evolutie gaat over meer dan je denkt !! Het is een verhaal en theorie die gaat over GENEN, SELECTIE, VOORTPLANTING, AANPASSING en OVERLEVEN

Erfelijkheid, chromosomen en DNA. Wat is dat?

Mensen hebben 46 chromosomen waarin het DNA zich bevindt

ERFELIJKE KENMERKEN: je erft de ene helft van je moeder en de andere helft van je vader

Domesticatie en selectie Welke gemeenschappelijke voorouder hebben deze honden? Wat is selectie?

Hoe zag onze aarde er vroeger uit. http://wiki. omopedia

Evolutie + verschuiving van de continenten

Zo zou onze aarde eruit zien circa 250 miljoen jaren geleden

Ook het leven op aarde zag er vroeger heel anders uit

De ontwikkeling van embryo’s lijken op een versnelde evolutie

3 GROTE RIJKEN Aan de hand van het erfelijk materiaal (DNA) onderscheiden we drie grote rijken bij de levende wezens op aarde Oerbacteriën (archaebacterieën) Eubacterieën Eukaryoten (alle levende wezens opgebouwd uit meerdere cellen) In alle levende wezens vind je DNA van je voorouders. Zo hebben alle dieren (en ook de mens) een gemeenschappelijke voorouders samen met de schimmels. Dieren zijn daarom meer verwant aan schimmels dan aan planten !!! Planten en groene algen hebben ook een gemeenschappelijke voorouder!

VOORTPLANTING ONGESLACHTELIJKE VOORTPLANTING Klonen Een 1eiige tweeling is een natuurlijke kloon Je hebt maar 1 geslacht GESLACHTELIJKE VOORTPLANTING Je hebt zaadcellen en eicellen nodig Je hebt meer dan 1 geslacht

TWEESLACHTIGHEID * Sommige dieren en planten zijn zowel een mannetje als een vrouwtje * Sommige dieren zijn in 1 stadium van hun leven een vrouwtje en in een ander stadium een mannetje

OOK PLANTEN DOEN AAN SEKS (bloemplanten) hebben ook mannelijke en vrouwelijke voortplantingsorganen

Waarom planten levende wezens zich voort en blijven ze niet eeuwig leven? 1. Alle materie, dode voorwerpen en levende wezens verouderen en 'verslijten‘ of sterven 2. Alleen de levende wezens die zich voortplanten, overleven 3. Levende wezens moeten zich voortdurend aanpassen aan een omgeving die verandert. 4. Enkel de levende wezens die goed zijn aangepast aan hun omgeving en lang genoeg leven, kunnen zich voortplanten 5. Levende wezens hebben een GENOOM. Dat is de verzameling van alle erfelijke kenmerken die zich bevinden in de chromosomen en het DNA. 6. DNA heeft de eigenschap dat het zich steeds wil kopiëren en vermenigvuldigen en daarom planten levende wezens zich voort.

WAT IS EEN SOORT ? Er worden verschillende soorten levende wezens zoals planten en dieren onderscheiden. Zo is een den een ander soort boom dan een eik en een kat is een ander soort dier dan een hond. De meeste soorten verschillen genetisch zoveel van elkaar dat ze onderling zich niet kunnen voortplanten. Toch zijn er ook diersoorten en plantensoorten die onderling zich kunnen voortplanten. Deze dieren zijn dan ook genetisch meer aan elkaar verwant. DIEREN EN PLANTEN DIE IN DE NATUUR GESCHEIDEN LEVEN ZULLEN ZELDEN ONDERLING ZICH KUNNEN VOORTPLANTEN EN WORDEN OOK ALS VERSCHILLENDE SOORTEN BESCHOUWD

WELKE 2 DIEREN ZIJN HET MEEST AAN ELKAAR VERWANT ? 1. geit, schaap, hert 2. luipaard, leeuw, tijger 3. zebra, kameel, paard 4. ijsbeer, panda, grizzlybeer 5. chimpansee, gorilla, bonobo

