Godsdienstoorlogen na Westfalen? (1648-1713) Jean Cavalier Zoon van ongeletterde boer, na 1685 opgevoed als katholiek maar heimelijk als protestant Herder 1701 Geneve 1702 leider van de Camisards Leidt Franse legers af in SSO, Staatse en Engelse steun Doel: Herstel Edict van Nantes Religieus geinspireerd: Heilige Geest 1705 regiment vormen met Hugenootse vluchtelingen in Engeland   Roland Laporte Zeer religieus maar zeer geweldadig Komt om in 1704 Pierre Jurieu versterkt beeld dat Rolland en Cavalier godsdiensthelden zijn Maar ook ‘Pastorale brief aan de gelovigen van de Cevennen’ die de vermeende invloed van de Heilige Geest op de leiders van de opstand bekrititeert

Secularisering na 1648 Vrede van Westfalen/Einde Engelse Burgeroorlog Balance of Power Opkomst van Frankrijk Commerciële oorlogen Met welke argumenten uit het artikel van McManners zou je kunnen stellen dat godsdienst nog wel of niet een belangrijke rol speelde in de politiek na 1648? Eline Huizinga

Europe 1648-1713: conflicten OORLOGEN RELIGIEUS CONFLICT 1635-1659 Spaanse-Franse oorlog 1652-1654 Eerste Engelse zee-oorlog 1665-1667 Tweede Engelse zee-oorlog 1672-1674 Derde Engelse zee-oorlog 1672-1678 Frans-Nederlandse oorlog 1678-1684 Reunions 1686 Liga van Augsburg 1683-1699 Turken-oorlog 1688-1689 Glorieuze Revolutie 1688-1697 Negenjarige Oorlog 1702-1713 Spaanse Successie-oorlog RELIGIEUS CONFLICT 1656 Eerste Villmergenoorlog 1681 dragonnades 1685 Opheffing Edict van Nantes 1685-1688 vervolging Waldenzen in Savoye 1685-8 Paltse successie-kwestie 1688-1689 Glorieuze Revolutie 1689-1691 Ierse veldtocht 1702-1709 Opstand Camisaren in Cevennen 1703-1711 Opstand Hongaarse adel 1712 Tweede Villmergenoorlog 1717 Protestantisme vernietigd in Polen

Lodewijk XIV (1643-1715) une foi, un loi, un roi 1648-52 Frondes 1661 Mazarin Gallische kerk versterkt 1681- Dragonnades 1683 x Madame de Maintenon 1685 Edict van Fontainebleau 1685- Uittocht Hugenoten 1685- Desert 1702-10 Opstand Camisaren 1667-8 Devolutie-oorlog 1672-8 Hollandse Oorlog 1678-84 Reunions 1688-97 Negenjarige Oorlog 1702-13 Spaanse Successie-oorlog Bedreef Lodewijk XIV een godsdienstige of een seculiere binnenlandse politiek Bas Willemsen

Karel II (1660-1685) 1660 Restauratie Stuartmonarchie en Anglicaanse kerk 1660-1667 Clarendon Clarendon Code: repressie van dissenters 1667-1673 The Cabal Aanvaringen parlement en koning vanwege diens religieuze (Declaration of Indulgence 1672, maar Test Act 1672) en buitenlandse (Engels-Franse alliantie 1672) politiek 1673-1679 Danby Danby brengt koning en parlement dichter bijeen, einde oorlog 1674, opkomst Court Party, huwelijk William & Mary, maar Popish Plot 1678 1679-1681 Exclusion Crisis Poging tot uitsluiting Jacobus II, ontstaan Tory en Whig partijen. 1681-1685 Regering zonder parlement Whigs buitenspel gezet

Jacobus II 1685-1688 1685 Monmouth Rebellion Politiek Jacobus II vervreemdt kerk en parlement: - benoeming katholieke officieren - opbouw staand leger - Tyrconnel in Ierland - closeting - intrekken Penal Laws en Test Act - Dispensation & suspension - ‘pack’ parlement - Ecclesiastical Court - Declaration of Indulgence Bedreef Jacobus II een katholieke of een absolutistische politiek? Lancelot Schellevis

