Dementie – diagnose en symptomen E. Geiger, neuroloog Beatrixziekenhuis Rivas Zorggroep Dementie – diagnose en symptomen

Inhoud Geheugen Wat is dementie? Mogelijke symptomen / herkenning Oorzaken / vormen Behandeling Vragen Het woord dementie stamt af van het Latijn en betekent letterlijk ontgeesting

Geheugen Bibliotheek – bibliothecaris

Geheugen Sensorisch geheugen Werkgeheugen - Korte termijn geheugen Lange termijn geheugen - Procedurel en declaratief Sensorisch geheugen: zintuigelijke geheugen: visueel en auditief Werkgeheugen - Korte termijn geheugen Lange termijn geheugen procedurel: motorisch (v.b. fietsen) en cognitieve vaardigheden (v.b. lezen) declaratief: opgeslagen kennis bewust beleven of oproepen

Coderen van informatie (encoding) De eerste stap in de verwerking en opslag van informatie. Er zijn verschillende vormen van codering: Auditieve codering: het verwerken van geluiden, vooral de klank woorden (neurononen in de auditieve cortex) Semantische codering: het verwerken van betekenis, vooral van woorden Sensorische codering: het verwerken van sensorische informatie (neuronen in de sensorische cortex) Visuele codering: het verwerken van visuele informatie (neuronen in de visuele cortex) Tijdens codering wordt informatie met betrekking tot tijd, ruimte en frequentie verwerkt. Betrokken hersensysteem: cholinerge systeem Opslag van informatie (storage) De opslag van informatie gaat via drie stappen: Sensorische opslag: slaat de sensorische informatie heel kort op zodat er perceptie kan plaatsvinden (in de mediale-temporale kwab) Korte termijn geheugen: informatie wordt voor 20-30 seconden opgeslagen Lange termijn geheugen: ‘permanente’ opslag van informatie Voor de opslag zijn twee dingen nodig: Versterking van connecties tussen corticale neuronen Eiwitsynthese Er zijn verschillende hersengebieden betrokken bij de overgaan van het korte termijn geheugen naar het lange termijn geheugen: Mediale-temporale kwab: hippocampus (cruciaal voor uiteindelijke opslag) entorhinale cortex perirhinale cortex para-hippocampale cortex Ophalen van informatie (retrieval) Informatie moet teruggehaald kunnen worden, anders heb je er niks aan. Bij het terughalen zijn dezelfde neuronencircuits betrokken als bij de codering van informatie (via de hippocampus). Een sterke geconsolideerde herinnering heeft de hippocampus niet meer nodig. Vergeten van informatie Het vergeten van informatie kan ontstaan door ‘fouten’ in het geheugen: tijdens coderen (verstoring van KTG) tijdens opslag (overgang van KTG naar LTG) tijdens ophalen (overgang van LTG naar KTG) veroorzaakt door interferentie (nieuwe informatie) verlies van synapsen (connecties) of verlies LTP

Vergeetachtigheid ≠ Dementie M. Alzheimer

Vergeetachtigheid Normale veroudering Spanningen Drukte Stress Depressie/sombere stemming Slaaptekort Ziekte, narcose Vaak van voorbijgaande aard

‘Normale veroudering’ Leerproces minder efficiënt Probleemoplossend vermogen ↓ Concentratie ↓ Informatieverwerkingssnelheid ↓ Moeite met namen Geheugenfuncties redelijk behouden!!! Geheugenproblemen zijn niet normaal als je ouder wordt!

Probleem (tijdelijke) Vergeetachtigheid Bezorgdheid Schaamte Angst voor dementie Onzekerheid over de toekomst: gezin en werk Ziekte Etc. Verlies van zelfvertrouwen in eigen geheugen Selectief waarnemen: pre-occupatie met missers Geheugeninspanning: te veel/te weinig Versterking gevoel van falen

Dementie = neurocognitieve stoornis Dementiesyndromen Klinische diagnose Huisarts – GOAC – Neuroloog – Geriater Dementie = een syndroom: een beschrijving van een toestandsbeeld geen “echte ziekte (diagnose)”.

