De rol van de apotheker in de eerstelijn Apotheker Marie Van de Putte

Roger, 74 jaar Lijdt aan Chronische nierinsufficiëntie, diabetes Neemt 11 geneesmiddelen per dag

Dit is Roger. Roger werd vorig jaar chronisch ziek Dit is Roger. Roger werd vorig jaar chronisch ziek. Hij werd in totaal 3 x opgenomen in het ziekenhuis. Naast haar huisarts, werd ze nog behandeld door 2 andere artsen. Line moet veel medicatie nemen. Voor haar medicatie ging ze afgelopen jaar meestal naar haar vaste huisapotheker. Maar toen ze een keertje zonder medicatie zat, moest ze naar de apotheker van wacht. En op vakantie aan de zee, verstuikte ze haar enkel. Ze haalde haar medicatie in een apotheek aan de zee. Omdat Line veel zorgen nodig had, kwam er thuisverpleging die de medicatie klaar zette in een weekdoos. 2 thuisverpleegkundigen wisselden mekaar af. Wanneer Line werd opgenomen in het ziekenhuis, moest ze zelf opsommen welke medicatie ze gebruikte. Dat lukte niet altijd, en soms vergat ze wel iets te vermelden. Het moeilijkste ware de dosissen. Line wist wel dat ze een bloeddrukverlager nam, maar hoeveel mg was dat? Toen Line bij de tandarts kwam met hevige tandpijn, kreeg ze een hoge dosis antibioticum voorgeschreven. De tandarts wist echter niet dat Line ernstig nierlijden heeft. Line haar vaste huisapr kent haar goed en houdt gelukkig een oogje in het zeil. Zo kon haar huisapotheker de dosis tijdig verlagen. Maar toen Line op een zondag de apotheker van wacht bezocht, wist die niet dat ze een nierlijder was en was die niet op de hoogte van de andere medicatie die ze nam. Zo ook aan de zee. Line kocht een doosjes Nurofen omdat ze haar enkel had omgeslagen. De apr aan de zee was niet op de hoogte van het onderliggend nierlijden. De thuisverpleegkundigen zetten thuis de medicatie klaar op basis van een medicatieschema dat met de hand geschreven was op een blad papier. Soms was dit schema niet duidelijk leesbaar en werden er geneesmiddelen geschrapt of toegevoegd. Medicatie die Line zonder voorschrift nam, stond er meestal ook niet op… Medicatiegegevens delen …. Vandaag de dag helemaal niet eenvoudig!

Roger is niet alleen… Oudere kwetsbare patiënt 19-03-2012 Roger is niet alleen… Oudere kwetsbare patiënt complexe medicatieschema’s kennis medicatie? ↑ gevoelig voor therapieontrouw Medicatiegebonden problemen onder-, over- of verkeerd gebruik intentioneel vs niet-intentioneel Interacties, contra-indicaties, dubbelmedicatie Therapieontrouw kan zowel een onder of overgebruik zijn, of een verkeerd gebruik. Intentioneel vs niet-intentioneel Een slechte therapietrouw heeft dus een invloed op de patiënt zelf, maar ook op de zorgverleners, en op de maatschappij en de economie

! Roger is niet alleen… vergrijzing van de bevolking 19-03-2012 Roger is niet alleen… vergrijzing van de bevolking Polymedicatie (>5 geneesmiddelen per dag) chronische medicatie: 50% neemt medicatie na 1 jaar niet meer correct WHO: verbeteren correct innemen van medicatie >> effect op wereldgezondheid dan andere verbeteringen in behandeling ! Op basis hiervan heeft de WGO ingeschat dat een belangrijke verbetering in therapietrouw een veel groter effect zou hebben op de wereldgezondheid in vergelijking met andere verbeteringen in de medische behandeling. Daarom is het niet kwart na 7, maar 5 voor 12: tijd om hier iets aan te proberen doen!

