Aanbevelingen ter voorkoming van legionella-infecties in scholen Jan Van Ocken: Preventieadviseur en Milieucoördinator scholengroep Ekeren-Merksem Jan Van Ocken: Preventieadviseur en miliecoördinator scholengroep Ekeren - Merksem

1 Inleiding

Aanbevelingen ter voorkoming van Legionella-infecties in scholen. 1.1 Wat is Legionella ? Inhalatie van aërosolen Na besmetting (legionellose of Pontiac-koorts) Jan Van Ocken: Preventieadviseur en miliecoördinator scholengroep Ekeren - Merksem

1.1 Wat is Legionella ? Voedingsstoffen Een geschikte temperatuur

1.1 Wat is Legionella ? Voedingsstoffen Ijzer, calcium, koolstof, koper, mangaan, … Deze stoffen worden aangevoerd door het water, en concentreren zich in de afzettingen: Maar vooral in de biofilm waar er bovendien andere microorganismen voorkomen waarbinnen Legionella zich kan ontwikkelen: amoeben

1.1 Wat is Legionella ? Lager dan 20°C ! slaaptoestand Een geschikte temperatuur Temperatuurbeheersing (koud) Lager dan 20°C ! slaaptoestand

Tussen 32 en 42°C: verdubbeling in 3 à 4 uren 1.1 Wat is Legionella ? Een geschikte temperatuur Temperatuurbeheersing (warm) 20°C-45°C Risico! Tussen 32 en 42°C: verdubbeling in 3 à 4 uren

1.1 Wat is Legionella ? Een geschikte temperatuur Temperatuurbeheersing (warm) afdoding: Bij 45°C tot 60°C: lichte afsterving 60°C: afsterven in 20 minuten 65°C: afsterven in 10 minuten 70°C: afsterven in 5 minuten

1.1 Wat is Legionella ?

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen = alle installaties binnen of rondom de gebouwen die aëresolen kunnen voortbrengen < 6µm, zodat zij kunnen ingeademd worden en in de longblaasjes geraken

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen Aërsol: hoe gevaarlijk? Aëresolen = waterdrupples met d < 0,01mm Gevaarlijke aëresolen: 3 à 5 µm Diameter Beschrijving Valsnelheid 1 mm Regendruppel 4 000 mm/s 100µm Motregen 1 000mm/s 10 µm 20 mm/s 3 µm aëresolen 5 mm/s 2 m – 6 min. 1 µm 0,0002 m/s

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen Aëresolen: hoe gevaarlijk?

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen Aëresolen: hoe gevaarlijk? Mate van gevaar is functie van: Het debiet inadembare druppeltjes (3 à 5 µm) dat gevormd wordt: hoe meer, hoe groter het risico De blootstellingstijd: hoe langer hoe groter het risico De vatbaarheid van de blootgestelde persoon: aëresolen van een lavabokraan t.o.v. één in een hospitaal Dit risico is momenteel moeilijk zoniet onmogelijk af te schaffen veilig spelen

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen Bronnen van aëresolen Douches

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen Bronnen van aëresolen Whirlpools

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen Bronnen van aëresolen Kranen

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen Bronnen van aëresolen luchtbevochtiging

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen Bronnen van aëresolen Fonteinen

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen Bronnen van aëresolen Koeltorens

1.2 Installaties die een potentieel risico vormen Waar worden aëresolen gevormd Douche koppen Sommige kranen Whirlpools (bubbelbaden): als de ingeblazen lucht aan de oppervlakte komt Bevochtigingsinstallaties Koeltorens Fonteinen Carwash ….

1.3 Koudwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei 1.3.1 Mogelijke introductie van voedingsstoffen Naar aanleiding van: Waterbehandeling Slechte uitvoering Corrosie

1.3 Koudwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei 1.3.1 Mogelijke introductie van voedingsstoffen Waterverzachting

1.3 Koudwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei 1.3.1 Mogelijke introductie van voedingsstoffen Waterverzachting Vreemd materiaal in pekelvat

1.3 Koudwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei 1.3.1 Mogelijke introductie van voedingsstoffen Kans op verontreiniging: Verbinding KW-riool

1.3 Koudwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei 1.3.1 Mogelijke introductie van voedingsstoffen Corrosie:

1.3 Koudwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei 1.3.2 Opwarming van koudwater Wegens nabijheid van warmte bronnen Wegens te lange stagnatie in een hoge omgevingstemperatuur

1.3 Koudwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei 1.3.2 Opwarming van koudwater Opwarming koudwater in kokers met warme leidingen

1.3 Koudwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei 1.3.2 Opwarming van koudwater Koudwater:opwarming in kokers

1.3 Koudwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei 1.3.2 Opwarming van koudwater Opwarming door opslag

1.3 Koudwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei 1.3.2 Opwarming van koudwater Stagnerende leidingen

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Stagnatie

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Stagnerende leidingen: lange leidingen naar veiligheidsgroepen