Wat is dementie “normaal” Cognitieve stoornissen “Geheugen problemen” tijd

Dementie Men mag volgens de DSM-IV-TR de diagnose dementie stellen wanneer er sprake is van: een geheugenstoornis, en één of meer van de volgende cognitieve stoornissen: afasie (stoornis van de spraak en taal), apraxie (stoornis van het handelen), agnosie (stoornis in het herkennen van objecten) of een stoornis van uitvoerende functies. Voor de diagnose dementie is het verder vereist dat de stoornissen: een duidelijke beperking in het sociaal of beroepsmatig functioneren veroorzaken een significante beperking betekenen ten opzichte van het vroegere niveau, en niet uitsluitend voorkomen tijdens het beloop van een delier Dit in het vervolg verder uitwerken

Cognitieve domeinen Geheugen en oriëntatie cognitie = de processen die betrokken zijn bij het verwerven en verwerken van informatie Geheugen en oriëntatie Aandacht en concentratie – Mentale verwerkingssnelheid Taalfuncties – Afasie Praxis Uitvoerende functies Abstract denken – Redeneren – Oordelen Visuospatiële functies / ruimtelijke oriëntatie Waarnemen – Gnosis Gedrag en emotie, persoonlijkheid cognitie = de processen die betrokken zijn bij het verwerven en verwerken van informatie.

Cognitieve domeinen Geheugen en oriëntatie Aandacht en concentratie – Mentale verwerkingssnelheid Taalfuncties – Afasie Praxis Uitvoerende functies Abstract denken – Redeneren – Oordelen Visuospatiële functies / ruimtelijke oriëntatie Waarnemen – Gnosis Gedrag en emotie, persoonlijkheid

Geheugenstoornissen Inprenting - herhalen Herinnering Leren Kwijtraken Desoriëntatie Vaardigheden Lange termijn geheugen

Cognitieve domeinen Geheugen en oriëntatie Aandacht en concentratie – Mentale verwerkingssnelheid Taalfuncties – Afasie Praxis Uitvoerende functies Abstract denken – Redeneren – Oordelen Visuospatiële functies / ruimtelijke oriëntatie Waarnemen – Gnosis Gedrag en emotie, persoonlijkheid Aandacht geeft vorm aan het waarnemingsproces, samenhang aan het denken en handelen en is noodzakelijk om te kunnen onthouden

Cognitieve domeinen Geheugen en oriëntatie Aandacht en concentratie – Mentale verwerkingssnelheid Taalfuncties – Afasie Praxis Uitvoerende functies Abstract denken – Redeneren – Oordelen Visuospatiële functies / ruimtelijke oriëntatie Waarnemen – Gnosis Gedrag en emotie, persoonlijkheid

Taalstoornissen Woordvindstoornissen Snelheid/vloeiendheid van spreken Betekenissen/begrippen Inhoudsloze taal Lezen

Cognitieve domeinen Geheugen en oriëntatie Aandacht en concentratie – Mentale verwerkingssnelheid Taalfuncties – Afasie Praxis Uitvoerende functies Abstract denken – Redeneren – Oordelen Visuospatiële functies / ruimtelijke oriëntatie Waarnemen – Gnosis Gedrag en emotie, persoonlijkheid

Praxis Uitvoeren van aangeleerde handelingen Aan- en uitkleden Persoonlijke verzorging

Cognitieve domeinen Geheugen en oriëntatie Aandacht en concentratie – Mentale verwerkingssnelheid Taalfuncties – Afasie Praxis Uitvoerende functies Abstract denken – Redeneren – Oordelen Visuospatiële functies / ruimtelijke oriëntatie Waarnemen – Gnosis Gedrag en emotie, persoonlijkheid

Uitvoerende functies Planning en organisatie Schakelen van gedragspatronen Abstract denken (spreekwoorden)

