Wetenschapsethiek Prof. dr. Marcus Düwell Departement Wijsbegeerte/Ethiek Instituut Studium Generale-reeks: “Weten en Geweten” 7 februari 2007

Overzicht 1.Enkele discussies in de 20 e eeuw 2.Wat is ethiek? 3.Wetenschap en verantwoordelijkheid

Discussies in de 20 e eeuw Manhattan-project (jaren 40) Nürnberg: artsenprocessen (jaren 40) Eugenetica Hersendood (jaren 60) In-vitrofertilisatie/embryo’s (jaren 70/80) Nucleaire energie (jaren 70) Gentechnologie (sinds jaren 70)

Nieuwe discussies Informatietechnologie ‘Genomics’ ‘Nanotechnology’ Wetenschap en milieu

Contexten Implicaties moeilijk te voorspellen Technologie en leefwereld Generische technologieën Context: Globalisering i.p.v. totalitaire regimes Zelfverbetering van de mens

Overzicht 1.Enkele discussies in de 20 e eeuw 2.Wat is ethiek? 3.Wetenschap en verantwoordelijkheid

Waarover gaat ethiek? Levensvoering: Wat voor iemand wil ik zijn? Hoe lijdt ik een goed en gelukkig leven? Welke morele verplichtingen zijn er? Wat kunnen wij van elkaar verwachten? Wat zijn rechtvaardige instituties?

Voorwaarden Wij kunnen handelen Handelen heeft doelen Wij reflecteren over doelen Nadenken over de doelen en het oriënteren van ons leven => perfectionisme

Voorwaarden II Wij verwachten handelingen van onszelf en van anderen Wat is moraal? Categorisch? Universeel? Pluraliteit van ideeën over morele verplichtingen

Wat is ethiek? Ethos? Verzameling van morele verplichtingen Discipline Systematische reflectie op moraal

(Deel-)Disciplines in de ethiek Descriptieve ethiek/Sociale Wetenschappen Meta-ethiek Normatieve ethiek Toegepaste ethiek Ethiek van het goede leven

Meta-ethiek Wat is moraal? Wat is een morele uitspraak? Uitdrukking van een gevoel? Is er morele kennis? Kan men morele claims rechtvaardigen?

Normatieve ethiek Mill: Maximalisatie van het nut Kant: Universaliteit van de plicht/Waardigheid van de mens Contracttheorie: Eigenbelang van iedereen

Toegepaste ethiek Casuïstiek Ethiek van een handelingsgebied (e.g. Economische ethiek, medische ethiek, bio- ethiek) Toegepaste ethiek ≠ Ethische Theorie

Overzicht 1.Enkele discussies in de 20 e eeuw 2.Wat is ethiek? 3.Wetenschap en verantwoordelijkheid

Wetenschap en verantwoordelijkheid Vrijheid van de wetenschap? Wetenschapsvrijheid en het liberale ethos Grenzen: Eugenetica, mensexperimenten Regulering: Dierproeven, Embryo’s, Klinische experimenten

Verantwoordelijk waarvoor? Het proces van onderzoek doen? Exactheid? Geen Fraude? Middelen van het onderzoek? Gebruik van dieren? ‘Informed Consent’? Embryo’s? De uitkomst van het onderzoek? De kennis?

Verantwoordelijk waarvoor? Technologische toepassing? Nucleaire energie? Hiroshima? Tschernobyl? Internet? Invloed op leefwereld?

Wie is verantwoordelijk? De onderzoeker? De leidinggevende? De universiteit? De ‘scientific community’? De geldschieter? (NWO) Coöperatieve, gedeelde verantwoordelijkheid?

Object van Wetenschapsethiek Reflectie op wetenschappelijke praktijk? Uitleg van de verantwoordelijkheid van wetenschapper Morele beoordeling van wetenschap en haar gevolgen?

Basis van Wetenschapsethiek Ethos van de Wetenschappen: Making the Implicit Explicit? Algemeen moreel principe: Normatieve Ethiek Een alternatief?

Afronding De impact van wetenschap op onze leefwereld en de pluraliteit van morele verwachtingen is de uitdaging voor de wetenschapsethiek De morele standaard van een maatschappij van de toekomst zal afhangen van haar omgang met wetenschap en technologie