- Verschillende ziekte-entiteiten (‘categorieen’) - Stricte scheidingen Emil Kraepelin 1856 – 1926 Psychopathologie: de geschiedenis Melancholia Dementia (praecox) Manische- Depressie Etiologie 2 Pathogenese 2 Etiologie 1 Pathogenese 1 Etiologie 3 Pathogenese 3

1932 – heden Robert Spitzer Psychopathologie: de geschiedenis - Nog meer categorieen - Etiologie nog steeds belangrijk Depressie Schizofrenie Bipolaire I Parasomnia’s Schizoaffectieve stoornis Bipolaire II Etiologie 1 Pathogenese 1 Etiologie 1 Pathogenese 1 Etiologie 1 Pathogenese 1 Etiologie 1 Pathogenese 1 Etiologie 1 Pathogenese 1 Etiologie 1 Pathogenese 1

1883 – 1969 Geleidelijke overgangen tussen de syndromen! Karl Jaspers Psychopathologie: de geschiedenis

Karl Jaspers Mengvormen van ‘elementaire’ syndromen Psychopathologie: de geschiedenis 1883 – 1969

Primaire kleuren (“Dimensies”) Alle As I en As II stoornissen Psychosis Depression Anxiety Compulsion Mania Inhibition Desorganisation Psychopathologie: de geschiedenis

Empirische studies Sinds 1950

Zweten Somberheid Bleekheid Tremor Suicidale neigingen Negatieve gedachten Innerlijke spanning Concentratieproblemen Principale Componenten Analyse Symptomen Component structure Component 1 Component 2 => PCA => “Analyse van co-variantie van symptomen”

Principale Componenten Analyse PCA levert ‘elementaire syndromen’ van psychopathologie: Rood Groen Blauw PCA Klinisch beeld Componenten

Tenminste…. binnen ongeselecteerde populatie patienten, gescoord op alle symptomen. Rood Groen Blauw PCA Klinisch beeld Ongeselecteerde populatie (‘wit licht’) Componenten Principale Componenten Analyse

Problemen met het multidimensionele onderzoek Vrijwel alle studies verricht binnen DSM categorieen: onvolledig en vervormd beeld. Schizofrenie PCA Klinisch beeld Positieve symptomen Negatieve symptomen Desorgani- satie ‘Schizofrenie’ (‘voorgefilterde kleur’) Componenten

Problemen met het multidimensionele onderzoek Zulke “dimensies” hebben geen elementaire status Vrijwel alle studies sinds 1950 zijn verricht binnen DSM- categorieen!

Toch zijn sommige symptomen veel belangrijker dan andere…! …. voor het ontstaan van componenten (elementaire syndromen). …. voor het ontstaan van combinaties tussen componenten (ziektebeelden). Paranoidie Innerlijke spanning Somberheid PCA ziet geen verschil tussen de symptomen. Problemen met het multidimensionele onderzoek Derealisatie Agorafobie Concentratie problemen

Moderne netwerktheorie Mogelijk dankzij wetenschappelijke vooruitgang...

Bouwstenen van het leven zijn in kaart gebracht Afgelopen jaar

Moderne Netwerk Theorie Levende wezens zijn te zien als netwerken. De elementen in deze netwerken zijn niet op een willekeurige manier met elkaar verbonden, maar hebben een “Small World” structuur (Watts and Strogatz, 1999). Small World netwerken kun je terugvinden op alle niveaus van biologische organisatie: van molecuul tot mens en de maatschappij.

1. “Small-world” structuur “Knopen” “Verbin- dingen” “Hubs” Six degrees of separation

2. “Multimodulaire” structuur “Hubs”

3. “Scale-Free” structuur Van boven Van opzij Barabasi, 2004

3. “Scale-Free” (fractal)structuur

Netwerktheorie en Psychiatrie Borsboom et al, 2006 Borsboom e.a Symptomen van psychopathologie zijn onderling verbonden. 2.Small World structuur (niet alle symptomen zijn even belangrijk): hubs en brugsymptomen. 3.Tot nu toe vooral DSM-symptomen: selectiebias dreigt zich te herhalen!

Netwerktheorie en Psychiatrie DSM

N = 192. Heterogenene groep patiënten met “een vorm van acute (“As I”) stoornis (Dr. J.G. Goekoop, 1992). Gescoord op de CPRS (comprehensive psychopatho- logical rating scale): 65 items. Bivariate correlationele analyse van alle itemscores (correlaties tussen symptomen). Item = knoop, significante correlatie = link, sterkte van de correlatie = gewicht van de link (NodeXL). De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I)

Depressie (Fobieen, Woede) Manie Angst Desorganisatie (van gedrag) Psychose (+ OCD) Retardatie Goekoop R., Goekoop J.G., PLOS ONE, dec 2014 Clusters: >90% match met PCs

De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I) Goekoop R., Goekoop J.G., in preparation Depressie Manie Psychose Angst Remming Desorganisatie Super-cluster 1: Depressie, Angst, (Fobieen, OCD) = INTERNALISEREND? ‘Neurotisch’ Super-cluster 2: Manie Psychose Retardatie Desorganisatie = EXTERNALISEREND? ‘Psychotisch’

De Psyche als netwerk Persoonlijkheid (As II) N = 441. Psychologie studenten UvA zonder een persoonlijkheidsstoornis (Dr. H.S. Scholte, 2008). Gescoord op de NEO-PI-R (240 items). Bivariate correlationele analyse van alle itemscores (correlaties tussen alle persoonlijkheidsitems). Item = knoop, significante correlatie = link, sterkte van de correlatie = gewicht van de link (NodeXL).