Toenemende vergrijzing Als gevolg van de toenemende vergrijzing neemt het aantal chronische patiënten toe Het aantal patiënten met multi-morbiditeit stijgt Het aantal patiënten met polyfarmacie stijgt Het aantal geneesmiddelen gerelateerde klachten stijgt Aangezien als gevolg van de vergrijzing het aantal chronische patiënten toeneemt, het aantal patiënten met multimorbiditeit stijgt, en deze patiëntengroepen veel geneesmiddelen gebruiken, ligt het in de lijn der verwachting dat het aantal geneesmiddel gerelateerde klachten zal stijgen. Medicatiebewaking wordt belangrijker en belangrijker!

Rol van de apotheker Aangezien als gevolg van de vergrijzing het aantal chronische patiënten toeneemt, het aantal patiënten met multimorbiditeit stijgt, en deze patiëntengroepen veel geneesmiddelen gebruiken, ligt het in de lijn der verwachting dat het aantal geneesmiddel gerelateerde klachten zal stijgen.

Evolutie van de rol van de apotheker 1950 1980 2000 2005 2014 Planten Kwaliteit Productie Specialiteiten Conformiteit Aflevering Raadgever Goed gebruik Second opinion Verstrekking Generieken VOS Overleg Zorg Veiligheid Preventie Kwaliteit Namaak Farmaco- vigilantie Iatrogenie Opvolging In de 2de helft van de 20ste eeuw was de apotheker een bereider van geneesmiddelen, hij maakte zalven, pillen, capsules e.d. zelf. Met de komst van specialiteiten of industrieel gefabriceerde geneesmiddelen ontstond er een overgangsperiode vanaf 1980 waarin de apotheker meer en meer werd gezien als een verkoper van geneesmiddelen en zijn rol beperkt bleef tot het correct afleveren van wat er op het voorschrift van de arts stond. Maar vanaf 2000 is hier geleidelijk aan verandering in gekomen. De apotheker begon meer en meer taken van een zorgverlener op zich te nemen, als raadgever over geneesmiddelen, waarbij uitleg over het goed gebruik van het geneesmiddelen heel belangrijk werd. Nu wordt de apotheker als maar belangrijker in de medicatiebewaking, in het opvolgen van de patiënt, het motiveren tot therapietrouw, veiligheid door gepast door te verwijzen of door goede uitleg over bijwerkingen. Die evolutie van het beroep is heel belangrijk omdat onze gezondheidszorg alsmaar meer chronisch zieke patiënten moet kunnen opvangen. Door de toenemende vergrijzing zullen alsmaar meer mensen veel geneesmiddelen moeten innemen, wat de medicatiebewaking heel belangrijk maakt. Bereider « Universitair geschoolde winkelier » Zorgverlener Mede-beslisser Patiënt- veiligheid + + + +

KB 2009 Koninklijk besluit houdende onderrichtingen voor de apothekers. Het koninklijk besluit van 21 januari 2009 houdende onderrichtingen voor de apothekers bepaalt de taken van officina-apothekers

Apotheek: laagdrempelig en toegankelijk 5000 apotheken in België Per dag 100 patiëntcontacten per apotheek = op maandbasis ongeveer 10 miljoen contacten = quasi volledige bevolking → de apotheker heeft een rol in preventie, chronische zorg en acute zorg cijfers: er zijn ongeveer 5000 apotheken in België met per dag 100 patiëntcontacten per apo. Op maandbasis is dat ongever 10 miljoen contacten Wat erop neerkomt dat gemiddeld gezien elke Belg minstens 1 x per maand langskomt in een apotheek. De apotheek is maw zeer laagdrempelig en toegankelijk en heeft een rol te vervullen in het preventief, curatief gezondheidsbeleid