De kruising tussen 2 verwante soorten heten Hybriden De meeste jongen van hybriden zijn onvruchtbaar, maar sommige niet Zebra+paard (foto 1) Leeuw + tijger(foto 2) Dromedaris + lama (foto 3)

Al deze hondenrassen behoren tot 1 soort. Zij kunnen onderling paren en Vruchtbare jongen krijgen. Je kan ze ook kruisen met wolven!! Honden zijn dieren die door MENSELIJKE SELECTIE zijn ontstaan en niet door NATUURLIJKE SELECTIE !! Zij vertonen daarom meer verscheidenheid in rassen, en ander gedrag dan wolven

Ook vele gekweekte planten, die we eten zijn ontstaan door menselijke selectie. Planten en dieren die door de mens zijn geselecteerd en andere erfelijke kenmerken hebben gekregen dan hun natuurlijke voorouder heten GEDOMESTICEERDE planten en dieren.

Verschil menselijke en natuurlijke selectie MENSELIJKE SELECTIE Erfelijke kenmerken door de mens geselecteerd Door de mens gedomesticeerde planten en dieren (en andere gedomesticeerde levende wezens) kunnen meestal niet overleven zonder bescherming van de mens LANDBOUW (bewuste selectie door ingrijpen van de mens) Snelle evolutie van nieuwe varianten. De meest interessante varianten voor de mens overleven en worden geteeld. Nieuwe varianten worden vandaag ook door bio – ingenieurs gemaakt NATUURLIJKE SELECTIE Erfelijke kenmerken door de natuur geselecteerd Door de natuur geselecteerde planten en dieren (en andere levende wezens) kunnen overleven zonder de mens NATUUR (TOEVALLIGE SELECTIE zonder ingrijpen van de mens) Trage evolutie van varianten. Enkel de best aangepaste varianten overleven en planten zich voort.

HOE ONTSTAAN NIEUWE VARIANTEN, RASSEN EN SOORTEN? 1. Nieuwe kenmerken ontstaan door veranderingen in het genoom (DNA) 2. In de natuur ontstaan op toevallige spontane wijze nieuwe wijzigingen in het DNA. Dit verschijnsel heet MUTATIE. 3. MUTATIES treden spontaan op omdat er soms bij het kopiëren van DNA, wijzigingen ontstaan. Sommige van die wijzigingen zijn niet levensvatbaar en andere wel. 4. Levensvatbare veranderingen in het DNA hebben een grotere kans om doorgegeven te worden bij voortplanting. Zo ontstaan nieuwe varianten. 5. Wanneer varianten door selectie verder van elkaar gaan verschillen, ontstaan er nieuwe rassen. 6. Wanneer rassen nog meer van elkaar gaan verschillen en GESCHEIDEN OPGROEIEN zodat de erfelijke kenmerken niet meer kunnen uitgewisseld worden door voortplanting, ontstaan er nieuwe soorten. 7. In de natuur ontstaan door toeval slechts langzaam nieuwe soorten, vooral bij levende organismen die zich niet zo snel voortplanten. 8. Mensen zijn er in geslaagd door domesticatie en biotechnologie de evolutie en de vorming van nieuwe varianten en rassen te versnellen door in te grijpen in het DNA.

HOE ONTSTAAN NIEUWE SOORTEN IN DE NATUUR? ontstaan door AANPASSING + SELECTIE Wanneer de leefomgeving van een levend organisme verandert, dan zullen de varianten met de beste kenmerken voor die omgeving meer kans hebben om te overleven en voort te planten. Op die manier ontstaan nieuwe soorten uit een gemeenschappelijke voorouder. De vinken op deze plaat zijn allemaal verwant met hun Voorouder.

