Wim van Dalen Directeur STAP Alcohol en zwangerschap: stoppen in een natte omgeving. Een uitdaging voor zwangeren en professionals Wim van Dalen Directeur STAP

Wat doet STAP? Advies en informatie over landelijk alcoholbeleid Kenniscentrum lokaal beleid Onderzoekscentrum alcoholreclame (nationaal en Europees) Promotie Alcoholvrije zones: School en thuis (16 min) & Alcohol en zwangerschap

Alcohol en Zwangerschap (STAP) Website www.alcoholenzwangerschap.nl Actieve benadering verloskundigen Onderzoek samen met UTwente (2007) Samenwerking met o.a. FASstichting Nederland Lopende ZonMw studie samen met Universiteit Maastricht (Prof Hein de Vries).

ZonMw studie 4 jarige studie gesubsidieerd door ZonMW (2008-2011). Birgit ten Berg onderzoekster vanuit STAP. Resultaten van het project Brief interventions voor zwangere vrouwen, met als doel om hun alcohol gebruik tijdens de zwangerschap te stoppen. Health Counseling Intervention: protocol en materiaal voor verloskundigen om advies te geven aan zwangere vrouwen en hun partners. Computer Tailoring Intervention: online module waarin zwangere vrouwen voor hun specifieke situatie advies en informatiemateriaal ontvangen.

Alcoholbeleid: tot dusver primair bepaald door economische belangen Europees niveau: handelsbelangen gaan voor gezondheidsbelangen (single market)…situatie is een beetje aan het schuiven (2007: Alcohol and Health Forum) Landelijk niveau: sterke lobby blokkeert tot dusver veel voorstellen (happy hours, aanpak breezers, 18 jaar grens) Lokaal niveau: openbare orde beleid domineert

Hoe versterk je de gezondheidsbelangen? Algemeen publiek: bewustwording gevolgen alcoholgebruik. Doel: agendasetting Onderzoekers/universiteiten: stimuleer onderzoek en communiceer de resultaten Laat economische schade van alcohol zien en adviseer politici over effectief beleid Professionals betrekken bij de lobby.

Hoe versterk je de gezondheidsbelangen? Algemeen publiek: bewustwording gevolgen alcoholgebruik. Doel: agendasetting Onderzoekers/universiteiten: stimuleer onderzoek en communiceer de resultaten Laat economische schade van alcohol zien en adviseer politici over effectief beleid Professionals betrekken bij de lobby.

Agenda setting voor professionals Een aantal veel gebruikte plaatjes...

Alcohol: belangrijke ziekmaker: Ziektelast in DALY’s : verlies aan gezonde levensjaren (WHO, 2003)

28% of all male deaths at age 15-29 years are due to alcohol 11% of all female deaths at age 15-29 years are due to alcohol

Gevolgen alcoholmisbruik voor geheugenfunctie Hersenactiviteit tijdens een geheugentaak

Binge drinken de afgelopen maand (3 keer of meer)

Hoe vergroot je de aandacht voor het thema alcohol en zwangerschap? Hoe zet je FAS op de agenda?

Ingewikkeld voor de publieke communicatie: er is FAS en er is FASD Onderzoek heeft aangetoond dat 5% van de kinderen die tijdens de zwangerschap (prenataal) blootstaan aan alcohol uiteindelijk (FAS) ontwikkelen. Als er geen sprake is van alle FAS-kenmerken spreekt dan van FASD (Foetal Alcohol Spectrum Disorders). Bron: Fact sheet STAP (in wording)

FASD: gevolg van normaal, sociaal geaccepteerd drinken Studies van onder andere Streissguth (1990) en Jacobson (1994) laten zien dat kinderen van matig drinkende moeders een verhoogd risico hebben op leerstoornissen en andere cognitieve en gedragsstoornissen Een onderzoek toont aan dat bij kinderen van moeders die 1 tot 3 glazen per week drinken de leerprestaties op 14 jarige leeftijd lager liggen dan gemiddeld (Willford et al, 2004) Day (2002) vond significante groeiafwijkingen bij kinderen die tijdens de zwangerschap blootgesteld waren aan 1 glas of minder per dag.

De visuele boodschap…ook voor het grote publiek?

De politieke boodschap (FAS Awareness Day 9-09-2008, Brussel) Het Foetale Alcohol Syndroom (FAS en FASD) is het de voorkomende en meest schadelijke geboorteafwijking ter wereld. In Europa treft het 1 op de 100 mensen Europa telt nu 45 000 kinderen met FASD kenmerken Zij worden volwassen met blijvende hersenschade De meeste van hen zijn blijvend aangewezen op hulp De totale kosten (lifetime) van één kind met FAS kan oplopen tot 4 miljoen euro.

De politieke boodschap (FAS Awareness Day 9-09-2008, Brussel) Het Foetale Alcohol Syndroom (FAS en FASD) is het de voorkomende en meest schadelijke geboorteafwijking ter wereld. In Europa treft het 1 op de 100 mensen Europa telt nu 45 000 kinderen met FASD kenmerken Zij worden volwassen met blijvende hersenschade De meeste van hen zijn blijvend aangewezen op hulp De totale kosten (lifetime) van één kind met FAS kan oplopen tot 4 miljoen euro.