Apotheker vaak eerste aanspreekpunt Uitgebreid netwerk laagdrempelig Veel patiëntencontacten (gemidd. 100 per dag) Vertrouwenspersoon Gratis advies Dankzij het uitgebreide apotheeknetwerk en een goede spreiding, is de apotheek laagdrempelig voor de patient. Terwijl voor sommige bevolkingsgroepen zelfs de huisarts al een te hoge drempel vormt, blijft de apotheker een erg toegankelijke zorgverlener. Apothekers hebben dan ook veelvuldige contacten met een groot deel van de bevolking. Een apotheker helpt per dag gemiddeld een honderdtal patiënten. Daarbij komt nog dat veel apothekers een vast cliënteel hebben. Dankzij de doorgedreven informatisering heeft die ‘huisapotheker’ als enige een volledig zicht op de medicatiehistoriek van de patient. De jongste jaren is de apotheker ook meer en meer een vertrouwenspersoon van de patiënt geworden. Zijn kerntaak evolueerde dan ook van ‘geneesmiddelenspecialist’ naar ‘farmaceutische zorg’. Niet het geneesmiddel, maar wel de patiënt staat centraal. De apotheker is mee verantwoordelijk voor de resultaten van de behandeling en hij gebruikt zijn expertise om patiënten, maar ook andere zorgverleners, te ondersteunen. De gezondheidstoestand van de oudere bevolking evolueert naar minstens twee chronische aandoeningen per persoon. Hier kan de apotheker zijn rol als geneesmiddelenexpert” ten volle opnemen. Niemand is immers beter geplaatst om te oordelen over bijwerkingen, interacties en contraindicaties van de vele – voorgeschreven en OTC – medicatie die ouderen nemen.

Apotheker & gezondheid Aangezien als gevolg van de vergrijzing het aantal chronische patiënten toeneemt, het aantal patiënten met multimorbiditeit stijgt, en deze patiëntengroepen veel geneesmiddelen gebruiken, ligt het in de lijn der verwachting dat het aantal geneesmiddel gerelateerde klachten zal stijgen.

Preventie van diabetes, hart- en vaatziekten en nierlijden Primaire preventie voorbeelden diabetes of cardiovasculaire aandoeningen: Arts, apotheker, verpleegkundige, diëtist, …. ook langs de media, via welzijnsdiensten, … moeten éénzelfde boodschap overbrengen naar de patiënt Sporten Gezond gewicht Stoppen met roken Gezonde en evenwichtige voeding Matig gebruik van alcohol Preventie van diabetes, hart- en vaatziekten en nierlijden

voorbeelden Griepvaccinaties: folders of briefjes die een risico-patiënt aanraden om zich te laten vaccineren Diabetes en voeding Rookstop Apothekers beschikken over een ruim aanbod aan informatiemateriaal vb. folders, affiches, briefjes met snelinformatie

Preventie van diabetes, hart- en vaatziekten en nierlijden voorbeelden zwangere vrouwen of vrouwen met kinderwens voorlichten Belang van foliumzuur-inname Stoppen met roken Invloed van geneesmiddelen bij kinderwens en zwangerschap Preventie van diabetes, hart- en vaatziekten en nierlijden

08-06-2010

Preventie van diabetes, hart- en vaatziekten en nierlijden Secundaire preventie Vroegtijdige opsporing Gemiddeld heeft een persoon 7 jaar diabetes type 2 alvorens diagnose. Teveel patiënten weten niet dat ze eigenlijk suikerziek zijn en worden dus niet behandeld. Vroegdetectie van dementie Twee Belgische studies bewijzen dat op deze manier meer mensen gediagnosticeerd worden en dus hun behandeling zullen krijgen Preventie van diabetes, hart- en vaatziekten en nierlijden

Preventie van diabetes, hart- en vaatziekten en nierlijden Secundaire preventie Vroegtijdige opsporing In de apotheek materialen ter beschikking stellen: Weegschaal Glucosemeter de apotheker legt uit hoe de glucosemeter werkt de apotheker verwijst door indien nodig Bloeddrukmeter de apotheker mag de patiënt assisteren bij het meten van de bloeddruk De apotheker verwijst door naar de huisarts als de bloeddrukwaarden buiten de normale grenzen liggen. Preventie van diabetes, hart- en vaatziekten en nierlijden

Tertiaire preventie - medicatiebewaking Advies, begeleiding bij medicatie Medicatiebewaking: opsporen van geneesmiddel-gerelateerde problemen, zoals interacties, bijwerkingen Therapietrouw opvolgen en stimuleren Uitleg over het geneesmiddel: de werking en goed gebruik Preventie van complicaties

