naam van de Griekse arts dr. George Papanicolaou.

Hepatitis-B infecties: leverkanker (zuidoost Azië en zuidelijk Afrika) Onbeschermde seks en besmette naalden (tatoeëringen) Verhoogde celdeling Vooral in combinatie met carcinogenen zoals aflatoxine