Geert Teisman Hoogleraar Bestuurskunde Rotterdam Governancekunst Geert Teisman Hoogleraar Bestuurskunde Rotterdam

Kernvraag voor vanmiddag Loslaten en sturen in een schuivend speelveld Wat is dan dat nieuwe speelveld en waar heeft dat nieuwe speelveld behoefte aan? Let wel: hierover is verschil van inzicht wat leidt tot eigen antwoorden op de kernvraag van vanmiddag Wat is loslaten en sturen? Wat moet je wel loslaten en wat juist niet? Wat kun je wel sturen en wat veelal niet? Wat is het object van sturen en wat is de aard van sturing (in governanceliteratuur: faciliteren, coproduceren, interveniëren) Is er een evenwicht tussen terughoudendheid en overdaad

Breed gedeeld beeld De samenleving ontwikkelt zich De overheid blijft daarbij achter / loopt erop achter / Gedeelde fascinatie bij velen: Welke overheid past bij de huidige netwerksamenleving Wat betekent dat voor ‘overheid’ Een korte tour d ’horizon

Inzichten van een praktijkmens De overheid is georganiseerd als piramide De samenleving ontwikkelt zich van hiërarchie naar netwerken (een ‘pannenkoek’) De overheid kan hiërarchisch denken goed instrumenteren Dat levert schizofrene ambtenaren op zij zijn ambtenaar, maar ook burger in de netwerksamenleving Ontwikkelingen in samenleving moeten worden gespiegeld in organisatie en werkwijze van de overheid’.

Inzicht van rijkstopambtenaar Ex-Directeur-generaal voor de organisatie en bedrijfsvoering van het Rijk, Jaap Uijlenbroek de aansturing van de grootschaligheid bij de rijksoverheid moet worden verbonden met het aansturen van kleinschaligheid Veel rijks-systemen zijn gebouwd om grootschaligheid en efficiëntie te bevorderen Veel maatschappelijke problemen vergen ‘maatwerk’ en kleinschaligheid vanuit oprechte betrokkenheid met burgers Dat hoeft niet in tegenspraak met elkaar te zijn, maar vergt wel een nieuwe manier van besturen om deze combinatie te faciliteren

Inzicht van een bestuurder-adviseur Marjanne Sint (jaren 90!) Het probleem van de rijksoverheid is het onvermogen om ketens te regisseren en daarbij te redeneren vanuit het resultaat dat wordt nagestreefd in plaats van de eigen beleidsdoelstellingen als uitgangspunt te nemen Elke ingreep in het functioneren van de centrale overheid die de toegenomen complexiteit van de samenleving niet als uitgangspunt neemt, is tot mislukken gedoemd

Inzichten van Nederlandse bestuurskundige Paul ’t Hart In netwerksamenleving staat overheid niet meer perse aan ‘t roer Primaat van politiek is vervangen door primaat van het vraagstuk maatschappelijke kwesties en kansen houden zich allang niet meer aan de sectorale en bureaucratische categorieën waarlangs de staat haar handelend vermogen heeft geordend

Beroemde internationale sociologen Castells, Giddens en Beck Westerse, ontwikkelde samenleving is structureel minder bestuurbaar en beheersbaar dan werd gedacht. Samenleving is volgens Castells niet één systeem, maar kluwen van netwerken met vage grenzen die gelijktijdig op elkaar inwerken zonder dat duidelijke oorzaken en gevolgen kunnen worden onderscheiden Volgens Beck heeft zich in reactie op de Moderniteit een Tweede Moderniteit ontwikkeld met tal van onbedoelde gevolgen en met nieuwe en vooralsnog onbeheersbare risico’s. De eerste moderniteit heeft zich in het kielzog van de Franse en Amerikaanse revolutie ontwikkelt waarbij de nationale staat het kader vormde waarin onze politieke instituties, de rechtstaat en vormen van burgerschap zich hebben ontwikkeld. Bij de ontwikkeling van de Tweede Moderniteit spelen (staats-)grensoverschrijdende netwerken en tegelijk nieuwe identiteitsbelevingen een bepalende rol. Giddens schetst in kritiek op moderne en postmoderne wereldbeelden de Derde Weg De overheid, markt en samenleving zijn geen afgescheiden deelsystemen Met elkaar en in dialoog geven ze gestalte aan nieuwe vormen van samenwerking en co-creatie. Zulke maatschappijvisies onderstrepen het belang van nieuwe sturingsmodellen die de overheid in staat stellen om in complexe maatschappelijke omgevingen effectief te opereren. Die sturingsmodellen zijn gebaseerd op et omvattende begrip governance

