ETHIEK Les 2 Dr. F. Hamburg

Overzicht les 2 Vervolg denkklimaten Vervolg denkklimaten Algemene principes van Goed en Kwaad Algemene principes van Goed en Kwaad Specifieke principes van Goed en Kwaad in de gezondheidszorg Specifieke principes van Goed en Kwaad in de gezondheidszorg Medewerken aan het kwaad Medewerken aan het kwaad

Denkklimaten in de ethiek (vervolg) Anti-moralisme Anti-moralisme Fenomenologie Fenomenologie Situationisme Situationisme Existentialisme Existentialisme Contractualisme Contractualisme Postmodernisme Postmodernisme Deugdenleer (~ innerlijke omvorming) Deugdenleer (~ innerlijke omvorming)

Anti-moralisme - Nietzsche Sterk anti-morele politieke stromingen: Nazi’s en Bolsjewieken ≠ a-moralisme (= attitude)

Fenomenologie - Husserl (grondlegger)  

Fenomenologie (vervolg)   Bewustzijnsobjecten ‘reduceren’ tot bewustzijnfenomenen Bewustzijnsobjecten ‘reduceren’ tot bewustzijnfenomenen Een ‘transcendentaal Ik’ wordt zo intuïtief (‘direct’) geïnformeerd over de voor-theoretische (‘directe’) werkelijkheid. Een ‘transcendentaal Ik’ wordt zo intuïtief (‘direct’) geïnformeerd over de voor-theoretische (‘directe’) werkelijkheid. Ethische positie: wezenservaring van Goed en Kwaad. Ethische positie: wezenservaring van Goed en Kwaad. Is verder uitgewerkt in de hermeneutiek (~ semantiek). Is verder uitgewerkt in de hermeneutiek (~ semantiek). Slagwoorden: ‘introspectie’, ‘inner experience’ Slagwoorden: ‘introspectie’, ‘inner experience’ Cognitieve realiteit – constituering van de wereld (in wezensbegrippen) in het bewustzijn Cognitieve realiteit – constituering van de wereld (in wezensbegrippen) in het bewustzijn

  Situationisme (als ‘ontmoeting’ met een ‘ander’) 1906 – 1995

Situationisme (vervolg) Geen ‘kenverhoudingen’ maar relaties waarin de ander zich openbaart’; geen ethisch houvast, er is alleen maar een ‘ontmoeting met de ander’ waarin normativiteit spontaan en vanzelf ontstaat (‘emergentie’) Geen ‘kenverhoudingen’ maar relaties waarin de ander zich openbaart’; geen ethisch houvast, er is alleen maar een ‘ontmoeting met de ander’ waarin normativiteit spontaan en vanzelf ontstaat (‘emergentie’) Geen ethische verplichting; alles is intuitie en eigen geweten Geen ethische verplichting; alles is intuitie en eigen geweten Probleem: als er niets meer bijkomt  irrationeel Probleem: als er niets meer bijkomt  irrationeel

Relativisme = ethisch scepticisme (= attitude) Ontkent universele begrippen van Goed en Kwaad (en dus ook zoiets als een ‘mondiale morele verontwaardiging’) Ontkent universele begrippen van Goed en Kwaad (en dus ook zoiets als een ‘mondiale morele verontwaardiging’) Het relativisme relativeert zichzelf niet Het relativisme relativeert zichzelf niet ~ Evolutionisme: er bestaat geen wezen/essentie/voorgegevenheid [dus ook geen ‘waardigheid van de mens’?] ~ Evolutionisme: er bestaat geen wezen/essentie/voorgegevenheid [dus ook geen ‘waardigheid van de mens’?]

Relativisme (vervolg) Jiang Zemin (1997): democratie, mensenrechten en vrijheid zijn relatief

Existentialisme de wijze van er-zijn speciaal voor de mens (+ situatie-ethiek) Kierkegaard ‘ authenticiteit’ anti-intellectueel, anti-rationeel Sartre ‘engagement’ (negeert invloed DNA en omgeving)

Contractualisme moraal is gebaseerd op een ‘sociaal contract’ Rousseau 1712 – 1778 Hobbes 1588 – 1679 Eigen belang Eigen belang = Algemeen belang Redundant !

