De vrije wil als filosofisch probleem Dr. Thomas R.V. Nys Universiteit Utrecht Universiteit van Amsterdam Katholieke Universiteit Leuven

Een modern probleem Opkomst van de moderne wetenschap Van ‘waarom?’ naar ‘hoe?’ IJzeren wetten = determinisme Keten van oorzaak en gevolg GEVOLG: Macht (Bacon) en onzekerheid (Baron d’Holbach)

1. Klassiek Compatibilisme DETERMINISME: JA - VRIJHEID: JA Hobbes, Locke, Mill Vrijheid = Kunnen doen wat je wil (spontaneïteit) Soms wel, soms niet: soms zijn er hindernissen, soms niet

2. Libertarisme VRIJHEID: JA - DETERMINISME: NEE Indien het determinisme waar is, dan is onze wil niet vrij (incompatibilisme) Maar we zijn vrij, DUS het determinisme moet onwaar zijn Vreemde redenering… Descartes, Kant, etc.

3. Scepticisme DETERMINISME: JA - VRIJHEID: NEE Inderdaad, vrijheid van de wil is incompatibel met het determinisme Maar het determinisme is waar, DUS geen vrijheid van de wil De Stoa, Nietzsche…

4. Negatief Indeterminisme DETERMINISME: NEE - VRIJHEID: NEE Quantumfysica  Hoop voor libertaristen? Nee: Quantumsprongen en controle

Overzicht Determinisme Indeterminisme Vrijheid 1. Compatibilisme 2. Libertarisme Geen vrijheid 3. Scepticisme 4. Negatief Indeterminisme

Overzicht Determinisme Indeterminisme Vrijheid 1. Compatibilisme 2. Libertarisme Geen vrijheid 3. Scepticisme 4. Negatief Indeterminisme

Een wetenschappelijke vraag! Determinisme of indeterminisme Niet of-of  GUT, Theory of Everything Niveaus van beschrijving  Hoe dan ook: geen ultieme vrijheid!  agnostische theorieën (compatibilisme)

De irrelevantie van het antwoord Irreduceerbare perspectieven De wereld voor ons vs. De wereld zoals ze is Dominantie van wetenschappelijk perspectief Illusie vs. Waarheid Voorbeelden: De zin van het leven Respect voor het dode lichaam

Nieuw Compatibilisme Niet langer een focus op vrijheid van handelen Harry Frankfurt Ik heb vrijheid van handelen als ik doe wat ik wil doen Ik heb vrijheid van de wil als ik de wil heb die ik wil hebben Eerste en tweede-orde verlangens Autonomie (wilsvrijheid) = harmonie tussen wilsniveaus

Nieuw ‘Determinisme’ Hersenonderzoek Genetica Psychologie Sociaal-economische factoren …

Gevolgen voor Verantwoordelijkheid Theodore Dalrymple Onschuld (crimineel) en verontschuldiging (maatschappij) MAAR: Belang van mens rea vs. actus reus Andere criteria: informatie, indoctrinatie, manipulatie, identificatie, (belang v.h. oordeel) Ook de kwaliteit van de act zelf!

Hedendaagse Paradox Een verontschuldigend determinisme? NIET ALLEEN: Verontschuldiging vs. nadruk op autonomie Kennis en verantwoordelijkheid ONZE DIEPSTE VRIJHEID Reflectie op de heersende idealen

Stelling 1 De wetenschappen laten er geen misverstand over bestaan: vrijheid (incl. de vrije wil) en verantwoordelijkheid zijn een illusie.

Stelling 2 Ideeën zijn gevaarlijk: filosofen moeten zich altijd afvragen of het publiek hun ideeën niet uit verband zal halen.

Stelling 3 Filosofie heeft geen meerwaarde: het is een vrijblijvende hobby die geen waardevolle resultaten oplevert