De Psyche als netwerk Persoonlijkheid (As II) Cluster 4: Neuroticisme+ Cluster 3: Extraversie+ Cluster 2: Meegaandheid+ Cluster 1. Conscientieus- heid + Cluster 6: Eerlijkheid? Goekoop R., Goekoop J.G, Scholte H.S., PLOS ONE, Dec 2012

De Psyche als netwerk Persoonlijkheid (As II) Goekoop R., Goekoop J.G, Scholte H.S., PLOS ONE, Dec 2012 Ontwikkelingsprofiel Super-cluster 1: Neuroticisme Conscientieusheid Eerlijkheid = INTERNALISEREND? ‘Neurotisch’ Super-cluster 2: Meegaandheid Extraversie Openheid = EXTERNALISEREND? ‘Psychotisch’ Meegaandheid+ Conscientieusheid + Extraversie+ Neuroticisme+

De Psyche als netwerk Psychopathologie en Persoonlijkheid Persoonlijkheid Psycho- pathologie Hoog Neuroticisme Lage Agreeableness Lage Openness Angst Psychose Depressie

Psychosis Depression Anxiety Compulsion Mania Inhibition Desorganization 10 “Elementaire syndromen” 10 “Elementaire persoonlijk- heidsdimensies” Alle (300+) As I en II stoornissen Elementaire syndromen Psychopathologie en Persoonlijkheid

Schizofrenie Psychosis Depression Compulsion Retardation Mania Anxiety Disorganizat. Psychosis Depression Compulsion Retardation Mania Anxiety Disorganizat. Schizoaffectieve stn. Praktische toepassingen Compacte beschrijvingen

Unipolaire melanchole depressie Psychosis Depression Compulsion Retardation Mania Anxiety Disorganizat. Bipolaire I Psychosis Depression Compulsion Retardation Mania Anxiety Disorganizat. Praktische toepassingen Compacte beschrijvingen

Schizofrenie

Praktische toepassingen Compacte beschrijvingen Unipolaire melanchole depressie

Praktische toepassingen Compacte beschrijvingen Bipolaire I, manische fase

Praktische toepassingen Compacte beschrijvingen Bipolaire I, depressieve fase

Praktische toepassingen Compacte beschrijvingen Schizoaffectieve stoornis depressieve fase

Praktische toepassingen Compacte beschrijvingen Katatonie (bij psychose)

Patient 1: Meest representatieve symptomen “Hits” Praktische toepassingen Efficiënte anamnese: triage “Unipolaire depressie” Depressie (Fobieen, Woede) Manie Angst Desorganisatie (van gedrag) Psychose (+ OCD) Retardatie

Depressie Manie Psychose Angst Remming Desorganisatie Praktische toepassingen Systematische anamnese 6 domeinen van de Psyche: “Kapstok” (Heuristic) Simpel en systematisch Angst Remming Manie

Depressie Manie Psychose Angst Desorganisatie Remming Praktische toepassingen Systematische farmacotherapie 6 domeinen van de Psyche: 6 klassen van farmacotherapie? ANTIDEPRESSIVA STEMMINGS- STABILISATOREN ANTIPSYCHOTICA PSYCHO- STIMULANTIA ANTICHOLINERGA ANXIOLYTICA

Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7 Gezond Prodromaal Unipolaire, angstig-geremde (vitale) depressie Remissie Vroege remissie Unipolaire, angstig-geremde depressie Zelfde, met psychose. Praktische toepassingen Routine Outcome Monitoring TIJD (weken) Totaal 11 domeinen: Alleen de meest representatieve items per cluster worden gemonitored

Week 3 Remissie? Melanchole depressie met psychotische kenmerken Praktische toepassingen Terugkoppeling naar de verzekeraars Week 7 Is er symptoomreductie op de belangrijkste componenten van het psychisch (dys)functioneren?