De Glorieuze Revolutie 1688-1689 ‘pro religione et libertate’? April Vraag om Willems interventie Mei Declaration of Indulgence Juni Jacobus III geboren Proces zeven bisschoppen ‘Zeven’ nodigen Willem uit Alliantie Brandenburg-Republiek Juli Aartsbisschop van Keulen sterft Sept Brandenburg bezet Keulen Frankrijk valt Palts binnen Okt Willem III’s Declaratie Nov Willem III landt in Torbay Frankrijk verklaart Republiek oorlog Salisbury Plain Dec Jacobus vlucht naar Frankrijk Willem III arriveert te Londen Feb Willem en Mary Banqueting Hall April Willem en Mary gekroond Mei Frankrijk verklaart Engeland oorlog Bedreef Willem III een godsdienstige buitenlandse politiek? Pieter Peek I Swarigheden 1. Zo ‘t mislukt, 2. Zo we in oorlog raken, hoe deselve uit te voeren? waar omtrent te considereren. 1. wie dan al tegen ons zekerl. wezen zal, 2. wie na 5 apparentie, dewijl zij ‘t geven? De naam van religions oorlog 3. Onze onmagt 1. Verloop in onze finantie, 2. ‘t verval van onze fortificatien, 3. verarming van onze ingezetenen 4. ‘t verloop in onze Negotie, scheepvaart, nering en welvaren, vermindering onze inkomsten van onze 173 vaste goederen, gelden. Swaare ordinaris schattingh, in cas van oorlog nog swaarder, onderhout armes 5. Wie zal ‘t hier te lande waarnemen als SH buiten is?   II Waar tegens weder te considereren valt 1. Voornemen van koning van Engeland om ons te overmeesteren om twee redenen: polticq, kerkelijk 2. Dat zij maar wachten op bequaame gelegentheit 3. Dat dit blijkt uit ‘t geenen ze hebben gedaan en gezegd 4. Dat het Verh. zeer apparent is, zo we het nu niet doen, het te laat is 5. Dat zo SH zegt de tijd nu goed is, zowel vanwege alliantie als constitutie Engeland 6. Dat als het lukt, de protestantse religie en onze Staat beijde schijnen geassegureert Welke consideratien mij in een zeer grote perplexiteit brengen Maar considererende de eenparigheit van de heren van het Groot Besogne in den Haag, maar ook haar grote ijver om de prins bij te springen, maar ook de inclinatie van de predikanten en het volk, zo meen ik dat het beter is het verzoek van SH in te willigen dan niet

Williamanmary: England Ruled by an Orange Godly Reformation Bill of Rights Toleration Act (Comprehension Bill) Triennial Act Bank of England Engels-Nederlandse alliantie Onderwerping Ierland Negenjarige Oorlog Disputen 1697-1702 over leger en favorieten A true and exact Relation of the Prince of Orange’s publick Entrance into Exeter 419-420   Zeer korte lijst van de stoet: 200 cavalerie met Earl of Macclesfield, bijna allen Engelsen 200 zwarten 200 Laplanders 50 gentlemen met he banier ‘God and the Protestant religion’ 50 paarden Prins op milk-white Palfrey 200 gentlemen 300 Zwitsers 500 voluntiers zijn kaptein en 600 man Daarna rest van het leger met veel acclaim ontvangen Bron Declaration of Reasons Bron Declaration of Rights

Tweede-Israëlgedachte ‘Gelooftet, Hollandts volck, dat Godes eyghen segen In Hollandt is geplaetst, in Hollandt is gelegen’ Jacob Cats ‘the living God is onely the Englysh God’ [Who reveals Himself to His servants,] ‘as His manner is, first to the Englishmen’. John Milton Leg aan de hand van Tony Claydons artikel uit hoe de Engelsen zich na 1688 vereenzelvigden met het uitverkoren volk van Israël Dirk-Jan Nijsink

Interessant zijn vooral de zeven maximen die Teellinck noemt Interessant zijn vooral de zeven maximen die Teellinck noemt. Zij geven uitstekend het denkkader van de Zeeuwse piëtisten weer  1. Dat we de door God gegeven vrijheid handhaven 2. Dat we de Spanjaarden (later de Fransen) zullen wantrouwen 3. Dat we ons houden aan de Unie 4. Dat we een sterk leger op de been zullen houden 5. Dat we het Oranjehuis zullen handhaven en eren 6. Dat we de WIC zullen steunen, zowel in hun strijd tegen de godde- loze Portugezen als in hun missie-opdracht onder de indianen 7. Dat we boven alles de gereformeerde religie zullen hand­haven en beschermen    " 't huys van Nassouw als Moses die Godts volck beschermt en oock geleyt heeft sonder vree­zen" pamflet 1660 de Geneesmiddelen voor Hol­lants-qua-en (1672 "wij hebben van doen eene kloecke medi­cijn, en die hebben wij gevonden in de doorluchtige vorst den prince van Oranje". De verwachtingen zijn hoog gespannen en doen nogal messiaans aan: "Hy sal de kercke en de staat suyveren van de suyrdesem der Armini­anen, Socinianen en Atheïsten, verjagende en verstootende de zelve uyt de consistorien en de raedhuysen. Hy sal de getrouwe lee­raers aenmoedig­hen om tot Godt vrijmoedigh te smeecken, ende de predicstoelen herstel­len in hare oude liberteyt en vrijheydt.“

Proeftentamenvraag Tussen 1642 en 1649 werd Engeland verscheurd door een burgeroorlog   a) Welke verschillende theologie en kerkvorm stonden de puriteinen en de arminianen voor? b) Welke grieven had het parlement tegen Karel I? c) Geef een korte beschrijving van de eerste burgeroorlog (1642-1646). d) In zijn artikel gaat Morrill in op drie mogelijke oorzaken voor de Engelse Burgeroorlog. Beschrijf deze kort en leg uit waarom volgens hem een van deze drie uiteindelijk de doorslag gaf. e) Evenals vele vorsten heersten de Stuartmonarchen over meerdere koninkrijken. Welke waren dat er waarom zaten zij in een bijzondere positie?