Echt klassiek! Tijd van Grieken en Romeinen (Oudheid, 3000 v. Chr. – 500 na Chr.) Toelichting docent: Tijdvak (Grieken en Romeinen) versus periode (Oudheid). Cleopatra, nakomelinge van een Macedonische veldheer en minnares van Romeinse generaals, als schakel tussen de cultuur van Mesopotamië en Egypte en de wereld van Grieken en Romeinen.

Kenmerkende aspecten De ontwikkeling van filosofie en wetenschap en het nadenken over de rol van de burger in de samenleving. Klassieke vormen in beeldende kunst en architectuur. De groei van het Romeinse Rijk, waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde. Het contact tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germanen van Noordwest-Europa. De ontwikkeling van de eerste monotheïstische godsdiensten: jodendom en christendom.

Athene: democratie, filosofie en wetenschap Kenmerkend aspect: De ontwikkeling van filosofie en wetenschap en het nadenken over de rol van de burger in de samenleving Toelichting docent: Akropolis: hoogte boven Athene met tempels gewijd aan goden, die grote rol speelden in leven van de Grieken (mythen ter verklaring van natuurverschijnselen en het lot van individuele mensen). Maar de Akropolis keek ook uit op een levendige stad, waar – ten gevolge van de economische ontwikkeling – een nieuwe bestuursvorm (democratie), nieuwe manieren van denken (filosofie) en de wetenschap tot bloei kwamen.

Praten, praten, praten: de Atheense democratie De Griekse stadstaten (poleis) kenden verschillende regeringsvormen. In Athene ontstond de democratie. Sofisten gaven les in debatteren en het houden van redevoeringen. Er werd veel gediscussieerd over politiek en burgerschap. Toelichting: Perikles spreekt tot verzamelde kunstenaars, dichters en filosofen; schilderij van Philipp von Folz uit 1853 Vraag: Waarom vervult in een (directe) democratie de retorica zo’n vooraanstaande rol?

Een filosofische zoektocht naar de waarheid Toelichting: Schilderij: A. Bouguereau, De wroeging van Orestes. Voor functie in verhaal, zie boek, pp. 45-46. Vragen: Tegen wie ging Sokrates in door niet met woorden te willen spelen, maar de waarheid te willen achterhalen? Hoe heten de verhalen waarin goden een belangrijke rol spelen en het handelen van de mensen bepalen? Namen van enkele andere filosofen?

De geboorte van de wetenschap Ziekten werden lang toegeschreven aan de goden. Offers aan Asklepios, de god van de geneeskunde, moesten genezing brengen. Met Hippokrates (ca. 460-380 v.Chr) begint de medische wetenschap. Deze zoekt naar natuurlijke verklaringen. Toelichting: Medische wetenschap als voorbeeld van bredere wetenschappelijke ontwikkeling Afbeelding: Asklepios. Standbeeld uit de zeventiende eeuw.

De klassieke vormentaal De Romeinen imiteerden de Griekse klassieke vormentaal, maar er waren ook verschillen. Ontdek ze! Kenmerkend aspect: Klassieke vormen in beeldende kunst en architectuur Toelichting: Links: Romeinse kopie van de doryforos (speerdrager) van Polykleitos (ca. 440 v. Chr.) Rechts: borstbeeld van Marcus Porcius Cato Het gaat natuurlijk om twee geheel verschillende beelden; de verschillen betreffen de stijl: de Grieken wilden ideale schoonheid uitbeelden, de Romeinen waren realistischer: alle plooien en rimpels in Cato’s gelaat zijn zichtbaar.

Een volk van veroveraars Toelichting: Kenmerkend aspect: De groei van het Romeinse Rijk, waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde De docent kan een verklaring geven voor de expansie, de verschillende fases belichten, en een verband leggen tussen de veroveringen en de overgang van republiek naar keizerrijk.

En een volk van bruggenbouwers Door een imperium te stichten verspreidden de Romeinen de Grieks-Romeinse cultuur. Dit is nu o.a. nog zichtbaar in: de Romaanse talen (bijv.: Spaans, Frans, Roemeens); het recht; overgebleven bouwwerken. Toelichting docent: Pont du Gard (1e eeuw): onderdeel van een 41 km lang aquaduct bij Nîmes. De brug is 49 m hoog en 273 m lang. Over het onderste deel loopt een weg, helemaal bovenin de waterleiding. Vraag: wat zegt het over de Romeinen dat zij – naast uiteraard tempels, thermen en amfitheaters – vooral aquaducten, bruggen en wegen bouwden?