Postmodernisme I Hermeneutisch uitgewerkte fenomenologie Hermeneutisch uitgewerkte fenomenologie Structuralisme: Levi-Strauss, Foucault – bestudeert de configuraties van relaties tussen (taal)tekens (  structuur) Structuralisme: Levi-Strauss, Foucault – bestudeert de configuraties van relaties tussen (taal)tekens (  structuur) Relativering van de vrijheid (het grotere totaal van de structuur domineert) Relativering van de vrijheid (het grotere totaal van de structuur domineert) Deconstructie: ‘ik’ als functioneel element in het totaal van de structuur. Deconstructie: ‘ik’ als functioneel element in het totaal van de structuur. Post-structuralisme: Lyotard, Derrida Post-structuralisme: Lyotard, Derrida Radicaal scepticisme Radicaal scepticisme Volstrekte relativiteit Volstrekte relativiteit Realiteit is contradictoir en instabiel Realiteit is contradictoir en instabiel Alleen situatieve, toevallige, tijdelijke mini-verhalen/narratieven Alleen situatieve, toevallige, tijdelijke mini-verhalen/narratieven Ethische positie: relativisme, situationisme, pluralisme Deconstructie

Postmodernisme II Kern deconstructie : vs orde van de Westerse traditie; ╡ {eenheid, objectiviteit, rede, wet, waarheid, autoriteit..} Lyotard: De postmoderne (naturalistische) mens is noodzakelijk anti-theoretisch omdat iedere theorie [incl. logica!] berust op een redenerend, discriminerend en onderdrukkend denken. Het typisch christelijk persoonlijk-individuele, is verruild voor het individualistische subject als product van de structuren. [Lyotard - anders dan de (andere) deconstructivisten (‘alles is in flux’) - houdt nog vast aan de eenheid van het ‘ik’ die hij echter tegelijk afwijst als niet-identificeerbaar omdat het uiteenvalt zodra we het proberen te analyseren] ‘KENNEN’ IS TERREUR

Deugden ( ~ ‘zijn’, ~ ‘Goede’) (ndz. omdat in de praktijk op individueel niveau echte ethical decisionmaking vrijwel onmogelijk is) Deugd = blijvende gesteldheid waaruit goede daden voorkomen Deugd = blijvende gesteldheid waaruit goede daden voorkomen Deugden Deugden Geloof, hoop, liefde (‘goddelijke deugden’) Geloof, hoop, liefde (‘goddelijke deugden’) ‘kardinale deugden’: Voorzichtigheid/verstandigheid (belangrijk bij invoering nieuwe technologie!), Rechtvaardigheid, Sterkte, Matigheid ‘kardinale deugden’: Voorzichtigheid/verstandigheid (belangrijk bij invoering nieuwe technologie!), Rechtvaardigheid, Sterkte, Matigheid natuurlijke deugden: Ontvankelijk zijn, je kunnen verplaatsen in een ander, dapperheid, geduld e.v.a. (ook solidariteit?) natuurlijke deugden: Ontvankelijk zijn, je kunnen verplaatsen in een ander, dapperheid, geduld e.v.a. (ook solidariteit?) On-deugden On-deugden Hoogmoed: buitensporige zelfbewondering (  eigen wet/rechter/moraal) Hoogmoed: buitensporige zelfbewondering (  eigen wet/rechter/moraal) Afgunst: er niet tegen kunnen een ander gelukkig te zien Afgunst: er niet tegen kunnen een ander gelukkig te zien Woede: het heftige verlangen ander – ongerechtvaardigd – te straffen Woede: het heftige verlangen ander – ongerechtvaardigd – te straffen Traagheid: een ziekte van de wil  luiheid, koelheid/onverschilligheid Traagheid: een ziekte van de wil  luiheid, koelheid/onverschilligheid Gierigheid: de disproportionele angst gerechtvaardigd bezit te verliezen Gierigheid: de disproportionele angst gerechtvaardigd bezit te verliezen Gulzigheid: het ongeregelde verlangen naar eten en drinken Gulzigheid: het ongeregelde verlangen naar eten en drinken Onkuisheid: het ongeregelde verlangen naar de ‘Freude des Fleisches’ Onkuisheid: het ongeregelde verlangen naar de ‘Freude des Fleisches’

Algemene Principes van Goed en Kwaad Zonder deze principes zijn in nieuwe/complexe casus geen rationele beslissingen te nemen Eerbied voor het leven (Christus, Schweitzer) Eerbied voor het leven (Christus, Schweitzer) Zelfbehoud (STOA, Thomas, Spinoza, Hobbes) Zelfbehoud (STOA, Thomas, Spinoza, Hobbes) Eudemonia (zie ook hieronder bij Zelf- actualisatie). Hier i.h.b het wijsheidseudemonisme: Socrates, Plato, Aristoteles, Augustinus, Thomas. In welke richting moet het verstand (rede) leiden? Aristoteles: Gulden Middenweg. Eudemonia (zie ook hieronder bij Zelf- actualisatie). Hier i.h.b het wijsheidseudemonisme: Socrates, Plato, Aristoteles, Augustinus, Thomas. In welke richting moet het verstand (rede) leiden? Aristoteles: Gulden Middenweg.

