Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Criminaliteit en veiligheid in Een reflexieve analyse Tom Vander Beken 10 e BTS-dag Federale Politie BOM in 2020 Brussel, 27 mei 2010

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Intro “Since the plotters were flexible and resourceful, we cannot know whether any single step or series of steps would have defeated them. What we can say with confidence is that none of the measures adopted by the U.S. government from 1998 to 2001 disturbed or even delayed the progress of the al Qaeda plot. Across the government there were failures of imagination, policy, capabilities, and management. The most important failure was one of imagination. We do not believe leaders understood the gravity of the threat.” (National Commission on Terrorist Attacks Upon the United States, 2004: 9)

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Politie en opsporing in een risicomaatschappij Ordehandhaving en (repressieve) dwang zijn lang het dominant model geweest voor politie en opsporing: op criminaliteit en ordeverstoring reageren wanneer zij zich voordoen om ze te stoppen of te bestraffen. (Bittner, 1970) In de jaren ’90 wordt een paradigmashift waargenomen. Opsporings- instanties zijn niet alleen et de feiten bezig, maar met alle risico’s die daarmee in verband gebracht kunnen worden. Politie, maar ook de opsporing, wordt een risico-aangelegenheid. (Ericson & Haggerty 1997) Politie zijn kennis werkers en information brokers geworden in een risico management- en communicatiesysteem: infovergaring over veiligheidsrisico’s (b.v. bepaalde bevolkingsgroepen) met nieuwe monitoring technieken en communicatie met andere instituties (private partners zoals verzekeringen, hulpverlening,...) Intelligence-led policing als “a strategic, future-oriented and targeted approach to crime control, focusing upon the identification, analysis and ‘management’ of persisting and developing ‘problems’ or ‘risks’ (which may be particular people, activities or areas), rather than on the reactive investigation and detection of individual crimes” (Maguire 2000).

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Risico’s: alles is potentieel relevant In een repressief-reactief model zijn criminaliteit en veiligheid een eerder statisch, zelfs historisch gegeven. Kennis/analyses zijn dan ook vaak rapportages over wat is of was. (situatierapporten) In een risicomodel zijn criminaliteit en veiligheid dynamischer en vooral een toekomstig gegeven. Proactiviteit vervang reactiviteit. Kennis/analyses zijn eerder een inschatting van wat zal of kan zijn. In een risicomaatschappij zijn niet alleen daders of ordeverstoorders relevant, maar alles wat de veiligheid of criminaliteit kan beïnvloeden. Dit leidt tot een onverzadigbare informatiedrang met de ambitie om alles te weten.

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei De grenzen van risico-denken en onzekerheid Risico(management) impliceert dat het mogelijk is om relevante data te verzamelen en te begrijpen zodat uitspraken gedaan kunnen worden over waarschijnlijkheid van gebeurtenissen en de schade die daaruit kan voortvloeien. De toekomst is, zij het moeilijk, rationeel bereken- en beredeneerbaar. Sinds 11/9, credit crunch ed. wordt sterk getwijfeld aan de bereken- en voorspelbaarheid van wat de toekomst zal brengen (op veiligheidsgebied). Onzekerheid is daarbij het nieuwe paradigma. Known unknows, unknown unknows, zwarte zwanen, ….

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Toekomstbeelden bij risico en onzekerheid In een risico-denken wordt een toekomstbeeld gemaakt van dé meest waarschijnlijke toekomst zodat daarop voorbereid kan worden. (via b.v. omgevingsanalyses) In een benadering van onzekerheid worden toekomstbeelden gemaakt van mogelijke toekomsten. Indien absolute onzekerheid het uitgangspunt is, dan is het helemaal niet zinvol om toekomstige ontwikkelingen van veiligheid en criminaliteit te trachten in te schatten. Enkel beschermen van wat belangrijk (b.v. kritische infrastructuur) is tegen om het even welke potentiële veiligheidsdreiging, is dan aan de orde (resilience). Bij aanvaarding van de onzekerheid zonder dat dit een rationele discussie onmogelijk maakt, kunnen verschillende relevante en plausibele toekomstbeelden worden gemaakt. (via b.v. scenariotechnieken)

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Risicodenken: omgevingsanalyses Omgevingsanalyses gaan ervan uit dat het: 1. mogelijk is belangrijke trends in de samenleving te dedecteren waarvan aangenomen wordt dat zij zich in de toekomst verder zullen zetten (voorspelling) 2. mogelijk is deze trends aan een criminaliteitsbeeld te linken (causaal verband) Dit is heel moeilijk vol te houden gezien de complexiteit van de maatschappelijke ontwikkelingen én van criminaliteit. Het voorspellen en unilateraal verbanden leggen is eerder een « kunst » dan een wetenschap. Bovendien stelt het de toekomst als statisch en onontkoombaar (belang voor beleidsmaker?) voor.

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Werken met onzekerheden: scenario’s De scenario-techniek laat toe na te gaan of men voorbereid is op mogelijke toekomstige situaties. Scenario’s stellen niet één bepaalde toekomst voor maar verschillende alternatieve werelden, waarop al dan niet geanticipeerd kan worden. Uitgangspunt zijn belangrijke « onzekerheden » die als een toekomstig verhaal worden uitgewerkt waarbij ook gebruik gemaakt wordt van wat als « zekerheid » wordt aangemerkt.