Cognitieve domeinen Geheugen en oriëntatie Aandacht en concentratie – Mentale verwerkingssnelheid Taalfuncties – Afasie Praxis Uitvoerende functies Abstract denken – Redeneren – Oordelen Visuospatiële functies / ruimtelijke oriëntatie Waarnemen – Gnosis Gedrag en emotie, persoonlijkheid

Visuospatiële functies Herkennen van voorwerpen of omgeving Neglect Hallucinaties of wanen

Cognitieve domeinen Geheugen en oriëntatie Aandacht en concentratie – Mentale verwerkingssnelheid Taalfuncties – Afasie Praxis Uitvoerende functies Abstract denken – Redeneren – Oordelen Visuospatiële functies / ruimtelijke oriëntatie Waarnemen – Gnosis Gedrag en emotie, persoonlijkheid

Gedrag, stemming, persoonlijkheid Ontremming of decorumverlies Mentale rigiditeit Apathie of desinteresse Versterkte emoties Eetgedrag of dwangmatigheid Agressiviteit Afhankelijkheid

Oorzaken dementie Voeding gerelateerd/life style Infecties Hormonaal Structureel Neurodegeneratief Medicatie Slaapstoornissen Psychiatrie

Oorzaken dementie Voedingsgerelateerd/ lifestyle Vitamine B12 Vitamine B1 – alcoholisme (Korsakov) Roken Weinig bewegen Depressie Hoge bloeddruk Diabetes Sterk overgewicht (obesitas) Lage mentale activiteit belangrijkste risicofactor voor dementie is leeftijd. Hoe ouder, hoe groter de kans op dementie. Minder dan 1 procent van de mensen tussen de 60 en 65 heeft dementie, terwijl meer dan 40 procent van de mensen boven de 90 jaar dementie heeft. Naast leeftijd zijn roken, ongezonde leefstijl en bepaalde ziektes en aandoeningen risicofactoren die de kans op dementie groter maken. Onderzoek toont zeven belangrijkste risicofactoren aan die de kans op dementie vergroten Roken Weinig bewegen Depressie Hoge bloeddruk Diabetes Sterk overgewicht (obesitas) Lage mentale activiteit. Veel onderzoekers geloven dat tot 30% van het aantal gevallen van dementie is te voorkomen wanneer rekening wordt gehouden met deze risicofactoren.

Oorzaken dementie Voedingsgerelateerd Infecties Lues/AIDS Lyme Encephalitis (Herpes) Kankergerelateerd (paraneoplastisch)

Oorzaken dementie Voedingsgerelateerd Infecties Hormonaal Schildklierstoornissen

Oorzaken dementie Voedingsgerelateerd Infecties Hormonaal Structureel Herseninfarcten/bloedingen Subduraal hematoom Normale druk hydrocephalus Tumor

Oorzaken dementie Neurodegeneratief M. Alzheimer Vascuaire dementie Combinatie Frontotemporale dementie Lewy body dementie M. Parkison Progressieve supranuclaire blikparese (PSP) Corticobasale degeneratie M. Huntington Creutzfeldt-Jakob

Hersenactivatie tijdens een geheugentaak bij: Gezonde ouderen Mci zonder vasculaire schade Mci met vasculaire schade

Risicofactoren Ongezonde levensstijl Depressie Lage mentale activiteit

M. Alzheimer – 1e fase recente gesprekken of gebeurtenissen vergeten zich herhalen nieuwe ideeën trager begrijpen de draad van een verhaal verliezen verward zijn minder vloeiend spreken het moeilijk vinden om beslissingen te nemen zijn interesse in andere mensen en activiteiten verliezen

M. Alzheimer – 2e fase verward zijn over waar ze zijn weglopen of de weg kwijtraken verward zijn over de tijd 's nachts opstaan omdat hun slaap/waakritme verstoord raakt zichzelf of anderen in gevaar brengen door hun vergeetachtigheid - bijvoorbeeld door het niet aansteken van het gas van het fornuis zich op een ongewone manier gedragen, zoals bijvoorbeeld naar buiten gaan in hun nachtkleding problemen hebben met de waarneming, en in sommige gevallen hallucinaties hebben

Behandeling Remmen progressie (relatief) Geen genezing