Altijd prijs resultaten en conclusies uit het VOB-tarievenonderzoek Frank Huysmans Bibliotheekwetenschap, Mediastudies Universiteit van Amsterdam Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag

Tarieven gebruikersinkomsten (incl. te-laat- gelden) slechts 13% van totale baten groei van inkomsten sinds 1999 voornamelijk door gestegen gemeente- subsidies sinds eind jaren ‘80 wildgroei in tariefstructuren Gematigd profijtbeginsel €?

Sluipende collectivisering

Tarifering is cultuurpolitiek KermismodelPretparkmodel

Tarifering is cultuurpolitiek Kermismodel de gebruiker betaalt wie meer leent, betaalt ook meer relatief veel variabele kosten (leengeld) extreme variant: geen lidmaatschapsgelden, betalen per uitlening Pretparkmodel geen financiële drempels iedereen gelijk bedrag, ongeacht aantal leningen wel vaste, geen variabele kosten extreme variant: contributievrijdom

Reductie–standaard–top Standaardtarief iedereen in dezelfde leeftijdscategorie betaalt gelijk bedrag aparte categorieën 0-17, 18-64, 65+ soms ook opstaptarief 16-17, Reductie- en toptarief keuze voor verlaagd tarief met beperkende voorwaarden en vaak leengeld per item keuze voor verhoogd tarief: all-in, geen leengeld, meer items tegelijk thuis, langere uitleentermijn

Onderzoeksvragen 1.toegankelijkheid beperken contributies en leengelden toegang? 2.leenintensiteit hoe werken contributies en leengelden uit op aantal uitleningen? 3.inkomsten: welke consequenties hebben modellen uit 1 en 2 voor inkomsten van bibliotheken? Op basis van feitelijk gegroeide situatie

Gegevens uitleenregistraties 35 bibliotheekorganisaties in Noord- en Zuid-Holland en stad Utrecht (N= ≈ 20% leden in Nederland) AVO 2007 (SCP/CBS) voor dezelfde regio’s (N=2.595 leden en niet-leden) BIS 2007-gegevens over alle bibliotheek- organisaties (N=162 bibl.organisaties) deze gegevens aan elkaar gekoppeld Drie databronnen

1. Toegankelijkheid: hoogte tarief BIS 2007: hoe hoger het standaardtarief, hoe hoger het lidmaatschapspercentage van de bibliotheek (Locher 2005)

1. Toegankelijkheid: hoogte tarief Mogelijke verklaring: in de loop der jaren gegroeide overeenstemming prijs en kwaliteit ‘betere’ bibliotheken durven meer geld te vragen voor hun dienstverlening prijs reflecteert kwaliteitsniveau én niveau van toeloop

1. Toegankelijkheid: inkomen Gegevens AVO 2007 (leden en niet-leden)

1. Toegankelijkheid: inkomen Gegevens AVO 2007 (leden en niet-leden): geen effect van hoogte standaard-/reductietarief op lidmaatschap (Goudriaan et al. 2008) mensen uit huishoudens met laag inkomen (laagste 12%) minder vaak lid voor hen maakt hoogte tarief wel verschil dit oplossen met minimabeleid gemeente of reductie, niet met generiek lager tarief ouderen vaker in deze categorie, wat niet vanzelf pleit voor lager tarief 67+

1. Toegankelijkheid: jeugd Gegevens AVO 2007: opstaptarief jaar

1. Toegankelijkheid: jeugd Gegevens AVO 2007: opstaptarief jaar

2. Leenintensiteit Gegevens uitleenregistraties van leden hoeveel gewone boeken (excl. sprinters/toptitels) lenen leden per jaar? wat is invloed van hoogte tarief en uitleenvoorwaarden?

2. Leenintensiteit Gegevens van 37 bibliotheekorganisaties geanalyseerd (N= leden) Geen leengeld (pretpark) Wel leengeld (kermis) Geen keuze naast standaardtarief 13 bibliotheken 25,5% leden Wel keuze voor top en/of reductietarief 18 bibliotheken 46,2% leden 6 bibliotheken 28,3% leden

2. Leenintensiteit Bij aanbieden reductie en top kiest ca. 80% standaard, 10% reductie en 10% top

2. Leenintensiteit Lidmaatschapsgelden: hoe hoger, hoe meer boeken en andere materialen men leent standaardleden lenen evenveel boeken in beide typen (wel/geen keuze reductie/top) standaardleden lenen 2x zoveel boeken als reductieleden (28 om 13) topleden lenen 2x zoveel boeken als standaardleden (56 om 28) topleden lenen iets meer dan vergelijkbare leden in ‘standaardbibliotheken’

2. Leenintensiteit Heffen van leengeld per boek drukt het aantal uitleningen bij standaard- tarief, niet bij reductietarief (bij top komt dit weinig voor) (Locher 2005) is daarmee geschikt voor maken van verschil tussen reductie (wel leengeld) en standaard (geen leengeld)

2. Leenintensiteit Nulleners vooral in de ‘afhaakleeftijd’

3. Inkomsten Geen grote stijging/daling te verwachten van invoering reductie en top 80% van leden kiest voor standaard, reductie en top staan in verhouding (10%) bedrijfseconomisch is invoering toptarief slimme zet: meer vaste inkomsten NB: voor gebruiker is reductietarief in de praktijk vaak goedkoper bij lenen van boeken, ook bij grote aantallen

3. Inkomsten Invoering leengeld leidt tot aanzienlijk lagere aantallen uitleningen bij standaardleden is dus drempel in perceptie van gebruiker vraag is of het opweegt tegen kosten van extra handelingen en tegen daling van totaalaantal uitleningen (gemeentelijke subsidie!)

Conclusies geen invloed van hoogte lidmaatschaps- tarief op toegankelijkheid - m.u.v. minimuminkomens! samenhang tarief en leenintensiteit: hoe hoger tarief, hoe meer geleend (‘waar voor je geld’) heffen van leengeld per boek leidt tot minder uitleningen top- en reductielidmaatschap beantwoorden aan behoefte bij beperkt deel van leden (10% en 10%)

Aanbevelingen wees niet te bevreesd voor bescheiden verhoging (toegankelijkheid) (Meijjer et al. 2008) want keuze lid te worden niet afhankelijk van inkomen – binnen bandbreedte in dit onderzoek (12,50- 54,00 euro) denk wel aan laagste inkomensgroep d.m.v. minimabeleid/reductietarief; geldt ook voor ouderen Tariefsverhoging?

Aanbevelingen ongevoeligheid lidmaatschap en lenen van hoogte tarief maakt aanbeveling van hoogte lastig voordeel: hoogte van tarief kan uiteen blijven lopen, zeker als die hoogte samenhangt met kwaliteit (dus kosten) wel landelijk hetzelfde model? Landelijke uniformiteit?

Aanbevelingen dit onderzoek: model met reductie- standaard-top (RST-model) beveelt zich aan reductie komt tegemoet aan minima en ouderen; top aan bibliotheekliefhebbers verschil R en S: leengeld per item; S en T: comfort (meer items thuis & langer) Landelijke uniformiteit?

Aanbevelingen hoogte en soort tarief maar van zeer beperkte invloed op lidmaatschap en intensiteit gebruik (Van Buul & Leemans 2001; Van Houwelingen 2001) tarief/stelselwijziging: communicatie van groot belang perceptie van gebruiker: tarief is altijd te hoog als men niets of weinig leent – let daarom op nulleners (Stalpers 2004) Afterthoughts