WAT IS MANTELZORG?

Mantelzorg? Mantelzorg is Definitie Mantelzorg (Kennispunt Mantelzorg): Mantelzorg is de extra zorg of ondersteuning die op regelmatige basis, tijdelijk of langdurig, aan een persoon met fysieke, psychische of sociale noden wordt verleend. Deze zorg gebeurt door één of meerdere personen uit het sociaal netwerk en valt buiten het kader van beroepsactiviteiten of georganiseerd vrijwilligerswerk.

Mantelzorg? “Mijn moeder is 89 jaar en dementerend. Ze woont nog alleen thuis. Ik werk deeltijds en help elke dag nog enkele uren in het huishouden van mama. Sofie, de thuisverpleegkundige komt twee maal per dag. Op die manier is het voor mij ook haalbaar. Mijn moeder en ik hebben samen veel plezier. Toch is het niet altijd even gemakkelijk… Ben ik mantelzorger? Ja!” – Luc, 59 jaar.

Mantelzorg? “Mijn buurman is 78 jaar en krijgt het steeds moeilijker om zelfstandig te wonen. Ik doe wekelijks de boodschappen en maak af en toe wat extra om op te warmen. Voor mij neemt het maar enkele uren per week in beslag, maar ik weet dat het voor hem veel betekent. Ben ik mantelzorger? Ja!” - Sofie, 34 jaar.

Mantelzorg? “Zes jaar geleden kreeg mijn man een hersenbloeding. Sindsdien kan hij niet meer stappen en zorg ik dag en nacht voor hem. Ik ben eigenlijk zowel partner, verpleegkundige, chauffeur, bankier, poetsvrouw en luisterend oor. Mijn kinderen van 18 en 20 jaar helpen me waar ze kunnen, maar hebben zelf ook een druk sociaal leven. Ben ik mantelzorger? Ja!” - Lieve, 44 jaar.

Profiel mantelzorgers Zowel mannen als vrouwen, jonge als oudere mensen, laag- als hoogopgeleiden verlenen mantelzorg  Iedereen kan mantelzorger worden Men rolt in de zorgsituatie (~vanzelfsprekend) Geen eendagsvliegen Toch enkele elementen die ‘de doorsnee mantelzorger’ typeren Zowel mannen als vrouwen, jonge als oudere mensen, laag- als hoogopgeleiden verlenen mantelzorg. Iedereen kan mantelzorger worden. Vaak kiest men er niet bewust voor, maar rolt men in de zorgsituatie door de band met de zorgontvanger, en beschouwt dit als vanzelfsprekend. Bovendien zijn mantelzorgers per definitie geen eendagsvliegen: ze doen het meestal jaren na elkaar, zolang het nodig is, en in vele gevallen neemt de intensiteit van de zorg ook toe met de tijd. Toch zijn er enkele elementen die de ‘doorsnee Vlaamse mantelzorger’ typeren.