WELKE LEVENDE ORGANISMEN HEEFT DE MENS GEDOMESTICEERD? DIEREN: (zie de dieren in de boerderij) PLANTEN en ALGEN: (zie alle gewassen die de mens vandaag teelt om te eten of te consumeren als genotsmiddel, medicinale stoffen, enz.) SCHIMMELS: (denk aan voedingsmiddelen zoals kazen, paddenstoelen, penicilline, enz....) BACTERIEËN, GISTEN: (denk aan yoghurt, brood, wijn, bier, vaccins, enz) GEEF ZELF VOORBEELDEN VAN GEDOMESTICEERDE LEVENDE WEZENS, waarbij de mens er in geslaagd is, de erfelijke kenmerken te wijzigen en nieuwe varianten, rassen en soorten te ontwikkelen. De mens heeft levende wezens AANGEPAST aan ZIJN LEEFOMGEVING, zoals in de natuur levende wezens zich hebben aangepast aan hun natuurlijke leefomgeving en daarom zijn vele gedomesticeerde wezens niet meer aangepast om te overleven in de natuur!!!

QUIZ 1 WIE KAN DE MEESTE VOORBEELDEN GEVEN VAN GEDOMESTICEERDE DIEREN EN PLANTEN ? WAT KOOP JE ALLEMAAL AAN ETEN IN DE SUPERMARKT??? …....................................................................................................... …...................................................................................................... ….....................................................................................................

Hoeveel dieren ken je? Maak een zo lang mogelijke keten van dieren die beginnen met de letter A. Bijv: aap, parkiet, tijger, enz.... Rangschik vervolgens de dieren die bij elkaar horen. Bijv: slak, octopus Kat, hond Baars, goudvis Schildpad, hagedis parkiet, mus Enz, Zoek op het internet hoe al die dieren worden ingedeeld. http://biologiepagina.nl/1/Ordening/dierenrijk.htm

Bij welke groep dieren past de mens Bij welke groep dieren past de mens? Ken je de verwante dieren van de mens bij naam?

EVOLUTIE IN BEELD: Giraf en okapi hebben een gemeenschappelijke Voorouder. Dit weet men uit DNA onderzoek.

CHINESE onderzoekers hebben vele fossielen gevonden van dinosaurussen met pluimen. Men kan vandaag zelfs bij sommige fossielen nog sporen vinden van pigmenten zodat men nu weet dat ook de dino's met pluimen gekleurde veren hadden. De huidige vogels stammen allemaal af van een dino voorouder met pluimen Zie ook: http://evolutiebiologie.blogspot.nl/2012/10/veren-voor-balts-bij-de-dinosaurier.html

Reconstructie van een gevederde dino

De evolutie van de mens en wie onze voorouders zijn, kunnen we aflezen aan ons DNA. Hoe meer DNA overeenkomst tussen soorten, hoe meer verwant we zijn met een gemeenschappelijke voorouder van die andere soort. Het DNA van de mens komt overeen voor: – 98% met een mensaap (chimpansee) – 80% met een zoogdier (muis) – 74% met een worm (regenworm) – 45% met een schimmel – 16% met een bacterie Ongeveer 3,5 miljard jaar geleden waren er bacteriën op aarde. Dat zijn onze vroegste bekende voorouders en vele van hun moderne Nakomelingen leven nog altijd met miljarden op onze huid en in ons lichaam en spijsverteringskanaal. Koester ze want zonder hen kunnen we niet leven !!!

TIJDVAK of gebeurtenis PERIODE of tijdspanne GEBEURTENISSEN en beschavingen PLAATS / KONTINENT Big Bang 13 miljard jaar geleden Ontstaan van ons gekend heelal Ontstaan van ons zonnestelsel 5 miljard jaar geleden Ontstaan van de zon en planetenstelsel en ook onze aarde Ontstaan van het eerste leven 3,5 miljard jaar geleden Eerste vormen van leven (oerbacteriën) Aarde Ontstaan van meercellige planten en dieren 1 miljard jaar geleden Algen, wieren, sponzen Zeeën CAMBRIUM 600 miljoen jaar geleden Ongewervelde dieren zoals trilobieten en branchiopoda ORDOVICIUM 500 miljoen jaar geleden Eerste gewervelde dieren in zoet water / In de zeeën weekdieren, schelpdragende kreeftjes, zeesterren, inktvisachtigen Plassen / meren op het land / zeeën SILUUR 450 miljoen jaar geleden Eerste leven op land / landplanten en geleedpotigen Ontstaan van oercontinent Oeroceaan