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Stagnerende leidingen: lange leidingen naar veiligheidsgroepen

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Stagnatie bij ontluchters

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Dode einden:

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Expantievaten:

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Expantievaten:

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Risicopunten bij de productie:

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Te lage verdeeltemperatuur:

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Risicopunten bij de productie: Te lage productietemperatuur:

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Niet uitgebalanceerde kringlopen:

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Niet uitgebalanceerde kringlopen: Equivallent hydraulisch schema

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Uitgebalanceerde kringlopen: Regelorganen

1.3 Warmwaterinstallaties: factoren gunstig voor legionella groei Risicozones in warmwater zijn: Zones met gunstige temperaturen Uitgebalanceerde kringlopen: Regelorganen

1.3 Waterinstallaties: preventietips Preventie Veteraneziekte Koudwatervoorziening Temperatuur steeds lager dan 25 ° C Doorstroming in alle leidingen mogelijk Warmwatervoorziening Temperatuur steeds hoger dan 55°C Warmwaterproductie volledig 1 x dag  60 C° Vertrek warm water  60° C Retour warm water  55° C Systeem zonder circulatie (=tracing)  55° C Uitzondering: leiding  5 m + inhoud  3 lit

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Warmwaterinstallatie met boiler op verbruiktemperatuur

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Warmwaterinstallatie met boiler op verbruiktemperatuur

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Warmwaterinstallatie met boiler op verbruiktemperatuur

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Mengwaterinstallatie met centrale regeling

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Mengkraaninstallatie met centrale regeling

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Mengkraaninstallatie met centrale regeling

1.3 Warmwaterinstallatie: preventietips Warmwaterinstallaties met lokale mengregeling Lokalen met normale binnentemperatuur

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Warmwaterinstallaties met lokale mengregeling Lokalen met normale binnentemperatuur

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Warmwaterinstallaties met lokale mengregeling Lokalen met normale binnentemperatuur

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Warmwaterinstallatie met lokale mengregeling aangepast schema (lokalen met hoge binnentemperatuur)

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Warmwaterinstallatie met lokale mengregeling aangepast schema (lokalen met hoge binnentemperatuur)

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Warmwaterinstallatie met lokale mengregeling aangepast schema (lokalen met hoge binnentemperatuur)

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Warmwaterinstallatie met lokale mengregeling aangepast schema (lokalen met hoge binnentemperatuur)

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Mengwaterinstallaties met centrale regeling en pasturatie

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Mengwaterinstallaties met centrale regeling en pasturisatie

1.3 Warmwaterinstallaties: preventietips Overzicht

1.4 Klachten en verschijnselen Na 2 tot 10 dagen Vermoeidheid Hoofdpijn, spierpijn en ziek gevoel Pneumonie

1.5 Risico verbonden aan blootstelling Voorkomen van infectie is multifactorieel Virulentie van de bacteriële stam Gevoeligheid van de gastheer Grootte van de ingeademde deeltjes Duur en frequentie van de blootstelling

1.6 Legionella en overheid Vlaamse Gemeenschap: verplichte aangifte Geen verplichte aangifte in Wallonië en Brussels Gewest

1.7 Het legionellabesluit van de Vlaamse regering Aanleiding Kapellen (november 1999) Decreet 6 juli 2001 betreffende de primaire preventie van schadelijke effecten bij de mens, veroorzaakt door biologische argentia (B.S. 03.08.2001) Besluit van de Vlaamse regering op 22 november 2002 betreffende de primaire preventie van de veteranenziekte in voor het publiek toegangkelijke plaatsen Inhoud Primaire preventie Openbare plaatsen Verantwoordelijkheid

1.8 Het toezicht op Legionella in een schoolomgeving Aanwezigheid van ziektegevallen Percentage onderzochte plaatsen die besmet zijn Bacteriële concentratie in geval van positieve monsters

1.8 Het toezicht op Legionella in een schoolomgeving

1.8 Het toezicht op Legionella in een schoolomgeving Brongegevens: APSG

1.8 Het toezicht op Legionella in een schoolomgeving Brongegevens: WIV

Aanbevelingen ter voorkoming van Legionella-infecties in scholen. 2 Primaire preventie Jan Van Ocken: Preventieadviseur en miliecoördinator scholengroep Ekeren - Merksem

Aanbevelingen ter voorkoming van Legionella-infecties in scholen. 2 Primaire preventie Overzicht Maatregelen ter voorkoming van legionella-besmetting Temperatuursbeheersing Optimale kwaliteit van inkomend water Jan Van Ocken: Preventieadviseur en miliecoördinator scholengroep Ekeren - Merksem

2 Primaire preventie 2.1 Beheersplan Algemene informatie installatie Systematische beschrijving van de installatie Resultaten van de risicoanalyse beheersschema Frequentie van acties (wekelijks,maandelijks,jaarlijks) Controles

