Nieuwe gezinnen scheidingen en de vorming van stiefgezinnen de demografische trends Jan Latten Universiteit van Amsterdam Centraal Bureau voor de Statistiek

Meerderheid moeders ongetrouwd bij eerste kind % 55 50 45 40 35 30 1e kind 25 20 15 10 5 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 bron: CBS

Meerderheid moeders ongetrouwd bij eerste kind 2008 51% % 55 50 45 40 35 30 1e kind 25 20 15 10 5 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 bron: CBS

Eén op drie moeders ongetrouwd bij tweede bron: CBS

vrijheid om zelf je leven in te richten economische onafhankelijkheid de basis van een relatie: pure liefde

pure liefde geeft geen garantie Maximaal ontplooien Going to the max

Trend in formele echtscheidigen X 1000 120 100 80 60 echtscheiding 40 20 1950 1957 1964 1971 1978 1985 1992 1999 2006

Trend in verbroken relaties X 1000 120 100 alle verbroken relaties 80 60 echtscheiding 40 20 1950 1957 1964 1971 1978 1985 1992 1999 2006

Kinderen jaarlijks betrokken bij verbroken relaties bij echtscheiding 35.000 bij samenwoners die uit elkaar gaan 20 tot 25.000 Totaal 55 tot 60.000 bron: Nieuwe Gezinnen

Alleenstaande ouders 460.000 gezinnen 700.000 kinderen Meestal moedergezin Co-ouderschap nog maar beperkt Kort bestaan: uit huis of repartnering Bron: Nieuwe Gezinnen

na 5 jaar weer nieuwe partner bron: Nieuwe Gezinnen

Vooral stiefvaders bron: Nieuwe Gezinnen 3000 stiefvader en stiefmoeder 19000 stiefmoeder stiefvader 3000 16000 125000 95000 1998 2007 bron: Nieuwe Gezinnen

stiefgezin: vaker ongetrouwd 69000 48000 Niet gehuwd Gehuwd 81000 67000 1998 2007 bron: Nieuwe Gezinnen

Percentage kinderen in: Trend tot 2007 Percentage kinderen in: stiefgezin 6,1 eenoudergezin 15,3 twee-oudergezin 82,5 4,8 12,7 78,6 1998 2007 1998 2007 1998 2007 bron: Nieuwe Gezinnen

prognose 2016 naar half miljoen eenoudergezinnen naar minder twee-oudergezinnen en méér stiefgezinnen Bron: CBS

Hoe maken we er toch nog een sprookje van ?

Scheidingen en de vorming van stiefgezinnen Nieuwe gezinnen Scheidingen en de vorming van stiefgezinnen

Hoeveel? Ca. 100 duizend scheidingen per jaar, waarvan meer dan de helft met kinderen 550 duizend tot 850 duizend minderjarige kinderen hebben scheiding van ouders meegemaakt 149 duizend stiefgezinnen Aantal scheidingen per jaar redelijk stabiel, sinds 2000 Ruime marge: door onduidelijkheid over aantal kinderen bij samenwoon-scheidingen (neemt toem volgens Latten). 550.000 is kinderen van gehuwde ouders, 850.000 is incl schatting van kinderen van samenwonende ouders Ondanks deze aantallen weten we nog relatief weinig over wat ouders en kinderen ervaren tijdens zo’n scheiding en wanneer ze na de scheiding de nieuwe gezinsvorm hebben. (bijv. eenoudergezin, of weekendouder) Een deel van de gescheiden ouders vormt na verloop van tijd een stiefgezin. Deze beide transities zijn door E-Quality, in opdracht van het programmaministerie voor Jeugd en Gezin, onderzocht.

Onderzoeksvragen Is een scheiding schadelijk voor kinderen? Welke veranderingen brengt een scheiding of vorming van een stiefgezin met zich mee? Is er extra ondersteuning nodig? Literatuurstudie, Enquete, interviews

Schadelijk? 15 tot 20% van kinderen heeft problemen na de scheiding Risicofactoren: Conflicten tussen ouders Financiële situatie Kranten 70% van kinderen gescheiden ouders heeft geen lichte of zware problemen 85% bij ‘intacte’ gezinnen Risicofactoren: Conflicten tussen ouders Financiële situatie Nadeliger voor kinderen om ouders met persoonlijke, sociale of financiële problemen te hebben dan een scheiding mee te maken. In debat vanmiddag komen we hier uitgebreid op terug; Inge van der Valk zal hier over vertellen.

Veranderingen na transitie Contact tussen ouder en kind Financiële situatie Combinatie arbeid en zorg Opvoeding Contact tussen ex-partners

Contact tussen ouder en kind 9% van de kinderen heeft geen contact met uitwonende ouder Grootste deel van de kinderen heeft een ‘weekendouder’ Co-ouderschap neemt toe Meest in het oog springende verandering; gezin valt uit elkaar Geen contact en fulltime ouder Minstens maandelijks contact: …% Meest voorkomend vorm: bijna fulltime en weekendouder Co-ouderschap 5% in 1998, 15% in 2003

