Dorien Philipszoon NPI, Arkin, Amsterdam Ongrijpbare angst en onstilbaar verlangen iN DE BEHANDELING VAN BORDERLINE PATIëNTEN Dorien Philipszoon NPI, Arkin, Amsterdam

Inleiding (1) Klinische vignetten zijn gefingeerd Over welke borderline patiënten gaat het?

Kernberg: persoonlijkheidsorganisaties Realiteits- toetsing Identiteit Afweer Neurotisch + geïntegreerd neurotisch Borderline + (-) diffuus onrijp Psychotisch -

Inleiding (2) Vragen: Waaruit bestaat angst bij borderline patiënten? Waaruit bestaat verlangen bij borderline patiënten? Hoe heb je er als therapeut mee te maken? (

Inhoud Inleiding Borderline patiënten en - angst - verlangen - tegenoverdracht Casus Peter Conclusies

Angst en borderline patiënten  Gabbard (2005) Angsthierarchy Neurotische pt’en Borderline pt’en Freud (1926), e.a. Superego angst Castratie angst Angst voor liefdesverlies   Mahler (1975) Separatie angst Klein (1948) Schuldbeladen angst Achtervolgings angst Winnicott (1963) Desintegratie angst (primitive agony) Fonagy (2002): Affect regulatie/ mentaliserend vermogen Goed ontwikkeld: angst gementaliseerd Slecht ontwikkeld: angst blijft ongementaliseerd

Separatieangst (Mahler)

Achtervolgingsangst (Klein)

Desintegratieangst/agony (Winnicott)

Ongrijpbare angst en borderline patiënten Separatieangst Achtervolgings-/ desintegratieangsten Ongementaliseerde angst In de praktijk: angst is totaal, paniek, alomvattend, vernietigend of angst is verdwenen, afwezig

Inhoud Inleiding Borderline patiënten en - angst - verlangen - tegenoverdracht Casus Peter Conclusies Discussie

Onstilbaar verlangen en borderline patiënten Verlangen naar gehechtheid (Bowlby, 1969) Verlangen impliceert uitstel (Fonagy 2002)

Onstilbaar verlangen en borderline patiënten 3. Verlangen naar emotionele turbulentie (Bollas, 1996)

Onstilbaar verlangen en borderline patiënten Conclusie: verlangen heeft geen woorden, is ongementaliseerd en totaal

Inhoud Inleiding Borderline patiënten en - angst - verlangen - tegenoverdracht Casus Peter Conclusies Discussie

Tegenoverdracht en borderline patiënten onvermijdelijk? Hoe hiermee omgaan?

Tegenoverdracht Gevoelens van therapeut naar patiënt Definitie (breed; Klein, Heimann, Bion): herhaling in therapie van onopgelost intrapsychisch “oud” conflict én/óf reactie op de patiënt, bijvoorbeeld bij projectieve identificatie

Tegenoverdracht en borderline patiënten Therapeut voelt o.a. door projectieve identificatie angst en verlangen van de patiënt, in combinatie met eigen onopgeloste conflicten.

Tegenoverdracht door projectieve identificatie Hoe hiermee omgaan? - Niet direct handelen - Het in je geprojecteerde gevoel verdragen - proberen na te denken, het gevoel “metaboliseren” - het “gemetaboliseerde” gevoel in een te verdragen vorm teruggeven aan de patiënt, als het moment er rijp voor is

Casus: Peter Inhoud Inleiding Theorie: borderline patiënten en - angst - verlangen - tegenoverdracht Casus: Peter Conclusies Discussie

Casus Peter 47-jarige gehuwde man, zonder kinderen, werkzaam in reclame Lange psychiatrische voorgeschiedenis Emotionele verwaarlozing Beloop: illustratie van angsten, verlangens en tegenoverdracht.

Casus Peter Na 4 jaar behandeling: Angsten niet alleen meer primitief, maar veranderd in signaalangsten (Gabbard 2005) Verlangens mogen er zijn en hebben woorden gekregen Tegenoverdracht heeft geholpen bij deze ontwikkelingen

Conclusies (1): Bij borderline patiënten is sprake van: Ongrijpbare, primitieve, ongementaliseerde, totale angsten Onstilbaar, woordeloos verlangen naar een gehechtheidsfiguur en De therapeut voelt dit in de tegenoverdracht

Conclusies (2): Met psychodynamische behandeling wordt het mentaliserend vermogen beter en neemt het vertrouwen in de ander en in zichzelf toe. Hierdoor kunnen angsten beter verdragen worden, hoeven ze niet te overspoelen of ontkend te worden en kunnen verlangens in beeld komen.

dorien.philipszoon@npsai.nl Vragen? Discussie?