2 Primaire preventie 2.2 Architectonische maatregelen Systematische beschrijving van koud- en warmwatersysteem Stagnatie van water Nieuwbouw volgens geldende regels Materiaal en isolatie Koeltorens

2 Primaire preventie 2.3 Temperatuurbeheersing

Aanbevelingen ter voorkoming van Legionella-infecties in scholen. 2 Primaire preventie 2.4 Periodieke controle Opslagtanks, boilers, kraantappen, douchekoppen en koeltorens Jan Van Ocken: Preventieadviseur en miliecoördinator scholengroep Ekeren - Merksem

Aanbevelingen ter voorkoming van Legionella-infecties in scholen. 3 Secundaire preventie Jan Van Ocken: Preventieadviseur en miliecoördinator scholengroep Ekeren - Merksem

3 Secundaire preventie 3.1 Analysemethoden Kweek Directe immunofluorescentie Antigen detectiemethoden Moleculaire technieken PCR (Polymerase Chain Reaction)

Aanbevelingen ter voorkoming van Legionella-infecties in scholen. 3 Secundaire preventie 3.2 Legionella-etiologie Bevestigde Legionellose Luchtweginfectie met longontsteking 1 van 3 testen positief Waarschijnlijke legionellose Jan Van Ocken: Preventieadviseur en miliecoördinator scholengroep Ekeren - Merksem

Aanbevelingen ter voorkoming van Legionella-infecties in scholen. 3 Secundaire preventie 3.3 Epidemiologische enquête en bronopsporing Meerdere ziektegevallen => vermoeden Omgevingsgebonden factoren Stilstaand water? Patiëntgebonden factoren Eén of meerderen Systeem besmet ≠ persoon door systeem besmet (de mogelijkheid bestaat wel) Jan Van Ocken: Preventieadviseur en miliecoördinator scholengroep Ekeren - Merksem

Aanbevelingen ter voorkoming van Legionella-infecties in scholen. 3 Secundaire preventie 3.4 Ontsmettingsmethoden Thermische desinfectie UV-desinfectie Chloordioxide desinfectie Ozonisatie Cu-Ag ionisatie Elektrolytische desinfectie Jan Van Ocken: Preventieadviseur en miliecoördinator scholengroep Ekeren - Merksem

4 Toezicht op de omgeving 4.1 Nut van Legionella-monotoring in sanitaire installaties In scholen Legionella voornamelijk in santair warm water Monitoring noodzakelijk en nuttig bij: Identificatie bron bij ziektegeval Evaluatie sanering

4 Toezicht op de omgeving 4.2 Methodologie van Legionellaonderzoek in water Omvang Legionella-besmetting in water Bepaling aantal positieve punten Bepaling positieve punten op verschillende niveau’s Laboratoriumtechnieken voor opsporing Verschillende landen = verschillende criteria’s Bemonstering Verschillende waarden = verschillende toestellen

5 Stappenplan

5 Stappenplan - werkwijze Gevaren opsporen STAP 1 Wijziging situatie Blootgestelden identificeren STAP 2 neen (Rest) risico’s beoordelen STAP 3 Risico’s Ja Maatregelen bepalen STAP 4 Evalueren Prioriteiten bepalen STAP 5 Maatregelen uitvoeren

5 Stappenplan 5.2 Verduidelijking stappenplan Stap1: Inventariseren verschillende systemen zoals bluswater, drinkwater, spoelwater, … . Stap 2: Beschrijven en vastleggen gebruikte materialen en toestellen. Stap 3: Aanduiden meetpunten, locatie en toepasbaarheid Stap 4: Risicoanalyse, evaluatie, verhoogd risico? Stap 5: Aanbevelingen

6 Beheersplan 6.1 Eploitatie informatie 6.2 Systematische beschrijving van de installatie 6.3 Risicoanalyse, preventiemaatregelen knelpunten 6.4 Beheersmaatregelen

6 Beheersplan 6.1 Eploitatie informatie Exploitant Wettelijke basis Verantwoordelijke uitvoering en opvolging Datum van beoordeling Bouwjaar installatie Indicatie jaarverbruik Bewaring beheersplan en opvolgingsregister

6 Beheersplan 6.2 Systematische beschrijving van de installatie Architectonisch schema van het sanitair plan Stroomschema

6 Beheersplan 6.3 Risicoanalyse, preventiemaatregelen knelpunten Koudwatersysteem (schema) Aantal, aard en temperatuur tappunten (tekst) Warmwatersysteem

6 Beheersplan 6.4 Beheersmaatregelen - logboek Eemalige acties Wekelijkse acties Maandelijkse acties Halfjaarlijkse acties Jaarlijkse acties

Waar moeten we de tijd halen om dit alles in orde te brengen ??? 7 Besluit Waar moeten we de tijd halen om dit alles in orde te brengen ???