‘Barbaarse’ tegenstanders Tijdens hun veroveringen kwamen de Romeinen in aanraking met de Germanen. Hevige veldslagen waren het gevolg. Soms zegevierden de Germanen, bijvoorbeeld in 9 na Chr. in het Teutoburgerwoud. Andere keren wonnen de Romeinen, zoals deze overwinningszuil bewijst? Kenmerkend aspect: Het contact tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germanen van Noordwest-Europa Toelichting: Zuil van Marcus Aurelius, opgericht door zijn zoon Commodus rond 193 om de overwinningen van zijn vader op de Germanen (die de Donau-limes hadden doorbroken) te herdenken. In werkelijkheid slaagde Marcus Aurelius er na enkele overwinningen niet in de Germanen terug te drijven over de Donau, en stond hij toe dat zij zich als hulptroepen in de grensprovincies vestigden. De docent kan uitleggen dat de Romeinen de Germanen als onbeschaafde barbaren zagen, maar ook bewondering hadden voor hun moed. Germanen waren daarom gewild als hulptroepen. Tenslotte zouden Germaanse stammen koninkrijken stichten op het gebied van het West-Romeinse Rijk, terwijl Germaanse soldaten in 476 de laatste keizer afzetten.

Wederzijdse beïnvloeding Toelichting: Links: Askist van Simpelveld: een voorname dame laat zich begraven op Romeinse wijze. Rechts: Wijgeschenk van een Romeinse soldaat aan de Germaanse God Magusanus, gelijkgesteld aan Hercules

Een verbannen volk Het Jodendom was de eerste godsdienst waarin er sprake was van monotheïsme Na een aantal opstanden tegen de Romeinen werden de joden uit Jeruzalem verdreven en begon de Diaspora Kenmerkend aspect: De ontwikkeling van de eerste monotheïstische godsdiensten: jodendom en christendom Toelichting: de docent kan vragen wat monotheïsme ook al weer is en wat de menorah (zevenarmige kandelaar) uit de beeldbron symboliseert. De illustratie is een detail uit de triomfboog van Titus, die in 70 na Chr. na het neerslaan van de eerste opstand de tempel liet plunderen en afbreken. Na het neerslaan van de tweede opstand van 132 werden de joden definitief uit Jeruzalem verbannen.

Een vervolgde godsdienst Het Christendom ontstond als een joodse sekte. Eerst waren er onder de aanhangers veel armen, vrouwen en slaven. Ondanks de vervolgingen verspreidde het nieuwe geloof zich snel. Toelichting: de docent kan vragen stellen over de betekenis van het teken: X (Ch) en P (R), de eerste letters van Christus. Rechts: mozaïek uit de 6e eeuw Vraag: waarom bestonden de vroegste aanhangers vooral uit deze klassen?

Een vervolgde godsdienst In 312 kwam er een eind aan de vervolgingen, toen keizer Constantijn de Grote zich liet dopen. De doop van Constantijn kan de opstap vormen tot een mooi verhaal over de reden waarom de keizer zich volgens christelijke schrijvers tot het christendom zou hebben bekeerd.

Koppige ‘heidenen’ “Rome werd verwoest door de verschrikkelijke en gewelddadige inval van de Goten onder aanvoering van koning Alarik. De aanbidders van de vele valse goden - die wij doorgaans heidenen noemen - begonnen in hun wens de christelijke religie de schuld te geven, heviger dan ooit de ware God te beschimpen” Uit: Augustinus, De Stad Gods Toelichting: Een priesteres offert aan een heidens godheid op een kunstwerk rond 400 gemaakt in opdracht van twee belangrijke Romeinse families: de Nicomachi en de Symmachi. Nadat Theodosius I het christendom tot staatsgodsdienst had gemaakt, bleef er veel verzet onder aristocratische families, die de oude Romeinse waarden en goden verdedigden. Blijkens het citaat van Augustinus gaven ze de christenen ook de schuld van de teloorgang van de Romeinse macht.