Geneesmiddel gebonden problemen Studie Geneesmiddelgebonden problemen in de Belgische apotheek (Farmaceutisch Tijdschrift, maart 2014) 65 000 voorschriften 7 112 GGP met klinische oorzaak: Interactie Ongeschikt tijdstip van inname Te hoge dosis Ongeschikt geneesmiddel Te lage dosis

GGP: wat kan er fout gaan? doseerprobleem teveel - te weinig te lang - niet lang genoeg gebruiksprobleem deels genomen niet genomen ‘kan’ niet nemen interacties potentieel manifest bijwerkingen keuze geneesmiddel (pseudo)dubbelmedicatie verkeerde medicatie niet eerste keuze andere indicatie - geen GM geen indicatie - wel GM onvoldoende kennis

Heeft de interventie van de apotheker resultaat? Diabetes type 2: Wanneer therapiewijziging bij diabetes type 2 patiënten wordt uitgevoerd is de gezondheidswinst het grootst wanneer deze gecombineerd wordt met farmaceutische zorg Els Mehuys et al. Farm. Tijdschr. België 2007,4:3-11 Astma: bewezen effect van farmaceutische zorg > BNM gesprekken Mogelijks bewezen resultaten bij Hypertensie Coronaire hartaandoeningen Lipiden management Preventie van complicaties

Info nodig voor medicatiebewaking actuele medicatie posologie indicaties klinische parameters Therapietrouwheid …

ICT & medicatie overdracht

Gedeeld Farmaceutisch Dossier - GFD Voor 1 patiënt worden alle afleveringen van medicatie gedeeld Door officina-apothekers in België Mits toestemming van de patiënt Dit betekent dat de apotheker álle recent afgeleverde medicatie van de patiënt ziet (waar die ook werd afgeleverd)

Gedeeld Farmaceutisch Dossier

Medicatieschema campagne

Het medicatieschema in de apotheek Drie-stap model Patiënt krijgt leeg medicatieschema mee: ‘wat neem je zoal op een dag? Schrijf dat eens op, zoals je het gewoonlijk doet’ Patiënt brengt ingevuld schema terug mee naar de apotheek. Apotheker kijkt na op basis van (gedeeld) farmaceutisch dossier, voorschriften, opsporen DRP’s Opmaak en uitprinten van een nieuw schema. ‘toon het aan de huisarts, aan de verpleegkundige, … neem het mee naar het ziekenuis’

Medicatieschema

Projecten in Vlaams-Brabant IMV proeftuinproject MemoPatch proeftuinproject

Projecten in Vlaams-Brabant Meditimer project Project transmurale zorg

We kunnen nog gezondheidswinst boeken… Waar kan de apotheker nog bijdragen? Intensieve geneesmiddelenbegeleiding bij risico- patiënten (vb: ouderen, psych patiënten) Therapietrouw stimuleren Hospitalisatie: opname-en ontslagmedicatie Preventie: vaccinatie, rookstop, valpreventie, tijdig doorverwijzen e.a. Farmacovigilantie: geneesmiddelenbewaking

SAMEN THERAPIETROUW & MEDICATIEVEILIGHEID ONDERSTEUNEN 19-03-2012 SAMEN THERAPIETROUW & MEDICATIEVEILIGHEID ONDERSTEUNEN BIJ KWETSBARE PATIËNTEN THUIS We zien dus meteen dat het gaat om een multidisciplinaire aanpak: alle zorgverstrekkers in 1e lijn zijn betrokken bij dit project

Samen met onze patiënt Apotheker: Gedeeld farmaceutisch dossier Geneesmiddelen op voorschrift en zonder voorschrift Medicatiebewaking Thuiszorg: Hoort veel en ziet veel Zet soms medicatie klaar Merkt bijwerkingen op Huisarts: Stelt de diagnose Volgt klinische parameters op Stelt de behandeling in en volgt op

Nog vragen?