Elementaire syndromen Meerwaarde t.o.v. categorieen Elementaire syndromen verklaren overmatige comorbiditeit DSM. Etiologieen minder belangrijk voor afbakening syndromen. Psychotische depressie Schizofrenie geremde type Parkinsonisme, Bijwerkingen a.p. Schizoaffectieve stoornis Wat de oorzaak ook is, uiteindelijk leidt deze tot de ontregeling van hooguit 11 elementaire domeinen. Etiologie Pathogenese Etiologie Pathogenese Etiologie Pathogenese Etiologie Pathogenese Etiologie Pathogenese Etiologie Pathogenese Etiologie Pathogenese

Netwerk psychiatrie Meerwaarde t.o.v. dimensies Elementaire syndromen zijn circulair- causale verbanden (vicieuze cirkels) tussen symptomen! Psychiatrische toestandsbeelden zijn circulair-causale verbanden tussen elementaire syndromen! Niet alle combinaties tussen ESsen zijn even waarschijnlijk! – Brugsymptomen bepalen voorkeursrelaties (comorbiditeitspatronen). – Enorme complexiteitsreductie: van 11! = 40 miljoen MOGELIJKE stoornissen => enkele honderden DAADWERKELIJKE stoornissen Ongelijke rollen van symptomen: – Targets for treatment

Praktische toepassingen Psychoeducatie Patient 2 Patient 1 Individuele netwerken Moe Honger Hoofdklacht Denny Borsboom e.a. Laura Bringmann e.a.

Praktische toepassingen Gerichte interventies Personalized Treatment Patient 2 Patient 1 Ga naar bed! Eet je ontbijt! Denny Borsboom e.a. Laura Bringmann e.a. Hoofdklacht

Praktische toepassingen Gerichte interventies ‘Control centrality’ Barabasi e.a., Science, 2011 Beperkte set van invloedrijke knopen (‘driver nodes’) => gewenste toestand

Patient X Happy(t=1)= Happy(t=0) *fatigue *hungry *unwell …. Praktische toepassingen Voorspellingen van psychopathologie Relapse over 3 maanden “Critical slowing down” Van de Leemput e.a. 2013

Praktische toepassingen Voorspellen van persoonlijkheidsontwikkeling Group level Personality development towards maturity given random input Personality development towards a personality disorder given random input. Koninx, Goekoop e.a., in preparation Of 729 possible end stages, only 20 actually take place Trouble > 3 years!

Praktische toepassingen Geintegreerd bio-psycho-sociaal netwerkmodel George Libman Engel ( ) Psychiatrist “Scale free”: universele regels en taal voor alle niveaus van organisatie Sociaal Bio Psycho Farmacotherapie Psychotherapie Systeemtherapie Engel G.L, Science, 1986 Barabasi, Science, 2006

Sociaal Bio Psycho Farmacotherapie Psychotherapie Systeemtherapie CGT IPT Schemagericht Persoonlijkheid Fenotype TMS / ECT Sociale netwerk Brein Biochemie Praktische toepassingen Systematische indicatiestelling Psychopathologie ( klachten )

T = 0 T = 10 T = 20 Tijd T = 0 T = 10 T = 20 Voorspellen Praktische toepassingen Bio-psycho-sociale voorspellingen Bio Psycho Sociaal Bio Psycho Sociaal Bio Psycho Sociaal

GOALIE Smartphone App For Personalized Medicine

T = 0 T = 1 T = 2 Praktische toepassingen Experience Sampling Bio Psycho Sociaal Bio Psycho Sociaal Bio Psycho Sociaal Elke minuut een sample van 5 seconden.

T = 0 T = 1 T = 2 Praktische toepassingen Experience Sampling Bio Psycho Sociaal Bio Psycho Sociaal Bio Psycho Sociaal Context-specifieke adviezen Bel Piet! Stop- mechanisme Neem nu je medicatie

Praktische toepassingen Voorspel een optimale sociale context (niche) Personality Psycho- pathology Welke combinatie van… - Vrienden - Partners - Collega’s - Banen … past jou het beste?

“The Walk Across the Fitness Landscape” Als een metafoor voor het leven. Psycho pathology Personality “Walking along with patients as a Fellow Traveler” - Irvin D. Yalom “Ontdek je plekje” (Ontdek je niche) Praktische toepassingen Ontdek je plekje (niche)

Thank you!

De Psyche als netwerk Psychopathologie (As I) Super-cluster 2: MANIA PSYCHOSIS RETARDATION DISORGANIZATION = EXTERNALIZING? ‘Psychotic’ Super-cluster 1: DEPRESSION (PHOBIAS, ANGER) ANXIETY = INTERNALIZING? ‘Neurotic’ Goekoop R., Goekoop J.G., in preparation ANXIETY DEPRESSION MANIA DISORG RETARD. PSYCHOSIS

Ratio Irritation / Pleasure Person 1 (proximity/ contact frequency) Person 2 (proximity/ contact frequency) Optimal Niche “The Walk Across the Fitness Landscape” Practical applications Predicting an optimal social context (niche)

Little psychopathology (feeling comfortable) in lots of different social niches = healthy personality? Personality Psycho- pathology

Feeling uncomfortable in lots of different social niches across a long time span = personality disorder? Personality Psycho- pathology Practical applications Predicting an optimal social context (niche)