TIJDVAK of gebeurtenis PERIODE of tijdspanne GEBEURTENISSEN en beschavingen PLAATS / KONTINENT DEVOON 400 miljoen jaar geleden Eerste vissen / eerste bomen en wouden Eerste amfibieën Pangea Thetyszee CARBOON 350 miljoen jaar geleden Varenplanten op het land Haaien en zeelelies PERM 270 miljoen jaar geleden Eerste reptielen die de amfibieën verdringen. Einde Perm: massale uitsterven van vele planten en dieren TRIAS 225 miljoen jaar geleden Eerste dino’s, schildpadden en zeereptielen Eerste coniferen (naaldbomen) Oercontinent Pangea scheurt uiteen in Laurazië (Noorden ) en Gondwana (Zuiden) JURA 180 miljoen jaar geleden Uit de zoogdierachtige reptielen ontstaan de eerste primitieve zoogdieren. Uit een aftakking van dino’s ontstaan de eerste oervogels

TIJDVAK of gebeurtenis PERIODE of tijdspanne GEBEURTENISSEN en beschavingen PLAATS / KONTINENT KRIJT 135 miljoen jaar geleden Zaaddragende planten Einde krijtperiode: massale uitsterven van dinosaurussen India scheurt af van Gondwana en drijft Noordwaarts om later te botsen tegen Laurazië en het ontstaan geeft van het Himalayagebergte. Enorme vulkaanstromenen een grote komeetinslag ter hoogte van de Golf van mexico KENOZOïCUM (Tertiair) 70 miljoen jaar geleden Eerste opkomst van de moderne zoogdieren, Grassen en bloemplanten Noord -Amerika scheurt af van Laurazië. Zuid-Amerika scheurt af van Gondwana. Ontstaan van de Atlantische oceaan KWARTAIR 7 miljoen jaar geleden Ontstaan van de moderne primaten, voorouders van mensapen en mensen Grote periodes van Ijstijden afgewisseld met warmere periodes. Huidige wereldkaart met continenten en oceanen

TIJDVAK of gebeurtenis PERIODE of tijdspanne GEBEURTENISSEN en beschavingen PLAATS / KONTINENT Begin van de menselijke geschiedenis 4,5 miljoen jaar geleden Ontstaan van de eerste mensachtige voorlopers Minstens 5 typen mensachtige voorouders leven gelijktijdig in Afrika Moderne mensen (Homo Sapiens) Begin prehistorie 100.000 jaar gelden Grotschilderingen, vuurstenen gebruiksvoorwerpen/ been, huiden Jagers verzamelaars nederzettingen De mensen zwermen uit vanaf Afrika naar de verschillende werelddelen Begin van de eerste nederzettingen en sporen van de eerste landbouw en domesticatie van dieren 10.000 jaar geleden Eerste dorpen, megalithische beschavingen zoals Stonehenge Verspreiding en ontstaan van volkeren, stammen en de eerste stenentijdperk culturen en beschavingen Begin van de eerste beschavingen en geschreven geschiedenis 5000 jaar geleden Eerste metalen: koper brons en later ijzer Beschavingen in het Oosten en Egypte

EVOLUTIE VAN DE MENS https://www.youtube.com/watch?v=Ax5yi-UMieY http://www.npowetenschap.nl/programmas/lowlands/Lowlands-University/2012/nico-van-straalen.html https://www.youtube.com/watch?v=4fO86jItX-0 https://www.youtube.com/watch?v=Sfg4TvD_Zu8