Algemene Principes van Goed en Kwaad (vervolg) Waarheid/Gerechtigheid (Plato, Aristoteles,Thomas) Waarheid/Gerechtigheid (Plato, Aristoteles,Thomas) (Naasten) liefde (Christus: verlangen dat ‘value objects’ tot floreren komen bij iedereen in de wereld) (Naasten) liefde (Christus: verlangen dat ‘value objects’ tot floreren komen bij iedereen in de wereld) Gulden Regel (‘wat gij niet wilt..etc.’). Aldus de Antieken, grote religies. Gulden Regel (‘wat gij niet wilt..etc.’). Aldus de Antieken, grote religies. Onderscheidingsvermogen inzake Goed & Kwaad (intrinsiek ↔ dagelijks kwaad) Onderscheidingsvermogen inzake Goed & Kwaad (intrinsiek ↔ dagelijks kwaad) Ieder mens is een doel op zichzelf Ieder mens is een doel op zichzelf

Algemene Principes van Goed en Kwaad (vervolg) Pr.vd.Convenientia (Thomas): object past bij handeling (incl.omstandigheden); dient in de medische ethiek ter beperking van ego-gerichte verlangens; blokkeert ‘maakbaarheid van de mens’/ eugenetica; niet-curatieve DNA ∆) Pr.vd.Convenientia (Thomas): object past bij handeling (incl.omstandigheden); dient in de medische ethiek ter beperking van ego-gerichte verlangens; blokkeert ‘maakbaarheid van de mens’/ eugenetica; niet-curatieve DNA ∆) Eerbied voor de wet (Kant)? Neen, is speciaal geval van de Gulden Regel Eerbied voor de wet (Kant)? Neen, is speciaal geval van de Gulden Regel Rentmeesterschap en creativiteit Rentmeesterschap en creativiteit Socialiteitsprincipe (o.a. subsidiariteit) Socialiteitsprincipe (o.a. subsidiariteit)

Algemene Principes van Goed en Kwaad (vervolg) Zelf-actualisatie = Wijsheidseudemonisme (incl. Gulden middenweg) aangevuld met Vervulling wezensbestemming i.e. de rede-lijke aanleg vd mens (Aristoteles, STOA). Leidt tot ontwikkeling van deugden. Aanvulling door Christendom: de deugden nooit los zien van het communale (dus geen ‘individualisme’). Zelf-actualisatie is dan ‘handelen overeenkomstig onze voorgegeven natuur’ = gehoorzamen aan de natuurwet. Dus: roem, plezier, en ten kostte van alles pijn voorkomen zijn op zichzelf geen criteria (geen redelijke doelen). Dit alles is in wezen onderdeel van de Waardigheid van de Mens (~ mensenrechten).

Waardigheid (Affect.) motivatie Ther. pr. Socialiteit: solidair subsidiar Leven Procreatie Happiness/Joie Waarheid [basic common needs] Interpersoonlijke relaties info geweten prof.com Ultiem objectief  C A R I T A S persoonl.seks Specifieke Principes van Goed & Kwaad in de Gezondheidszorg Groei door lijden Ther.principe: wezenlijke kenmerken/vermogens niet (blijvend) offeren tenzij daardoor het leven wordt behouden; dus geen onbeperkte ‘enhancement’. Ndz.voor beslisruimte en evaluatie

Medewerken aan het kwaad Formeel medewerken (= ongeoorloofd): men beoogt evenzeer als de dader het kwade. Formeel medewerken (= ongeoorloofd): men beoogt evenzeer als de dader het kwade. Materieel medewerken: men werkt feitelijk mee maar stemt er niet mee in: Materieel medewerken: men werkt feitelijk mee maar stemt er niet mee in: Direct materieel: actor en medewerker vormen één operationele eenheid. Ongeoorloofd tenzij overmacht Direct materieel: actor en medewerker vormen één operationele eenheid. Ongeoorloofd tenzij overmacht Indirect materieel: onder voorwaarden geoorloofd Indirect materieel: onder voorwaarden geoorloofd