Veranderende Dorpen Frans Thissen Universiteit van Amsterdam Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Opzet presentatie Voorstellen: Sociale Geografie: de relatie tussen mens en omgeving Expertise Dorpen in Roemenië Veranderende dorpen Veranderingen in dorpen De veranderende relatie bewoner - omgeving Van autonoom dorp naar woondorp Leefbaarheid en Sociale Vitaliteit Nisse: een leefbaar en sociaal vitaal dorp Evaluatie woondorpen: Succesvol: Leefbaarheid en Sociale vitaliteit Aanvaardbaar: Rechtvaardigheid en Good Government Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Dorpen in Roemenië Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Dorpen in Roemenië Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Dorpen in Roemenië Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Dorpen in Roemenië Oriëntatie van de lokale jeugd: Vertrek naar EU-landen Hulp van familie & vrienden Hulp van de overheid Ondernemerschap Bewoners: Waarover heeft men zorgen? Waarop is men trots? Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Verandering en Onzekerheid Geert Mak (1996): “hoe langer ik in het dorp verbleef, des te meer besefte ik dat het eigenlijk allemaal nog moest beginnen. Alleen: niemand wist wát moest beginnen, en waarheen het ging” Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Generatieverschillen (geboren voor of na de WOII): opleiding, werkervaring, welvaart, emancipatie Veranderingen door nieuwkomers maar ook de oorspronkelijke dorpsbewoners veranderen Afhankelijkheid: het verdwijnen van oude en de opkomst van nieuwe afhankelijkheid De bloei van het Autonome dorp tijdens de Wederopbouw en de opkomst van het Woondorp vanaf 1970 Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 9

De veranderende relatie bewoner - omgeving Binding: Schaalveranderingen: Economische binding (werk) Functionele binding (voorzieningen) Sociale binding (familie en vrienden) Culturele binding (identiteit) Politieke binding (zeggenschap) Schaalvergroting Lokaal ‘verlies’ van werk en voorzieningen; wonen lokaal dragende functie Toename van ruimtelijke keuzevrijheid door automobiliteit en welvaart Soms lokale winst in dorpen (recreatie, zorg) Schaalverkleining Toenemend belang van de woning Van Traditionele dorpsbinding naar Lokaal bewustzijn of ‘dorpstrots’ Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Autonoom dorp Bewoners zijn er geboren of opgegroeid, bewoners zijn ‘van het dorp’ Bewoners werken er en gebruiken de daar aanwezige voorzieningen, bewoners zijn actief ‘op het dorp’ Oude verscheidenheid: Lokale economie en cultuur Traditionele dorpsbinding Woondorp Bewoners zijn er gaan wonen vanwege woning en woonomgeving Bewoners zijn niet afhankelijk van het dorp voor sociale contacten en voorzieningen Nieuwe verscheidenheid: Levensfase en sociaal-economische positie Lokaal bewustzijn Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende bewoners Autonome dorp Oordeel over de voorzieningen in het dorp is belangrijk “We hebben nog een kleine supermarkt en we hebben nog een bakker … Want als je dat niet meer hebt op een dorp … en dat zouden we misschien meer moeten gaan beseffen met z’n allen” Woondorp Oordeel over de eigen woning en de woonomgeving is belangrijk “Eigenlijk hebben we heel doelbewust voor dit dorpje gekozen want het is … de Parel van de Zak. En die Zak sprak ons vreselijk aan … Het landschap trok ons ontzettend” Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 12

