Zieke polderdieren, zieke mensen De historische omgang met door mensen en landbouwhuisdieren gedeelde infectieziekten in Nederland (1890-2010) Floor Haalboom Descartes Centrum voor Wetenschapsgeschiedenis & - filosofie, Universiteit Utrecht

Dieren bij het Descartes Centrum Promotieproject over 20ste eeuwse geschiedenis van omgang met ‘zoönosen’ NWO-project over de 20ste eeuwse geschiedenis van de fokkerij van landbouwhuisdieren Frank Huisman Peter Koolmees Jesper Oldenburger Bert Theunissen Steven van der Laan

Promotieproject omgang met zoönosen in Nederland (1890-2010) Zoönose = infectieziekte die door mensen en dieren gedeeld wordt Landbouwhuisdieren, 20ste eeuw Casus studies: rundertuberculose (1890-1956) diereninfluenza (1918-1957) salmonellosen (1955-1978) BSE (1986-2010) Effecten disciplinaire en institutionele taakverdelingen mens | dier (‘blinde vlekken’?) Publiek: 1. geesteswetenschappers (historici) 2. zoönosendeskundigen & beleidsmakers!

Publiek 1: Historiografie Wetenschapsgeschiedenis: medische & veterinaire geschiedenis Landbouwgeschiedenis Politieke geschiedenis Dierengeschiedenis & environmental history  maatschappelijk getrokken grenzen tussen mensen en dieren kritisch beschouwen

Zoönosen

Publiek 2: Q-koortsepidemie (2007-2011) “De humane en veterinaire kolommen dienen op het terrein van zoönosen beter te worden geïntegreerd” Evaluatierapport Q-koorts Commissie Van Dijk (2010) 114

‘One Health’

Nieuw?

Oplossing: nieuw? “Het komt mij voor, dat de band tusschen mensch- en dierenarts inniger moet worden dan tot nog toe bij ons het geval is.” N.M. Josephus Jitta (1929)

Salmonellosecasus (1955-1978) 1. Volksgezondheid | Landbouw 2. Diergeneeskunde | Geneeskunde

Volksgezondheid | Landbouw

Het salmonelloseprobleem (1955-1978) Edel et al., ‘Kringlopen van Salmonella bacteriën’, Mededelingen van de Faculteit Diergeneeskunde Rijksuniversiteit Gent 19 (1975) 79.

Bron: veevoer Jaren ‘50: import dier- en vismeel voor veevoer ↑

“De vroegere beslotenheid van het erf heeft plaats gemaakt voor een contact met alle werelddelen.” Rapport Salmonellosecommissie, Gezondheidsraad (1962) 153

“Voor een doelmatige bestrijding is het in de eerste plaats nodig, dat niet voortdurend salmonella’s aan de veestapel worden gevoerd.” Prof. dr. Charlotte Ruijs, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 103 (1959) 2401

Bron: veevoer Jaren ‘50: import dier- en vismeel voor veevoer ↑ ‘Bio-industrie’

Nederlandse varkens (1946-1997) Van der Laan (2014)

Volksgezondheid vs. Landbouw

Volksgezondheid vs. Landbouw Veevoer: belangrijkste bron van Salmonellabacteriën Onbewezen & veel andere bronnen

Diergeneeskunde | Geneeskunde

‘Verheffing’ Diergeneeskunde Maatschappelijke verheffing diergeneeskunde (Offringa, 1971) 1918: Veeartsenijkundige Hoogeschool 1925: Universitaire Faculteit der Veeartsenijkunde 1956(!): ‘veearts’ officieel ‘dierenarts’, Faculteit der Diergeneeskunde Via zoönosen!

Nieuw?

Samenwerking!

Primaire verantwoordelijkheid? “de salmonellosis [is] primair een veterinair en secundair een medisch probleem […] geworden.” Dierenarts C. Bergsma, TvD (1959) 884

Primaire verantwoordelijkheid? “Kijk, dat onderzoek [naar salmonellose] moet primair vanuit de medische hoek – medisch-epidemiologische hoek benaderd worden. En niet vanuit de veterinaire hoek, hoe belangrijk dat ook is. Want uiteindelijk is – voor óns is dat secundair. Wij weten: het komt uit die slachtdieren, nou, dat is jullie pakkie-an verder, die slachtdieren, wij doen het aan deze kant wel.” Arts Joop Huisman, interview (3 maart 2014)

Conclusies Zoönosen: disciplinaire verkaveling ‘steeds’ gezien als probleem & samenwerking als oplossing Salmonelloseprobleem (1955-1978) ‘landbouwmodernisering’ belangenconflicten botsende overtuigingen → opzettelijke polarisatie tussen Ministeries tussen deskundigen, schijnbaar: Diergeneeskunde | Geneeskunde Geen ‘blinde vlekken’, maar politiek probleem!

Floor Haalboom (a.f.haalboom@umcutrecht.nl) Veel dank! Floor Haalboom (a.f.haalboom@umcutrecht.nl) Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (2011) Maandblad Varkensfokkerij 17 (1954) 76