Profiel mantelzorgers Tussen 45 en 65 jaar 1 op 4 zelfs tussen 55 en 65 jaar Voornamelijk vrouwen Beroepsactief Vooreerst zijn het voornamelijk mensen tussen 45 en 65 jaar die aan mantelzorg doen. Meer dan één op vier bevindt zich zelfs in de leeftijdscategorie 55 tot 65 jaar (Dedry, 2003). Mensen in die leeftijdscategorie zullen immers eerder zorgbehoevende personen kennen, dan jongere mensen (Jacobs & Lodewijckx, 2004). Daarnaast speelt er vaak een genderkwestie. Door de traditionele rolverdeling -die nog steeds zichtbaar is in de rolverdeling in onze maatschappij- zijn het vooral de vrouwen die onbetaalde zorgtaken voor hun rekening nemen (Kenniscentrum voor emancipatie in de multiculturele samenleving, 2004). Vrouwen leveren dan ook het grootste aandeel in de mantelzorg: uit een studie van Jacobs en Lodewijckx (2004) blijkt dat 65% van de mantelzorgers vrouw is. Zij nemen voornamelijk de zorg voor hun (schoon)moeder of andere familieleden op, daar waar mannelijke mantelzorgers vooral voor hun vrouwelijke partner zorgen. Ook uit onderzoek van Van Woensel (2006) blijkt dat meer vrouwen (5%) dan mannen (4.3%) mantelzorgtaken opnemen. Hogere percentages zijn te vinden bij het onderzoek van Vanderleyden en Callens (2012): 25.7% van de vrouwen en 20.9% van de mannen verleent volgens hen mantelzorg. Bovendien is één derde van de mantelzorgers beroepsactief. Doordat de laatste jaren ook van vrouwen verwacht wordt om intensiever te participeren op de arbeidsmarkt, komen meer mensen in een ‘werk + mantelzorg’ scenario terecht (dubbele belasting). Mannen daarentegen zijn niet méér dan vroeger gaan zorgen (Kenniscentrum voor emancipatie in de multiculturele samenleving, 2004). In sectoren waar veel vrouwen werken (bv. in de zorgsector) zullen er dus ook meer mantelzorgers zijn. Hierbij speelt het feit dat zorgverleners sneller aangesproken om mantelzorgtaken op te nemen ook een belangrijke rol. Ook in sectoren waar relatief veel oudere werknemers werken (bv. in de overheid en de zorg) zijn meer mantelzorgers aanwezig; dit in tegenstelling tot sectoren waar veel mannen en/of jongeren werken (bv. reclamebedrijven of IT-bedrijven). Mensen die voltijds werken, verstrekken minder vaak op regelmatige basis zorg; als ze dit doen, doen ze dit eerder occasioneel. Vlamingen die geen betaald werk hebben of reeds gepensioneerd zijn, zijn procentueel gezien vaker mantelzorger dan Vlamingen die voltijds of deeltijds werken (Vanbrabant & Craeynest, 2006). Hierbij dienen we op te merken dat het aantal werkende mantelzorgers in absolute cijfers wel groter dan het aantal niet-werkende mantelzorgers We doen hierbij geen uitspraak over causaliteit. Deeltijds werkenden kunnen mantelzorg opnemen omwille van hun bestaande arbeidsregime óf gaan net minder werken omwille van een zorgsituatie.

Aandeel mantelzorgers in de bevolking Aantal mantelzorgers Aantal mantelzorgers in de bevolking en werkzaamheidsgraad naar geslacht en onderwijsniveau Bron: NIS EAK Module ‘Combinatie werk en gezin’ (Bewerking Steunpunt WAV) Procent (%) Aandeel mantelzorgers in de bevolking Werkzaamheidsgraad Mannen Vrouwen 7,3 10,8 71,9 57,7 25-29 jaar 30-34 jaar 35-39 jaar 40-44 jaar 45-49 jaar 50-54 jaar 55-59 jaar 60-64 jaar 4,4 6,8 5,3 8,5 9,7 12,8 16,6 20,3 86,4 86,5 87,5 85,9 81,3 72,0 44,4 14,7 Laaggeschoold Middengeschoold Hooggeschoold 12,7 9,9 7,7 53,1 77,9 86,8 Vrouwen verlenen vaker mantelzorg dan mannen Vrouwen hebben minder vaak een job dan mannen Het aantal mantelzorgers stijgt met de leeftijd De werkzaamheidsgraad daalt naarmate de leeftijd stijgt Laaggeschoolden noteren een hoger aandeel mantelzorger, maar een lager aandeel werkenden

Aantal mantelzorgers Aandeel mantelzorgers die mantelzorg en werk combineren Beroepsactieven in de bevolking: 54% Beroepsactieve mantelzorgers: in 2006 1/3, in 1988 1/5 Bron: PSBH, Panelstudie van het Belgisch huishouden, UIU & ULG, 1989 Van de beroepsactieve mantelzorgers werkt 41% voltijds werkt 27% deeltijds is 19% zelfstandig heeft 10% onbetaald werk of een familiebedrijf Bron: Dedry, 2001