Cijfers Alcohol en Zwangerschap (1) Gezondheidsraad (2006) In Nederland gebruikt ongeveer 80% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd alcoholhoudende drank. Veel vrouwen staken het alcoholgebruik zodra ze zwanger zijn of eerder al, als ze zwanger willen worden. Toch blijft naar schatting 35% tot 50% van de zwangere vrouwen in Nederland alcoholhoudende drank gebruiken

Cijfers Alcohol en Zwangerschap (2) Van Wouwe J.P. e.a.; landelijke schriftelijke peiling onder ouders van kinderen van 0- 6 maanden via CB’s (2007). 30% drinkt beperkt alcohol tijdens zwangerschap, meesten maximaal 1 glas per keer Hoogst opgeleiden drinken het vaakst tijdens zwangerschap (34%). Respons ongeveer 60% Een derde heeft vragen over alcohol niet ingevuld

Cijfers alcohol en zwangerschap (2) STAP/ UTwente, onder zwangeren; 2007 Van de vrouwen drinkt 88% alcohol voordat zij zwanger willen worden; ruim tweederde (67%) van de vrouwen met een zwangerschapswens blijft alcohol drinken Bijna de helft (46%) van de zwangere vrouwen geeft aan wel eens gedronken te hebben tijdens de zwangerschap 32% van de zwangere vrouwen geeft aan niet te zijn gestopt met het drinken van alcohol tijdens de zwangerschap   Hoogopgeleiden relatief hoger vertegenwoordigd.

Cijfers alcohol en zwangerschap (3) Amsterdamse GGD studie (2006?) 20% van de zwangere vrouwen rapporteerden alcoholgebruik in de afgelopen week Het gebruik was het hoogst onder autochtone vrouwen , hoog opgeleide vrouwen, vrouwen in de leeftijdsgroep 30-39 jaar en vrouwen met een betaalde Het percentage autochtone vrouwen dat drinkt nam toe tijdens de zwangerschap: van 21% gedurende de eerste 10 weken tot 36% in the 21e tot 30e week. Bron: ABCD (Amsterdam Born Children and their Development- Studie, GG&GD Amsterdam (* niet representatief; regio amsterdam):

Vooronderzoek STAP naar effectieve interventies bij zwangerschap; enkele kwalitatieve resultaten Belemmeringen/ vergemakkelijken acceptatie nul-norm: -Tegenstrijdige opvattingen van artsen en verloskundigen - Bewust beetje doordrinken om beginnende zwangerschap te verhullen -Eerdere miskraam leidt tot duidelijker stellingname: geen alcohol -rol partner beperkt; in het algemeen lijkt de partner de opvatting van de vrouw te steunen NB: vooronderzoek naar effectieve interventies in de verloskundigen praktijk, dec 2008; nog niet gepubliceerd

Nulnorm is nog geen vanzelfsprekendheid in Nederland

Gezondheidsraad is duidelijk: nulnorm als uitgangspunt De conclusie van de commissie luidt dat het niet mogelijk is om voor alcoholgebruik vóór de conceptie door vrouw én man een ondergrens vast te stellen, waarvan met zekerheid gezegd kan worden dat er geen effect is op vruchtbaarheid en zwangerschap.

Promotie nulnorm! Hoe? Maak onderscheid tussen de wetenschappelijke boodschap (er is nog geen 100% zekerheid over dat ene glas) en de publieksboodschap (nulnorm) Besteed aandacht aan enkele praktische feiten Opruimen kennismisverstanden

Houding gezondheidprofessionals (1) Slecht 45% van de professionals vraagt standaard naar alcoholgebruik bij zwangerschap Slechts 25% informeert standaard over de gevolgen van alcoholgebruik bij zwangerschap Bron: Franse studie (2007?)

Houding gezondheidsprofessionals (2) Uit enquête (STAP/UTwente, 2007) onder zwangere vrouwen blijkt dat verloskundigen in het intake gesprek gemiddeld 1 tot 2 minuten aan alcoholgebruik besteden. Van de respondenten geeft 11% aan helemaal geen alcoholvoorlichting te krijgen van hun verloskundige. Iets meer dan de helft (55%) geeft aan het advies te hebben gekregen helemaal geen alcohol te drinken. In de vervolgconsulten wordt er,een enkele uitzondering daargelaten,niet meer op teruggekomen.

Onderzoek naar voorlichting Bij de voorlichting over alcohol en zwangerschap kan een nuladvies leiden tot stress, schuldgevoelens of het gevoel het toch niet goed te kunnen doen. Bij zware drinkers blijkt voorlichting over de risico’s van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap meestal geen effect te hebben. Zij hebben specialistische begeleiding en zorg nodig om hun consumptie te minderen. Ook dan lukt het echter zelden om volledig te stoppen met drinken. Bron: gezondheidsraad 2007

Misvattingen m.b.t. alcohol en zwangerschap Het drinken is vooral riskant gedurende de eerste drie maanden Schade ontstaan vooral als je dagelijks meerdere glazen drinkt Problemen doen zich vooral voor bij lage SES groepen Bruin bier is goed voor de productie van moedermelk

Optimale voorlichting Eén-op-één: maatwerk Eenvoudige eenduidige boodschap: 100% veiligheid betekent geen alcohol bij zwangerschap en borstvoeding Elk glas minder is minder schade Geen onnodige angst oproepen Aangeven hoe het gedrag kan worden aangepast Vroeg beginnen met informatie en boodschap herhalen

Bedankt! Wim van Dalen – wvandalen@stap.nl STAP (Stichting Alcoholpreventie), Utrecht www.stap.nl www.alcoholbeleid.nl www.alcoholreclame.nl www.alcoholvrijeomgeving.nl www.alcoholenzwangerschap.nl