Financiële situatie Financiële achteruitgang voor de scheiding bekostigden beide partners samen één huishouden (met huur/hypotheek en vaste lasten), terwijl het na de scheiding om twee huishoudens gaat. Daarnaast kunnen de kosten stijgen door verhuizing en alimentatie. Ook een dure scheiding of een ex-partner die geen alimentatie betaalt kunnen bijdragen aan een slechtere financiële situatie. Stiefgezinnen: De meeste ouders uit stiefgezinnen geven aan dat hun financiële situatie bij de vorming van een stiefgezin gelijk is gebleven (39%) of juist beter is geworden (41%). 20% van de ouders geeft aan dat ze er financieel op achteruit zijn gegaan

Financiële situatie Financiële consequenties zijn ongunstiger voor vrouwen en mensen met lage inkomens Betaling van alimentatie Verschil mannen en vrouwen: Vooral bijna fulltime moeders rapporteren een financiële achteruitgang (60% tegen 26% van de bijna fulltime vaders) Mogelijke verklaringen: de man veelal al meer werkte en verdiende voor de scheiding dan de meeste vrouwen; bovendien is de partneralimentatie aftrekbaar. Ook blijft de niet-verzorgende ouder die volgens een rechtelijke uitspraak alimentatieplichtig is (meestal de vader) soms in gebreke. Dit vormt een andere veel voorkomende reden voor de grotere financiële achteruitgang van gescheiden moeders. Het LBIO (Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen) krijgt jaarlijks circa 7500 nieuwe verzoeken voor de inning van kinderalimentatie Partneralimentatie: aanbeveling overgenomen: instemming ministerraad met wetswijziging, 15 aug.

Combineren arbeid en zorg Meer dan de helft van de ouders vindt combineren moeilijker Co-ouders: vaders vinden combineren moeilijker dan moeders Goede verdeling tijdens relatie leidt tot soepeler transitie bij scheiding Alleenstaande ouders: staat de verzorgende ouder er in de nieuwe situatie alleen voor. Huishouden, zorg voor kinderen en (betaalde) baan: logischerwijs een extra druk bij het combineren van werk en zorg. ook fulltime en bijna fulltime alleenstaande vaders werken meestal fulltime, moeders 12-34 uur Co-ouder vaders vinden de arbeid en zorgcombi moeilijker dan co-ouder moeders

Citaat co-ouder (vader) “En de huishoudelijke taken die er allemaal bij komen [..] Het leven op zich wordt een stuk drukker want je hebt gewoon een baan die je keihard nodig hebt om het financieel rond te breien.” Stiefgezinnen: Voor een merendeel van de ouders is het combineren van werk en zorg gelijk gebleven (36%) of makkelijker (40%) geworden. (Stief)ouders geven aan het prettig te vinden de zorg voor werk, kinderen en huishouden te kunnen delen met een partner. Er kan meer tijd en aandacht aan de kinderen worden besteed.

Opvoeding Alleenstaande ouders: Voor de meeste ouders is de opvoeding niet moeilijker geworden na de scheiding Ouders met een niet-westerse etniciteit vinden het opvoeden vaker moeilijker Weekendouders hebben minder invloed op de opvoeding Fulltime: zelfs soms makkelijker, want kunnen alles zelf bepalen Ouders uit etnische minderheden vinden de opvoeding gemiddeld wel moeilijker geworden. Dit zagen we ook al in ons vorige rapport Gezinnen van de toekomst: opvoeden tussen twee culturen. Omdat echtscheidingspercentage onder bepaalde etnische minderheden hoog is, is dit een belangrijk vraagstuk. Weekendouder: heeft meer vragen in de opvoeding, ondersteuning nodig en aandacht van onderwijs, gezondheidszorg etc

Citaat weekendouder (vader) “Je hebt ze niet elke dag meer om je heen. Dus je kunt ze minder vaak corrigeren, dingen benadrukken, hoe ze zich moeten gedragen.”

Opvoeding Stiefgezinnen: Verschillen in opvoedstijl Band tussen stiefouder en kind Ouders met stiefgezinnen hebben behoefte aan lotgenotencontact

Citaat stiefouder “Ik denk dat je echt minder mag van stiefkinderen, dat je veel makkelijker een grens over gaat. Het is wel balanceren.”

Contact tussen ex-partners Tweederde van de ouders noemt contact redelijk tot goed Conflicthantering Conflicthantering belangrijk zowel voor als na de scheiding (immers schadelijk voor kinderen). Ouders zeggen dat ze in belang van kind handelen, maar in praktijk blijkt moeilijk. Beter communiceren naar ouders hoe schadelijk dit voor kinderen is. Ook al bewust van, dan nog hulp nodig, ondersteuning. Schuldvraag: mogelijke bron van extra frustatie en conflicten Toenemende rol van vaders: toenemende invloed na scheiding, met kans op conflicten, dus meer hulp nodig en meer bewustwording. Mediator bij scheiding zowel juridisch als psychologisch (emotionele ondersteuning): bij opstellen van ouderschapsplan

Citaat gescheiden vader “Ik zeg altijd: je kan beter maar een bak koffie met elkaar drinken dan voor de deur te staan toeteren van: hier zijn de kinderen.”

Scheidingen en de vorming van stiefgezinnen Nieuwe gezinnen Scheidingen en de vorming van stiefgezinnen

Is een scheiding schadelijk voor kinderen?

Hoe kan een scheiding zo soepel mogelijk verlopen en wie kan daar bij helpen?

Heeft de vorming van een stiefgezin een positieve invloed op ouders en kinderen?

Scheidingen en de vorming van stiefgezinnen Nieuwe gezinnen Scheidingen en de vorming van stiefgezinnen