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Scenario’s voor georganiseerde criminaliteit in 2015 Onderzoek in opdracht van de Europese Commissie over methodes om inzichten te verlenen in de toekomst van georganiseerde criminaliteit en de toepassing ervan. Verwerping van de omgevingsanalyse t.v.v. de scenariotechniek. Scenario’s over criminele groepen, contrastrategieën, kwetsbaarheden van economische sectoren en illegale markten in de EU in (T. Vander Beken, ed., European Organised Crime Scenarios for 2015, Maklu, 2006)

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei De relevante onzekerheden 1. Toegang tot technologie voor criminelen: Technologische ontwikkeling is zeker, de beschikbaarheid ervan voor de wetsovertreders (in vergelijking met wetshandhavers) evenwel niet. 2. De rol van de publieke sector: Wat zal de Europese publieke sector kunnen t.a.v. georganiseerde criminaliteit (regels en praktijken)? Beide onzekerheden en hun uitersten zijn relevant voor bestaan en vorm van contrastrategieën.

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Vier plausibele scenario’s Hopeloos geweld: Beperkte toegang tot technologie en een sterke publieke sector. Verstoppertje: Onbeperkte toegang tot technologie en een effectieve overheid. Variatie troef: Beperkte toegang tot technologie en een zwakkere en gefragmenteerde publieke sector. Cyber strategieën: Onbelemmerde toegang tot ICT en een zwakke overheid.

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Hopeloos geweld De EU is erin geslaagd om in 2015 echt te coördineren m.b.t. georganiseerde/ernstige criminaliteit. ICT ontwikkelt sterk, maar tegelijk ook veel aandacht voor controle en veiligheid ervan. Niet iedereen geniet evenveel van technologische ontwikkeling (sociale ongelijkheid). Overheid « gebruikt » ICT tegen criminaliteit, etnische minderheden, immigranten,…. Coördinatiecapaciteit EU vlakt gefragmenteerde LS aanpak uit en ondersteunt dit sterk met ICT (geïntegreerde databases, intra en extracommunautaire uitwisseling, technieken inzake biometrie, nanotechnologie, …) Criminelen hebben daar veel minder toegang toe. Communicatie, infiltratie, corruptie moeilijker. Om te overleven hebben criminele groepen nagenoeg alleen nog geweld…

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Verstoppertje De EU is er in 2015 niet in geslaagd echt te coördineren inzake veiligheid, maar is wel een belangrijke speler die de LS goed kan ondersteunen met allerlei analyses, data(bestanden) en ICT-tools (nano-technologie, biometrie,…). Veel aandacht in LS en (informele) samenwerking tussen LS. Ook veel samenwerking met private sector. Technologie is ontwikkeld door en toegankelijk voor vele partners. Ook criminaliteit profiteert van technologie en cyberspace voor allerhande activiteiten (ook van buiten EU). Maar ook overheid en private sector bewapenen zich. Digitale strategieën én contraststrategieën. Offensieve contrastrategieën minder succesvol.

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Variatie troef In 2015 is private sector de belangrijkste speler inzake de aanpak van georganiseerde criminaliteit op internationaal vlak. Crisis, ook institutioneel, werpt de EU terug op zijn core business. LS werken op eigen tempo (samen). Veel publiek-private samenwerking. ICT is een onderdeel van het dagelijks leven en vooral private sector gebruikt en profiteert. Preventie georganiseerde criminaliteit gebeurt vooral door private sector (zelf). Grote variatie in criminaliteit en contrastrategieën. Soms digitale contrastrategieën, soms geweld of gebruik commerciële structuren.

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Cyber strategieën In 2015 valt het Europese project wat stil ten gevolge van een (legitimiteits)crisis). LS richten zich vooral op eigen belangen en overleven. Sociale ongelijkheid en uitsluiting van vreemdelingen. Geen EU-veiligheidsbeleid en weinig samenwerking, ook niet zoveel met private sector. ICT en digitalisering zijn sterk ontwikkeld en leveren veel mogelijkheden voor criminele groepen ook wat afscherming betreft: Digitale commerciële structuren, corruptie en beïnvloeding (e-identiteitsfraude,…) en cyber geweld (hacking databanken,…).

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Tom Vander Beken – Brussel – 27 mei Conclusies Risicodenken leidt tot nadenken over toekomstige ontwikkelingen van criminaliteit en onveiligheid. Trachten om dé toekomst van veiligheid te voorspellen is onmogelijk en niet nuttig. Onzekerheden aanvaarden en ze gebruiken om reflexief om te gaan met toekomstverkenningen is een betere optie. Scenariotechnieken tonen aan dat verschillende toekomsten mogelijk zijn en elk aan kunnen zetten tot reflecties en anticipatie. Dus, … contrastrategieën van criminele groepen in 2015 kunnen nagenoeg volledig digitaal zijn, maar ook nagenoeg volledig bestaand uit fysiek geweld en bedreiging. Zijn we daar klaar voor?