De burger in beeld (Mos cs) In debat over de rollen van de rijksoverheid bij haar benadering van burgers en samenleving. Mos c.s. onderscheiden drie mogelijke rollen: De rol van wetgever, wetshandhaver en beheerder van publieke goederen De rol van architect die samen met belanghebbende partijen in de maatschappij kaders stelt en beleid formuleert voor publieke taken als onderwijs en volksgezondheid De rol van partner die samen met andere partijen maatschappelijke dynamiek stimuleert Al naar gelang de situatie moet de rijksoverheid haar rol bepalen. In de praktijk komt het dan vaak aan op een combinatie van rollen met nu eens een accent op de ene en dan weer op de andere rol

Advies ROB (2015?) De bestaande rijksoverheid is vooral ingericht om effectief sturing te kunnen geven (wat minder goed lukt) en om controle uit te oefenen (dat leidt tot ondraaglijke administratieve lasten) Hij is er niet op ingericht om effectief en systematisch verbindingen te kunnen leggen. Om het leggen van verbindingen beter mogelijk te maken is een daarop toegesneden cultuur en werkwijze nodig, gebaseerd op vertrouwen, loslaten, schakelen en slim samenwerken met organisaties binnen en buiten de overheid Het vergt het loslaten van verkokerde silo-denken en –handelen in de Haagse departementen

Ergo Jullie zijn in goed gezelschap Jullie staan er even goe voor als de anderen Een zeker gevoel van richting van ontwikkeling Een zeker onbehagen Een zekere ontwetendheid over wat nu te doen

Mijn inzichten Van government naar governance is een optelsom Een deel blijft government Levering van unieke producten (aow, paspoort, Zwaardmacht Maar ook die delen worden meer governance Paspoort is publiek-private keten met vele multilevel interdependenties Justitiële ketens Veel wordt governance

Governance Constructie van vraagstukken en constructie van antwoorden op vraagstukken vereist inzet van Twee of meer bestuurslagen Twee of meer sectoren binnen een bestuurslaag Naast overheid ook vaak burger, bedrijf en kennisdragers In essentie gaat het erom vraagstukken te beantwoorden op manier die zich verhoudt tot vraastuk Is vraagstuk ongekend, reageer dan ook met erkenning ongekendheid Is vraagstuk dynamisch, reageer dan ook met adaptief vermogen Is vraagstuk meervoudig organiseer dan meervoudige response

Complexiteit Vraagstukken haken op elkaar in Je begrijpt zelf maar deel van vraagstuk Daarom heb je anderen nodig Je moet op zoek naar deze anderen Je maakt de zoektocht makkelijker wanneer anderen naar je toe komen Wat is de aard van jouw attractiviteit (empatisch vermogen) Hoe maak je deze bekend en hoe nodig je anderen uit op jouw feestje

Loslaten; wat is het niet? Het zal zelden zo zijn dat je niet meer nodig bent bij vraagstukken Loslaten in vorm van ‘gooi het maar over de schutting’ helpt niet Essentie van netwerksamenleving is immers interdependentie zowel aan de kant van het vraagstuk als aan de kans van het omgaan met het vraagstuk

Loslaten; wat is het wel Niet in valkuil trappen dat je ‘het wel weet’ Niet in valkuil trappen dat je ‘ het wel zelf kunt oplossen’ Niet in valkuil trappen dat ‘anderen gaan doen wat jij hebt bedacht’ Loslaten gaat over Erkennen dat je er niet alleen over gaat, dat je kennis en kunde hebt die belangrijk is, maar vooral verschil maakt samen met de K&K van anderen Erkennen dat het vraagstuk zich ontwikkelt en dat iets in beton gieten vaak niet helpt

Het nieuwe sturen Begint bij jezelf Hoe stuur je jezelf aan Aan wie maak je jezelf bekent en waarom? Hoe maak je jezelf bekent en waarom? Waarom maak je jezelf bekent? Met bekendmaken werk je aan jouw meerwaarde in ketens en netwerken Wat is het issue waarin je werkt Wat zijn daarin zaken die jij wilt bereiken, waar je op afgerekend wilt worden Wie nodig je uit, hoe nodig je uit Inhoudelijke sturing: wees bekend met het issue en formeer daarbinnen jouw targets waar jij voor gaat, wees tolerant naar andermans targets Structuur sturing: formeer je in ketens en netwerken en zorg dat jouw thuishond flexibel kan inspelen op kansen en bedreigingen in keten/netwerk Primaire object van sturing: processen