Biologische agentia in de buitendienst Een andere naam voor biologische agentia is micro- organismen. Vooral medewerkers werkzaam in de buitendienst staan hieraan bloot. Onderzoek door de Arbeidsinspectie leert dat gemeenten er te weinig aandacht aan schenken. Daarom ook deze toolbox. 27-10-10

Inhoud 1. Wat zijn biologische agentia? 2. Blootstelling en effecten biologische agentia 3. Soorten infecties, barrières en besmettingswegen 4. Preventie 5. Kwetsbare groepen 6. Hoe kunnen risico's bepaald worden? 7. Wat te doen bij een (vermoede) besmetting? 8. Prik-, snij- of bijtaccidenten

Wat zijn biologische agentia? Micro-organismen niet zichtbaar met blote oog. Overal in omgeving aanwezig. Wat zijn biologische agentia? Micro-organismen die zich in de omgeving bevinden. Zijn niet zichtbaar met het blote oog. Met name hierin schuilen de gevaren.

Wat zijn de gevolgen van biologische agentia? Overgrote deel is onschadelijk maar er zijn er ook die schadelijk zijn met de mogelijke effecten: geen waarneembare klachten tijdelijke klachten chronische klachten dodelijk afloop Blootstelling is in veel gevallen niet te vermijden. Het overgrote deel is onschadelijk voor de mens. Voor schadelijke micro-organismen is bescherming noodzakelijk. De effecten van deze blootstelling kunnen sterk variëren: kunnen in sommige gevallen dodelijk zijn. Wanneer welk effect optreedt is van veel factoren afhankelijk. Gelukkig heeft het menselijk lichaam veel afweersystemen.

Infecties van dier op mens Besmetting door: contact met (dode) dieren contact met dierlijk materiaal (haren, uitwerpselen, urine) contact met besmette grond eten van besmet voedsel inademen van aerosolen of fijn stof parasieten (vlooien, teken, muggen, wespen) Besmetting kan plaatsvinden door: -contact met dode dieren -contact met dierlijk materiaal (haren, feces, urine) -contact met besmette grond -besmet voedsel -inademen van airosolen of fijn stof -parasieten (vlooien, teken, muggen) In de praktijk erg moeilijk om specifieke maatregelen te treffen. Micro-organismen zijn overal aanwezig en besmetting “overkomt je gewoon”. In normale situaties zijn deze niet schadelijk en heeft de mens weinig te vrezen. Vele barrières van het menselijk lichaam liggen hieraan ten grondslag.

Infecties van mens op mens Besmetting door: prik- snij- of bijtwonden als gevolg van agressie Besmetting kan plaatsvinden door: -contact met dode dieren -contact met dierlijk materiaal (haren, feces, urine) -contact met besmette grond -besmet voedsel -inademen van airosolen of fijn stof -parasieten (vlooien, teken, muggen) In de praktijk erg moeilijk om specifieke maatregelen te treffen. Micro-organismen zijn overal aanwezig en besmetting “overkomt je gewoon”. In normale situaties zijn deze niet schadelijk en heeft de mens weinig te vrezen. Vele barrières van het menselijk lichaam liggen hieraan ten grondslag. Pagina 6 6

Barrières Micro-organismen zijn overal aanwezig echter (normaliter) weinig te vrezen wegens vele barrières. Infectieketen, micro-organismen moeten: 1. in voldoende mate aanwezig zijn 2. een bepaalde weg afleggen 3. in leven blijven tijdens deze weg 4. een ingang vinden in het lichaam 5. aanwezige afweersysteem overwinnen Er zijn veel barrières te overwinnen. Micro-organismen moeten: -in voldoende mate aanwezig zijn -een bepaalde weg afleggen -tijdens het afleggen van deze weg in leven blijven -een ingang vinden in het lichaam (huid, maagdarmkanaal, slijmvliezen of adem- halingswegen) -het daar aanwezige afweersysteem overwinnen Dit wordt ook wel de infectieketen genoemd. Elk van de schakels moet aanwezig zijn om een infectie te veroorzaken. Kennis van deze infectieketen is essentieel voor de beheersing van infectieziekten.

Hoe kun je besmet raken? I Huid Ademhalingswegen Slijmvliezen Maagdarmkanaal Combinatie van effecten Hier staan alle mogelijke besmettingsbronnen vermeld: Huid Ademhalingswegen Slijmvliezen Maagdarmkanaal Combinatie van effecten We gaan deze afzonderlijk doornemen. Pagina 8 8

Hoe kun je besmet raken? II Huid De huid vormt een ondoordringbare barrière. Echter, beschadigingen als: snij-, prik-, brand-, of schaafwonden doorbreken deze barrière Gevolgen kunnen zijn: Hepatitis, HIV of ziekte van Lyme Huid. Gezonde huid vormt een ondoordringbare barrière. Beschadigingen doorbreken deze barrière, zoals: Snij-, prik-, brand- of schaafwonden, prikkende of bijtende dieren. Bloedoverdraagbare aandoeningen: Voorbeelden: hepatitis, HIV of ziekte van Lyme

