Angst en Psychose: een Lacaniaans perspectief Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische wetenschappen

Psychose: een mysterium tremendum et fascinans Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische wetenschappen

Lacan: 4 tijden in oeuvre over psychose: 1932-1950: imaginaire identificatie – intrusie – desoriëntatie 1950-1960: defect in de symbolische orde: forclusie 1960-1970: overrompelende jouissance – teisterend object a 1970-1980: verknoping RSI Focus Lacan (2) Lacans psychose concept ≠ psychiatrisch psychose concept Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

Lacan jaren ‘50: alle voorstellingen zijn talig gemedieerd: betekenaars in kettingen. Mens = primair gedesorganiseerd. Psychische ordening via symbolische orde, o.a. Oedipus Metafoor: Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

Aan de basis van psychotisch subjectief functioneren: geen Naam-van-de-Vader Idee: de ‘eerste’ confrontatie met de Ander confronteert ons met een raadsel: wat wil de Ander in relatie tot mij? cf. fort/da basis = identiteitsonzekerheid: ik weet niet wie ik ben; identiteit is niet aangeboren + ik weet niet wat de ander wil Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

- Niet-psychotische functioneren: de concrete acties van een Ander gaan beschouwen als uitdrukking van een wetmatigheid redenen/wetten sturen de mens: bvb. moederliefde = kinderen graag zien maakt de wereld ‘begrijpbaar’, ‘voorspelbaar’: de Ander is niet willekeurig conventionele manier van in de wereld staan N-v-dV fungeert als kompas in het omgaan met identiteitsvragen; ze worden hanteerbaar Man / vrouw zijn = … Partner zijn = … Ouder / kind zijn = … Leven versus dood = … Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

In relatie tot leven en dood  Tot uitdrukking in het symptoom Ander = ‘de plek van waaruit het subject de vraag kan stellen naar zijn eigen bestaan’: Wie ben ik? Qua man/vrouw In de liefde In de generaties In relatie tot leven en dood  Tot uitdrukking in het symptoom Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

Identiteitsvragen liggen moeilijk: geen geïnternaliseerd kompas Psychose: forclusie van de Naam-van-de-Vader = geen a-priori wetmatigheid kunnen toeschrijven aan de Ander geen internalisering van conventionele ideeën, waarmee een dialectisch conflict ontstaat, een waardoor “Ander” en “Ik” kenbaar en voorspelbaar worden: enigmatische ander (parallel met Theory of Mind) Identiteitsvragen liggen moeilijk: geen geïnternaliseerd kompas Man / vrouw zijn Partner zijn Ouder / kind zijn Leven versus dood Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

Psychotisch functioneren: (om welke reden dan ook) de concrete acties van een Ander niet gaan beschouwen als uitdrukking van een wetmatigheid de Ander is ‘gek’ geen ‘illusie’ van ‘geloof’ in de wetmatigheid van de Ander; Ander ≠ kompas; de wereld niet kunnen lezen vanuit conventies Het subject slaagt er niet in om concrete gebeurtenissen in het leven te beschouwen vanuit een idee over algemene wetmatigheden. Bvb. ‘huwelijksprobleem’, ‘opvoedingsprobleem’  de neuroticus bekijkt ze vanuit een denkkader met principes over huwelijk en opvoeding die doorheen het leven verworven zijn; de psychoticus heeft daar vaak moeite mee Problemen om de geest van anderen te lezen positie van fundamenteel alleen staan i.r.t. identiteitsvragen Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

 Deze psychotische basislogica in het functioneren kan tot uiting komen via 2 vormen van destabilisering: via de ontketening van een manifeste psychose (déclenchement) of via een ontkoppeling van anderen en van een zelfervaring (débranchement) Destabilisering wordt typisch uitgelokt bij incidentele confrontaties met de identiteitspunten, die het punt van forclusie duidelijk maken (bvb. confrontatie met eigen ontluikende seksualiteit, met seksualiteit anderen, intimiteit van een relatie, ouder van een kind worden, verantwoordelijkheid dragen voor anderen, confrontatie met dood…). Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

Confrontaties met enigma ander / Ander  psychotische doorbraak: Geen N-v-d-V om het enigma te kaderen De ervaring is “Reëel” (niet symbolisch-imaginair bemiddeld) Intern geen subjectiviteitservaring: ‘kapseizen’ Extern overweldigende Reële ervaringen, bijv. Mentaal automatisme Compensatie door imaginaire identificaties: doen zoals anderen  Behandeling = oplossingsgericht; een manier van omgaan vinden met ander + identiteitsvragen Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

Nederlandstalige blog: http://stijnvanheule.psychoanalysis.be/ http://www.psychoanalysis.ugent.be Nederlandstalige blog: http://stijnvanheule.psychoanalysis.be/ @StijnVanheule Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen