Wie is R&B Wonen? Middelgrote woningcorporatie Werkgebied: gemeenten Reimerswaal en Borsele 4400 vhe’s, waarvan 4200 woningen Actief in 22 dorpskernen Personeel: 40 fte’s Uitgaven onderhoud: 8 mio euro per jaar waarvan 2 mio voor duurzaamheid

R&B Wonen profileert zich met (nieuwe) concepten op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing. Actie energiebesparende maatregelen CO2 neutrale woningen in Heinkenszand Proef project (bodem)warmtepomp Eendvogelstraat Heinkenszand Proefproject Biobased materialen Zonnepanelenactie

Convenant energiebesparende maatregelen corporatiesector Afgesloten tussen de minister en Aedes Woningbezit verduurzamen 33% energiebesparing in 2020 t.o.v. 2008 In 2020 gemiddeld naar een energielabel B Alle woningen zijn gelabeld in 2007 R&B Wonen: aan 2800 woningen iets doen Uitgaven 2 mio per jaar

Verdeling energielabels R&B Wonen 31-12-2013 Label EI Aantal % A 0,71 - 1,05 431 10,27% B 1,06 - 1,30 389 9,27% C 1,31 - 1,60 1632 38,90% D 1,61 - 2,00 1169 27,87% E 2,01 - 2,40 391 9,32% F 2,41 - 2,90 173 4,12% G >= 2,91 10 0,24% 4195 gemiddelde EI: 1,56

Renovatie met biobased (bouw)materialen Naar aanleiding van “dag van de duurzaamheid” en een gesprek met Projectbureau Zeeland in aanraking met de biobased economy. Biobased bouwen: is het toepassen van hernieuwbare bouwmaterialen, gemaakt uit grondstoffen van plantaardige of dierlijke oorsprong die geen chemische bewerking hebben ondergaan. R&B Wonen renoveert een bestaande woning met zoveel mogelijk biobased (bouw)materialen

Waarom proef? R&B Wonen profileert zich met nieuwe concepten op het gebied van duurzaamheid. Er zijn al veel biobased bouwmaterialen maar deze worden te weinig toegepast. Er zit weinig handel in en daardoor zijn ze duurder dan traditionele bouwmaterialen. Proef om te zien: welke biobased materialen bruikbaar zijn wat is het prijsverschil t.o.v. traditionele materialen indien bruikbaar, zijn ze dan opschaalbaar? (kan R&B Wonen ze als standaard bouwmateriaal gebruiken in de toekomst?)

Waarom proef? Wat doen deze materialen met het binnenklimaat van de woning? Wat betekent dit voor de huurder? Het is b.v. bekend dat leemstuc vochtregulerend is en daardoor een gunstig effect heeft op het binnenklimaat. Hoe is de verwerking van de materialen? Is die anders dan bij traditioneel? Gezondheid? Stof? Meer/ander werk? Onderhoud? Het is b.v. bekend dat vlaswol-isolatiedekens de huid niet irriteren, dit in tegenstelling tot steenwol-isolatiedekens. Natuurverf droogt minder snel

Subsidie Subsidie van de Provincie Zeeland: Biobased economy is speerpunt van de Provincie. Bedoeld voor: Prijsverschil biobased/traditioneel Kennis en ervaring uitdragen, persberichten Voorbeeldwoning Excursies (bouwend Zeeland, corporaties, huurdersverenigingen Urgenda, enz.) Symposium Projectbureau Zeeland

Henri Dunantstraat 38 Kruiningen

“Normale” werkzaamheden Renovatie Vernieuwen van badkamer, toilet en keuken Vernieuwen elektrische installatie/cv-ketel/gasleiding Nieuwe plafonds (nu nog zachtboard) Stucwerk binnenwanden herstellen, schilderwerk Bij de berging asbesthoudende golfplaten vernieuwen Vochtprobleem oplossen Isolatiewerkzaamheden Vloer isoleren (nieuwe betonvloer bij rotte vloerbalken) Dak isoleren Gevel is al nageïsoleerd en er is overal dubbel glas

Extra werkzaamheden Renovatie Badkamer uitbreiden, aanbrengen 2e toilet Vernieuwen voor- en achtergevel Bestaande berging slopen, nieuwe aanbouw Houten vloer aanbrengen i.p.v. beton Isolatiewerkzaamheden Gevel, vloer en dak een rc-waarde >> 2,5 m2K/W Triple glas aanbrengen Passief kozijnen

Definities Technische kringloop: hergebruik met zelfde functie: voorbeeld: glas, staal, steenwol Natuurlijke kringloop: product kan aan het eind van de levensduur worden gecomposteerd: voorbeeld: houtvezelplaten met natuurlijk bindmateriaal (Steico) Biobased bouwen = bouwen met materialen die in de natuurlijke kringloop blijven

Uitgangspunten Opschaalbaar: betaalbaar mits seriematig uitgevoerd Geen bijzondere gebruiksaanwijzing voor de woning Energielabel A Rc => 3,5 Materiaalselectie: 1. Biobased, indien niet mogelijk 2. Technische kringloop, indien niet mogelijk dan 3. Traditioneel

Materiaalkeuzen Fundering: schelpen in kruipruimte, foamglas in funderingsmuur aangebracht tegen optrekkend vocht Vloer: houten balken hersteld/vernieuwd en geïsoleerd met houtwol-isolatie (Homatherm) en cellulose, Gevels: houten ribben, vlaswol-isolatie, houtvezel (pavatherm) stucplaat, kalkmortel (bovenverdieping: verduurzaamd hout “Modiwood” Dak: houtwol- en vlaswol-isolatie op plafonds Aanbouw: Houtskeletbouw, vlaswol-isolatie, houtvezelplaat, gepotdekseld hergebruikt hout (basralocus van oude meerpalen), dakbedekking Derbipure

Materiaalkeuzen Kozijnen: Vurenhout (Lamikon) afgewerkt met lijnolieverf (Rolsma) Binnenkozijnen/-schilderwerk: lijnolieverf Wandafwerking woonkamer: Trass-kalk renovatiepleister met leemstuc Plafonds: gipsplaat afgewerkt met muurverf op basis van soja-olie (Rolsma) Vensterbanken, dorpel badkamer: Holonite biobased kunstnatuursteen Keuken: massief hout, afgewerkt met blanke lak op lijnoliebasis Sanitair en tegels: niet biobased met uitzondering van wastafel uit vlasvezelcomposiet

Ervaringen Biobased is niet standaard en vereist extra aandacht en tijd van opdrachtgever en uitvoerder, zowel in voorbereiding als uitvoering Details zijn afwijkend en kosten extra tijd en denkwerk Dampopen bouwen vereist extra denkwerk Goede verkrijgbaarheid Goede verwerkbaarheid: droog en ‘schoon’ Verbetering arbeidsomstandigheden (andere, vreemde geur tijdens verwerking Derbipure etc.) Natuurlijke pleisters zijn het aangewezen materiaal voor vocht- en zoutproblemen in bestaande constructies.

Ervaringen Geen oplossingen voor biobased onder het maaiveld Geen oplossingen voor kitten en pur-schuim Geen biobased alternatieven voor tegels en sanitair Geen biobased alternatieven voor installatie, W+E

Financieel Houten vloer gerepareerd en nageïsoleerd tot Rc van 5: even duur als en sneller dan beton Kostprijs cellulose (geblazen) vergelijkbaar met steenwol Schilderwerk muren en plafonds met natuurverf, materiaalkosten 10% hoger, geen extra arbeid Schilderwerk lijnolieverf: lange droogtijd: dompelen of spuiten in fabriek van kozijnen niet mogelijk. Kozijnen kunnen pas worden vervoerd na 4 weken droogtijd. Buitenschilderwerk met Rolsma lijnolieverf vereist aangepaste planning, doorwerksteigers en extra steigerkosten. Houtskeletbouw (HSB) goedkoper voor aanbouw, sneller en mogelijkheden tot prefabricage

Financieel Toepassen Derbipure dakbedekking: niet volledig biobased, opbouw in 3 lagen, hogere arbeidskosten verwerking, zeker in vergelijking met EPDM. 100% duurder Vlaswol, vergeleken met steenwol ca. 5% duurder voor vergelijkbare Rc-waarde. Buitengevelisolatiesysteem op basis van pavatex en kalkpleister ca. 30% duurder t.o.v. conventioneel systeem met EPS Gevelstuc met pure kalkmortel heeft zeer lange droogtijd (2 weken per laag, 3 lagen) en doorwerksteiger is dan vereist. Extra steigerkosten. Kleine cementtoevoeging maakt mortel minder vochtgevoelig tijdens uitharden.

Financieel Modiwood gevelbekleding: geen meerkosten Lamikon kozijnen: appels met appels vergelijken: vergeleken met kunststof (passiefhuis) kozijnen 20% duurder. Leemstuc woonkamer: vele malen duurder dan pleisterwerk uit gips, niet vergelijkbaar. Leemstuc is sanering en eindafwerking. Dampopen bouwen (geen PE folies): OSB = dampscherm: duurder als OSB extra achter gipsplaat moet worden aangebracht.

Uitdagingen Biobased afwerkplaten ter vervanging van gipsplaat zijn te hoogwaardig, vele malen duurder en minder snel te verwerken. Behoefte aan biobased ‘gipsplaat’ met ingebouwde dampremmer ter vervanging van PE folie. (achterzijde in fabriek afwerken met coatingproduct obv natuurlijke olie?) afwerken en dampremmen in 1 bewerking mogelijk maken. Biobased kitten en lijmen Alles onder het maaiveld: isolatiemateriaal, slabben, folies, fundering, fundering-geveldetail, dorpel. sanitair installatiemateriaal

Voorlopig vervolg R&B Wonen wil het werken met biobased materialen verder stimuleren! De toepassingsmogelijkheden van een aantal produkten verder onderzoeken (vlas, natuurverf, hout, Holonite?) In gezamenlijke inkoopgroep Zuidwest Samen (samenwerking van de Zeeuwse corporaties, samen 54.000 woningen) De Zeeuwse corporaties geven jaarlijks tussen de 80 en 100 mio euro uit aan onderhoud!

Vragen?