Hoe kun je besmet raken? III Ademhalingswegen Micro-organismen hechten zich aan aerosolen of (fijn)stof en veroorzaken irritatie, allergie of besmetting. Gevolgen kunnen zijn: legionella of Q-koorts. Ondanks filtering neus en afweersysteem van de longen. Ademhalingswegen. Micro-organismen hechten aan stofpartikels of aerosolen in ademhalingswegen en longen. Grote deeltjes worden in de neus “gefilterd”. Ademhalingswegen en longen hebben actief afweersysteem. Bij onvoldoende afweersysteem: irritatie, allergie of infectie. Legionella, Q-koorts, vogelgriep of longontsteking.

Hoe kun je besmet raken? IV Slijmvliezen Gezonde slijmlagen in neus, mond. Gevolgen kunnen zijn: irritatie, ontsteking, allergie. Spatten van besmet bloed, urine of uitwerpselen kunnen in de ogen besmetting veroorzaken. Slijmvliezen. Gezonde slijmlagen in keel en, neusholtes en ogen hebben een goed verdedigingsmiddel (lysosym). Spatten besmet bloed, urine of uitwerpselen kunnen besmetting via oogslijmvliezen veroorzaken.

Hoe kun je besmet raken? V Maagdarmkanaal Besmetting door inslikken Gevolg kan zijn: Salmonella Maag en darmen hebben goed afweersysteem. Maagdarmkanaal: Inslikken. Zure milieu in maag en enzymen in darmen vormt een goed afweermechanisme. Onhygiënisch werken veelal oorzaak van besmetting. Voorbeeld: Salmonella.

Hoe kun je besmet raken? VI Combinatie van effecten Micro-organismen kunnen via meerdere ingangen in lichaam binnentreden. Combinatie van effecten: Sommige micro-organismen kunnen via meerdere besmettingswegen het lichaam binnendringen. Voorbeeld blauwalg via huid en maagdarmkanaal.

Wat kun je er tegen doen? I Afweersystemen beschermen gezonde persoon. Toch zijn preventiemaatregelen noodzakelijk. Bio-arbeidshygiënisch principe: bestrijding bij de bron organisatorische maatregelen technische maatregelen persoonlijke verzorging persoonlijke beschermingsmiddelen vaccinatie Onder normale omstandigheden weinig te vrezen (mede door het menselijk afweersysteem). Toch groot aantal preventiemaatregelen te treffen. Bio-arbeidshygiënisch principe. We gaan deze afzonderlijk doornemen.

Wat kun je er tegen doen? II Bestrijding bij de bron Voorbeelden: bestrijding nesten eikenboomprocessierups contact kadavers, urine of bloed vermijden eten uit natuur beperken (reduceren) Bestrijding bij de bron 1. bestrijd de bron (bijv. nesten van eikenboomprocessierupsen) 2. vermijd zo veel mogelijk contact met kadavers, uitwerpselen of urine van dieren 3. vermijd het eten van planten of (laaghangende) vruchten uit de natuur

Wat kun je er tegen doen? III Organisatorische maatregelen, voorbeelden: pas werkzaamheden aan seizoen aan beperk kwetsbare groepen regelmatig schoonmaken (potentiële) besmetting snel melden snelle diagnose Organisatorische maatregelen 1. pas werk aan aan seizoen 2. beperk of vermijd de aanwezigheid van kwetsbare groepen 3. geef voorlichting werkgever is wettelijk verplicht voorlichting te geven werknemer is verplicht deel te nemen 4.houd voertuigen, kantine, was- en kleedruimtes etc. goed schoon 5. houd toezicht op hygiëne, orde en netheid 6. meld potentiële blootstelling of ziektegeval zo spoedig mogelijk 7. zorg voor snelle diagnose:als werknemers waarschuwingssignalen kennen, kunnen ze behandelend arts snel op goede spoor zetten.

Wat kun je er tegen doen? IV Technische maatregelen, voorbeelden: gebruik geen vieze kleding in voertuig vermijd contact tussen schoon en vies gebruik kadavertonnen gebruik geen vervuilde voorwerpen in voertuig reinig gebruikt gereedschap Technische maatregelen Voorbeelden bij geen vieze kleding in voertuig: niet met vieze werkkleding in voertuigstoel of wegwerp stoelhoes bestuur geen voertuig met (vervuilde) handschoenen speciale afsluitbare kist voor vervuilde kleding of persoonlijke beschermingsmiddelen 2. vermijd contact tussen schone en vervuilde werkkleding 3. geen vervuilde voorwerpen in cabine 4. maak voertuigen en gebruikt gereedschap hygiënisch schoon na het werk. 5. kadavers in een (schone) kadaverton vervoeren

