Kees Schuyt, Rijnsburg 22 maart 2014 De politieke filosofie van Spinoza in relatie tot de staatsopvatting van Johan de Witt Kees Schuyt, Rijnsburg 22 maart 2014

Indeling 1. Johan de Witt (1625 – 1672) en Spinoza (1632 – 1677) als tijdgenoten; grote sociale verschillen 2. Invloeden over en weer? 3. Overeenkomsten: wiskunde; voorbeeldig leven; “Ware Vrijheid”; 4. Verschillen: religie, metafysica, staatsopvatting in Politiek Traktaat; 5. Conclusie: Spinoza reageert op “roerige tijden”.

Tijdgenoten Grote sociale verschillen: J. de Witt uit een groot stedelijk regentengeslacht in concurrentie met Oranjevorsten ( Jacob de Witt) versus Immigrantenzoon, van Joodse afkomst, religiekritiek in TTP. Van Voorburg naar den Haag?

Invloeden over en weer? Een merkwaardig toneelstuk: Spinoza und De Witt (Helene Askanasy, 1931) Naschrift: brief aan Oldenburg, contacten met de kring rond De Witt (van Beuningen e.a.) Spinoza reageert op roerige gebeurtenissen (brief van mei 1665; echter niet 1672 – 1675)

Invloeden over en weer ? (vervolg) Spinoza adviseur van de Witt? Grote twijfel De Staatkunde van Johan de Witt (proefschrift UvA door J.C. Naber 1882: Kenmerken: a) Zelforganisatie der Staten versus autocratie van Oranjevorsten (is niet: volkssoevereiniteit) b) Buitenlandse politiek (vrije zee) c) Vrede, veiligheid, voorspoed

Invloeden over en weer? (vervolg) Invloed van de Witt’s politiek op Spinoza’ s ideeën? Enigszins te zien in TTP: eredienst van staatswege; vrij denken en vrij spreken over godsdienst; anti-predikanten, aanhangers van Oranje; (TTP, H 19; brief van L. van Velthuijsen, 1671); Politiek Traktaat (1676, laatste brief van Spinoza 1676): Monarchie, Aristocratie, Democratie

Overeenkomsten Wiskunde Voorbeeldig leven: een volmaakt Hollander, sober, practice what you preach “Ware Vrijheid”(1650 – 1672)

Verschillen Religie ( De Witt, vroom christen; Spinoza “philosopheren” (natuurfilosofie) Metafysica, Ethica Boek 1 t/m 5 Spinoza: 3 typen van bestuur; de Witt: duaal

Spinoza’s politieke filosofie Politiek Traktaat : een realistisch boek Zes moeilijke vragen Drie lagen in de TP: metafysica, aard van de mensen, hoe mensen met elkaar omgaan; Typering van Spinoza’s staatsopvatting: een machtsstaat (Hobbes), (nog) geen rechtsstaat; Een sterke staat met absolute gehoorzaamheid

Spinoza’s politieke filosofie ( vervolg) Doel van de staat: een veilig en voorspoedig leven (rechtvaardiging van De Witt’s politiek?) Hoe het doel van de staat bereikt kan worden: Niet door recht alleen, wel door wetenschap, voorspoed en welvaart, tolerantie, vrije meningsuiting en verbetering van politieke inrichting; Spinoza’s staatsopvatting is melioristsich, geen utopie

Ik dank U voor Uw aandacht