Naar indicatoren voor regionale samenhang Naar indicatoren voor regionale samenhang. De bijdrage van landschaps- en cultuurgeschiedenis Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld

Inhoud ‘Brabant Eén’ of ‘los zand’? Volkskarakters? Landschap Economie Religie Taal en dialect Conclusies: Van identiteit naar identificatie Geen finalisme Kaders voor identificatie De kracht van de steden Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

Brabant Eén (1975-1983) Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

Of toch ‘los zand’? Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

Staats-Brabant (1648-1795) Charles de Mooij: ‘Staats-Brabant hing als los zand aan elkaar.’ Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

Vraagstelling Zijn er cultuur- en landschapshistorische indicatoren die tot op de dag van vandaag van invloed zijn op de samenhang in en relaties tussen bepaalde gebieden? Zo ja, kunnen die een rol spelen in de samenwerking tussen gemeenten? Zijn er overeenkomsten met de bevindingen van Pieter Tordoir? Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

Brabantse volkskarakters? Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

1. Landschappelijke indicatoren Bodem: zand (80 %), zeeklei (13 %), rivierklei (7 %) Hoogteligging: van plus 40 m. tot 0 m. NAP Nat-droog bepalen mate en omvang van Ontginningen, landgebruik en bewoningsdichtheid (steden) Handel en vervoer: land- en waterwegen Grote rivieren, Peel, heidegebieden, Scheldedelta als duidelijke grenzen in noorden, oosten, zuiden en westen Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

1.1. De bodem van Brabant Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

1.2. Van laag tot hoog Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

1.3. Over water en land Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

1.4. Bewoningsdichtheid Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

1.5. Cultuurlandschappen Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

2. Economische indicatoren Landbouw: bepaald door natuurlijke omstandigheden Industrie: sloot en sluit daarbij aan Padafhankelijkheid: in het verleden gemaakte keuzes versterken zich mettertijd en beperken de keuzes in het heden Leidt tot regionale specialisatie en differentiatie Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

2.1. Verschillende agrarische regio’s (1881) Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

2.2. Regionale differentiatie in de industrie, 1950 Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

2.3. Regionale differentiatie in de economie, 2000 Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

3. Politiek-institutionele indicatoren Noord-Brabant kwam in huidige vorm pas in 1815 tot stand Noord-Brabant voor 1796 verdeeld in verschillende bestuurlijke territoria, die voor elkaar ‘buitenland’ waren Verschillende grotere en kleinere territoria met eigen bestuur, rechtspraak en soms religie ‘Hollands-Brabant’ Nota bene: niet-Staatse gebieden (Megen c.a., Ravenstein c.a., Boxmeer c.a., Gemert, Oeffelt, Bokhoven, Luyksgestel) Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

3.1. Staats-Brabant, 1648-1795 Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

3.2. Ook hertogdom Brabant voor 1648 geen eenheid Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

4. Religieuze indicatoren Noord-Brabant: na 1559 twee bisdommen Vanaf de zestiende eeuw ook twee confessies Ravenstein c.a. en Land van Cuijk bij andere bisdommen Grens door Midden-Brabant Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

4.1. Bisdom ’s-Hertogenbosch en Antwerpen/Breda Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

4.2. Twee geloven op één kussen Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

5. Sociolinguïstische indicatoren isoglossenkaart van Toon Weijnen politiek- en religieus-institutionele grenzen kunnen uitgroeien tot cultuurgrenzen politieke grenzen van voor 1796 zijn terug te vinden in dialectgrenzen in taalverschillen weerspiegelen zich geografische, historische, politieke, economische, religieuze en volksculturele scheidslijnen verschillen in taal en dialect, voor de meeste mensen toch een essentieel element van hun culturele identiteit, volgen politiek- institutionele grenzen Dikke en dunne grenzen Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

5.1. “Het Brabants dialect” Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

Conclusies Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

1. Van identiteit naar identificatie Culturele identiteiten gaan niet vooraf aan politieke en bestuurlijke indelingen maar volgen deze Identiteit is de resultante van een voortdurend proces van identificatie met de plek waar mensen wonen en werken en met de mensen om hen heen Mensen fungeren binnen sociale, economische en bestuurlijke netwerken Hebben een historisch bepaalde geografische dimensie maar zijn niet statisch Verschillen zijn vooral gevoelsmatig Freud: der Narziβmus der kleinen Differenzen Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

2. Geen finalisme De hier beschreven cultuur- en landschapshistorische indicatoren determineren toekomstige ruimtelijke, economische en bestuurlijke beslissingen niet Lokale en regionale identiteiten beroepen zich vaak ten onrechte op als onveranderlijk en oeroud waargenomen karakteristieken van dorp, stad en streek De toekomst wordt niet gedicteerd door het verleden Ruinte voor agency: de capaciteit en vrijheid van individuen en groepen om te handelen en door hun keuzes de loop van de geschiedenis te bepalen Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

3. Kaders voor identificatie Maar fysieke en sociale ruimtes doen er wel toe Netwerken en regio’s waarin mensen tot samenwerking komen hebben een herkenbare schaal en atmosfeer En bieden door landschap, economische structuur, bestuurlijke instituties, religie en taal handvatten tot identificatie Anssi Paasi: een regio heeft Een sociale dimensie Een politieke dimensie Een culturele dimensie Een cognitieve dimensie Vereist dus: netwerken; bestuur; symbolen; identificatie Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

4. De kracht van de steden Bij alle genoemde indicatoren vormen de steden een innovatieve en sturende kracht Van ontginning, industrialisatie, politieke en religieuze instituties, cultuur en zelfs taal Ontwikkeling vanuit de Late Middeleeuwen: Brabant meest verstedelijkte gewest van de Nederlanden Eerste gewest in Europa waar macht gedeeld werd door vorst, adel én steden (1312) Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

Brabant rond 1500: land van steden Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

De stad als motor Een sterke historische lijn: de stad als motor van economische, bestuurlijke, culturele en sociale integratie Noord-Brabant zal in de toekomst bestaan uit onderling verbonden stedelijke regio's of het zal niet bestaan Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

Dankuwel voor uw aandacht Arnoud-Jan Bijsterveld Hoogleraar Cultuur in Brabant aan Tilburg University a.j.a.bijsterveld@tilburguniversity.edu Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

W A Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014

W A Indicatoren regionale samenhang 25 juni 2014