Wat kun je er tegen doen? V Persoonlijke verzorging, voorbeelden: wonden behandelen handen wassen niet eten en drinken op werkplek niet in werkkleding naar huis gebruik van vers water bij handen wassen Persoonlijke verzorging 1. wondjes van huid direct met ontsmettingsmiddel behandelen en afdekken. 2. was direct na het werk handen en zo nodig het gelaat & altijd voor het eten handen wassen 3. eet, drink of rook nooit op de werkplek 4.1 na het beëindigden van werkzaamheden vervuilde werkkleding uittrekken 4.2 ga niet met werkkleding naar huis 4.3 werkkleding op het werk achterlaten en niet thuis wassen 5. zorg voor dagelijks vers water (zeker bij warme dagen) om handen te wassen

Wat kun je er tegen doen? VI Persoonlijke beschermingsmiddelen, voorbeelden beschermende werkkleding veiligheidsschoenen geschikte handschoenen spat-/ veiligheidsbril voorlichting Persoonlijke beschermingsmiddelen 1. draag beschermende werkkleding 2. draag veiligheidsschoenen of veiligheidslaarzen 3. gebruik stevige waterdichte handschoenen 4. draag spatbril en adembescherming bij mogelijke besmetting van slijmvliezen 5.1 werkgever verplicht persoonlijke beschermingsmiddelen verstrekken, voorlichting geven, toezien op gebruik 5.2 werknemer verplicht te gebruiken en voorlichting te volgen

Wat kun je er tegen doen? VII Vaccinatie Meest efficiënte vorm van bescherming In beperkte mate mogelijk: Hepatitis A en Hepatitis B Rabiës Tetanus Advies volgt uit RIE/ PMO Is niet verplicht, maar kan tot consequentie hebben dat werknemer niet langer deze taak kan uitvoeren (= verantwoordelijkheid werkgever) Vaccinatie 1. Vaccinatie is meest efficiënte vorm om infectieziekten te voorkomen. 2. Tegen: hepatitis A hepatitis B Tetanus rabiës. 3. De afweging om wel of niet preventief in te enten hangt af van RIE/ PMO 4. Vrijwillige deelname

Kwetsbare groepen Jeugdigen Ouderen Zwangere vrouwen Personen zonder miltfunctie Personen met aangeboren immuunafwijkingen Gebruikers van: geneesmiddelen alcohol drugs Zieken Personen met ongezonde leefwijze Kwetsbare groepen. Specifieke maatregelen ter voorkoming van besmetting. Werkgever dient wel op de hoogte te zijn. Tip: Opnemen in bijv. bedrijfsreglement, informatie voor nieuwe medewerkers of eisen tijdelijk personeel.

Hoe bepalen we de risico's? I Risicoanalyse per functie/ taak Risico= W x B x E W = Waarschijnlijkheid wat is de verwachting dat je ermee in contact komt? kan variëren van te verwachten tot bijna onmogelijk B = Duur van de blootstelling hoe vaak kom je ermee in contact? kan variëren van voortdurend tot zeer zelden E = Ernst van het letsel wat zijn de gevolgen? kan variëren van gering tot dodelijk Risicoanalyse 1. welke micro-organismen 2. wat is waarschijnlijkheid op blootstelling? 3. wat is duur van blootstelling? 4. wat is ernst van mogelijk letsel? Per taak bekijken en berekenen.

Hoe bepalen we de risico’s? II Risico= Waarschijnlijkheid x Blootstelling x Ernst Voorbeeld: R = W x B x E= 3 x 2 x 7= 42 R < 20 zeer beperkt risico 20<R<70 aandacht vereist 70<R<200 maatregelen vereist 200<R<400 directe verbetering vereist R>400 werken direct stoppen Stoplichtmodel. Pagina 23

Risicoanalyse biologische agentia Met behulp van deze tabel (bijlage 2 van achtergrond informatie biologische agentia) kunnen de risico's worden bepaald en geclassificeerd. Dit vormt de basis van te nemen maatregelen.

Bij (vermoede) besmetting zo spoedig mogelijk melden bij huis- en/of bedrijfsarts mogelijke oorzaak aangeven Bijzondere aandacht voor prik-,snij of bijtaccidenten: komen relatief veel voor er is (te) weinig aandacht voor de gevolgen kunnen blijvend zijn prikprotocol Ziektesymptomen behoren tot het vakgebied van artsen. Artsen moeten zo spoedig mogelijk worden geraadpleegd. “Prik- en snijaccident” protocol wat te doen als er iets mis gaat. Prik-en snijaccidenten komen relatief veel voor. Er is te weinig aandacht voor.

Hoe is het bij ons? Hier is de mogelijkheid tot het invoegen van bijv. foto’s van situaties zoals voorkomen in de eigen gemeente. 27-10-10 Pagina 26