Leefbaarheid, een lastig begrip Subjectief; de individuele opinie over het passend zijn van de omgeving Heeft vaak betrekking op meerdere en een veranderende verzameling kenmerken van de omgeving (attributie) Vaak alleen gebruikt op schaalniveau van de buurt / dorp Vaak geen onderscheid tussen verschillende groepen bewoners (levensfase; succesvol / kwetsbaar; referentiekader) Eenzijdige benadering van de relatie mens - omgeving: bewoners als consument / slachtoffer (geeft aanleiding tot wensenlijstjes) Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Leefbaarheid in het autonome dorp Relatie wordt steeds losser: Schaalvergroting van veel voorzieningen is autonoom Gedrag van bewoners regionaliseert Leefbaarheid in het autonome dorp Bewoners baseren hun oordeel in toenemende mate op de kwaliteit van de lokale woonfunctie Aantal inwoners neemt vooral af door kleinere huishoudens Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Leefbaarheid in het woondorp Sociale infrastructuur van het dorp is het resultaat van de leefbaarheid van het dorp Krimp heeft pas effect als de woonfunctie wordt aangetast Dorpen ontwikkelen een eigen profiel en zijn meer of minder succesvol Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 15

Gemeenschapsinitiatieven: Loil Gemeenschapsinitiatieven: leveren bijdrage aan de sociale infrastructuur als resultaat van de ervaren leefbaarheid Voor sociale vitaliteit is meer nodig: Leefbare dorpen zijn niet altijd sociaal vitaal Sociale vitaliteit in dorpen vooral afhankelijk van aanwezigheid sociaal kapitaal (belang van kerkelijkheid en opleidingsniveau) Bibliotheekvoorziening in Loil is recent gesloten: reactie vanuit traditioneel referentiekader Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

‘Van Metropool naar Loil’ Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Sociale infrastructuur van dorpen Voorzieningen Verenigingen Activiteiten Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Nisse, een dorp in verandering 1979 1955 2012 Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Een leefbaar en sociaal vitaal woondorp Kwaliteit van de woonfunctie (woning en directe woonomgeving) Ontmoetingsplekken die zich kenmerken door ‘openheid’ naar alle bewoners Sociaal kapitaal: bewoners met grote sociale netwerken die kunnen binden maar ook bruggen kunnen en willen bouwen Actieve oriëntatie van bewoners op de veranderende identiteit van hun dorp: “vertellen van verhalen” Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Woonkwaliteit Goed, aangenaam en veilig wonen, vrij van overlast in een mooi en natuurlijk landschap met identiteit ‘Overruimte’ ‘Passend wonen’ Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

‘Open’ ontmoetingsplekken Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Sociaal kapitaal Bewoners met grote sociale netwerken die binden én bruggen bouwen Het grote belang van bewonerskenmerken: de rol van kerkelijkheid en het opleidingsniveau Het belang van onderwijs en stimuleren burgerschap Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 4. Actieve oriëntatie van bewoners op de veranderende identiteit: het “Vertellen van Verhalen” Grensdorpen Westhoek Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 24

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Evaluatie woondorpen Individuele dorp, succesvol Dorp binnen een groter geheel, aanvaardbaar Leefbaarheid Woonkwaliteit Passend zijn : mogelijkheden voor de ontwikkeling van lokaal bewustzijn Sociale vitaliteit Ontmoetingsplek Sociaal kapitaal Rechtvaardigheid Solidariteit Duurzaamheid Governance Kwaliteit van (lokaal) bestuur en beleid: Good Government Nieuwe vormen van zelforganisatie van burgers Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Rechtvaardigheid Naar nieuwe vormen van solidariteit tijd Jindrich Streit Das Dorf ist eine Welt duurzaamheid ruimte solidariteit Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014 Governance Uitdagingen voor het lokaal bestuur Uitdagingen voor de burger Verdere schaalvergroting Decentralisatie van taken Afbouw van de verzorgingsstaat Nieuwe vormen van zelforganisatie Dorpen als incubatiemilieus Veranderende dorpen - Zeddam - 6 september 2014

Veranderende Dorpen Deze presentatie kunt u downloaden: http://thissen Veranderende Dorpen Deze presentatie kunt u downloaden: http://thissen.net/rural/Gelderland/ Kies het juiste bestand: Thissen Zeddam 6 september 2014.pptx (de presentatie bevat twee links naar Youtube films in sheet 6 en 19) Universiteit van Amsterdam Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies