De toegankelijkheid van de gezondheidszorg voor ouderen De invloed van sociaal-economische kenmerken op zorggebruik Internationale dag van de ouderen, 1 oktober 2008 Sarah Hoeck Vakgroep Epidemiologie & Sociale Geneeskunde Universiteit Antwerpen www.agora65plus.be

Structuur data kenmerken onderzoekspopulatie sociaal-economische status & zorggebruik Heeft SES impact op zorggebruik? determinanten zorggebruik Heeft SES impact op zorggebruik na controle voor determinanten zorggebruik? conclusie

Data GEZONDHEIDSENQUETE 1997 – 2001 – 2004 oversampling ouderen inclusie ouderen in ROB / RVT n = 35 259 65+ n = 7 414 65+ thuiswonend n= 6993

Kenmerken onderzoekspopulatie Gezondheidsenquête 1997 – 2001 – 2004 : 65 - plussers % n Geslacht vrouwen 58.9 4316 mannen 41.1 3094 Leeftijd 65-74 52.0 3856 75-84 31.7 2301 85+ 17.0 1257 Leefsituatie alleenwonend 33.7 2500 samenwonend 60.9 4513 in instelling voor ouderen 5.4 401

Sociaal-economische status (SES) Equivalent huishoudinkomen Hoogste opleidingsniveau binnen het huishouden 5 categorieën 4 categorieën < 750 Euro 750 – 1.000 Euro 1.000 – 1.500 Euro 1.500 – 2.5000 Euro > 2.500 Euro geen diploma of enkel diploma lager onderwijs diploma lager secundair diploma hoger secundair diploma hoger onderwijs

Zorggebruik In dit onderzoek wordt de impact van SES op onderstaande variabelen nagegaan: huisarts (contact laatste 2 maanden) specialist spoed ziekenhuisopname (in laatste 12 maanden) kinesitherapeut thuisverpleging thuiszorg warme maaltijden

Heeft SES impact op zorggebruik? Ruwe scores: HUISARTS Hoogste opleidingsniveau binnen huishouden Contact met huisarts in de laatste 2 maanden Huishoud- inkomen € Contact met de huisarts in de laatste 2 maanden nee ja totaal Geen of lager onderwijs 19,8% 80,2% 100,0% < 750 24,5% 75,5% 511 2025 2536 233 722 955 Lager secundair 26,7% 73,3% 750 - 1000 20,7% 79,3% 422 1242 1664 302 1111 1413 Hoger secundair 29,3% 70,7% 1.000 -1500 23,8% 76,2% 434 1077 1511 517 1613 2130 Hoger onderwijs 35,1% 64,9% 1500 -2500 29,9% 70,1% 454 833 1287 446 1040 1486 > 2.500 39,4% 60,6% 159 262 421 Totaal 26,1% 73,9% 25,8% 74,2% 1821 5177 6998 1657 4748 6405 Test of independence: Pearson:opleiding: p=0,000 – inkomen p=0,000)

thuisverpleging in het afgelopen jaar Hoogste opleidings-niveau binnen huishouden Gebruik gemaakt van thuisverpleging in het afgelopen jaar Huishoud- inkomen € nee ja totaal geen of lager onderwijs 75,0% 25,0% 100,0% < 750 75,7% 24,3% 1824 549 2373 719 200 919 lager secundair 85,3% 14,7% 750 - 1000 79,3% 20,7% 1357 246 1603 1076 272 1348 hoger secundair 88,5% 11,5% 1000 -1500 82,6% 17,4% 1273 199 1472 1684 315 1999 hoger onderwijs 89,0% 11,0% 1500 -2500 87,2% 12,8% 1107 142 1249 1263 202 1465 > 2500 93,0% 7,0% 371 49 420 82,8% 17,2% 82,9% 17,1% 5561 1136 6697 5113 1038 6151 Test of independence: Pearson:opleiding: p=0,000 – inkomen p=0,000)

thuishulp in het afgelopen jaar Hoogste opleidingsniveau binnen huishouden Gebruik gemaakt van thuishulp in het afgelopen jaar Huishoud- inkomen € nee ja totaal geen of lager onderwijs 85,3% 14,7% 100,0% < 750 82,2% 17,8% 1982 356 2338 757 154 911 lager secundair 89,8% 10,2% 750 - 1000 83,9% 16,1% 1436 158 1594 1116 220 1336 hoger secundair 93,4% 6,6% 1000 -1500 92,6% 7,4% 1348 114 1462 1816 156 1972 hoger onderwijs 95,7% 4,3% 1500 -2500 95,2% 4,8% 1180 58 1238 1390 69 1459 > 2500 94,5% 5,5% 393 26 419 90,0% 10,0% 90,3% 9,7% 5946 686 6632 5472 625 6097 Test of independence: Pearson:opleiding: p=0,000 – inkomen p=0,000)

dienst voor warme maaltijden in het afgelopen jaar Hoogste opleidings-niveau binnen huishouden Gebruik gemaakt van dienst voor warme maaltijden in het afgelopen jaar Huishoud- inkomen € nee ja totaal geen of lager onderwijs 92,9% 7,1% 100,0% < 750 91,6% 8,4% 2176 162 2338 830 78 908 lager secundair 96,3% 3,7% 750 - 1.000 93,4% 6,6% 1509 79 1588 1255 1334 hoger secundair 97,9% 2,1% 1.000 -1.500 97,4% 2,6% 1406 49 1455 1890 1968 hoger onderwijs 97,8% 2,2% 1.500 -2.500 98,0% 2,0% 1202 32 1234 1411 42 1453 > 2.500 402 13 415 95,7% 4,3% 6293 322 6615 5788 290 6078 Test of independence: Pearson:opleiding: p=0,000 – inkomen p=0,001)

Determinanten zorggebruik vorige cijfers: ruwe cijfers zonder controles: lagere SES meer toegang tot zorgen Kan deze hogere consumptie verklaard worden door meer behoeften aan zorgen? 3 groepen determinanten < Andersen opnemen in model zorggebruik: sociale condities (predisposing factors): leeftijd, geslacht behoeften (needs): gezondheidstoestand subjectieve gezondheidstoestand functionele beperkingen co-morbiditeit hulpbronnen (enabling factors): leefsituatie, sociaal netwerk, SES, etniciteit, regio inkomen & opleiding samen & apart in model opgenomen Bron: Andersen & Newman, 1973; Social Behavioral Model; Andersen, 1995

Model Andersen ENVIRONMENT POPULATION CHARACTERISTICS HEALTH BEHAVIOR OUTCOMES Health Care System External Environment Predisposing characteristics Personal Practices Use of Services Enabling Resources Needs Perceived Status Evaluated

Model o.b.v. data Gezondheidsenquête OMGEVING INDIVIDUELE EIGENSCHAPPEN ZORGGEBRUIK GEZONDHEIDS- ONDERZOEKSPOPULATIE TOESTAND AANBOD LEEFTIJD GESLACHT Huisarts Specialist Spoed Ziekenhuis Kinesitherapeut Thuisverpleging Thuishulp Warme Maaltijden RVT/ROB LEEFSITUATIE REGIO GEZONDHEIDS TOESTAND Subjectieve gezondheid Objectieve

referentie: hoger onderwijs Heeft SES impact op zorggebruik na controle voor determinanten zorggebruik? OR naargelang SES na controle voor leeftijd, geslacht, hulpbronnen en gezondheidstoestand  SES beide in model equivalent huishoudinkomen referentie: >2500 euro hoogste opleidingsniveau huishouden referentie: hoger onderwijs huisarts OR 1.042 (0.593 – 1.831) OR 1.340 (0.774 – 2.320) OR 1.287 (0.785 – 2.111) OR 1.107 (0.679 – 1.804) p=0.488 NS OR 1.514 (1.057 – 2.169) OR 1.081 (0.769 – 1.520) OR 1.111 (0.791 – 1.804) p=0.067 NS specialist OR 0.672 (0.402 – 1.124) OR 0.720 (0.461 – 1.126) OR 0.860 (0.573 – 1.291) OR 0.968 (0.646 – 1.450) p=0.324 NS OR 0.596 (0.433 – 0.822) OR 0.628 (0.452 – 0.872) OR 0.634 (0.463 – 0.867) p=0.009 spoed OR 0.409 (0.090 – 1.872) OR 1.483 (0.451 – 4.878) OR 1.222 (0.408 – 3.654) OR 1.075 (0.379 – 3.048) p = 0.372 NS OR 1.040 (0.383 – 2.830) OR 0.838 (0.288 – 2.436) OR 1.498 (0.542 – 4.144) p = 0.497 NS ziekenhuis opname OR 0.781 (0.252 – 0.916) OR 0.580 (0.317 – 1.064) OR 0.613 (0.613 – 1.094) OR 0.681 (0.681 – 1.208) p = 0.252 NS OR 0.952 (0.651 – 1.392) OR 1.053 (0.699 – 1.584) OR 0.935 (0.636 – 1.375) p = 0.872 NS

referentie: hoger onderwijs OR naargelang SES na controle voor leeftijd, geslacht, hulpbronnen en gezondheidstoestand   SES beide in model equivalent huishoudinkomen referentie: >2500 euro hoogste opleidingsniveau huishouden referentie: hoger onderwijs kinesitherapeut OR 0.521 (0.293 – 0.927) OR 0.628 (0.368 – 1.070) OR 0.671 (0.405 – 1.110) OR 0.639 (0.389 – 1.051) p = 0.264 NS OR 0.473 (0.319 – 0.700) OR 0.565 (0.382 – 0.836) OR 0.737 (0.524 – 1.037) p = 0.002 thuisverpleging OR 2.756 (1.427 – 5.322) OR 2.206 (1.177 – 4.137) OR 2.786 (1.530 – 5.073) OR 2.568 (1.409 – 4.682) p=0.010 OR 1.160 (0.745 – 1.807) OR 0.693 (0.433 – 1.109) OR 0.740 (0.461 – 1.187) p=0.004 thuishulp OR 1.189 (0.297 – 4.754) OR 1.036 (0.262 – 4.090) OR 0.765 (0.194 – 3.021) OR 0.692 (0.171 – 2.796) p=0.438 NS OR 1.335 (0.649 – 2.745) OR 1.495 (0.668 – 3.345) OR 1.615 (0.785 – 3.322) p=0.568 NS warme maaltijden OR 0.541 (0.126 – 2.328) OR 0.481 (0.113 – 2.049) OR 0.228 (0.055 – 0.936 OR 0.129 (0.031 – 0.546) p=0.014 OR 1.230 (0.351 – 4.308) OR 1.441 (0.399 – 5.202) OR 0.933 (0.260 – 3.341) p=0.826 NS

referentie: hoger onderwijs OR naargelang SES na controle voor leeftijd, geslacht, hulpbronnen en gezondheidstoestand SES apart in model equivalent huishoudinkomen referentie: >2500 euro hoogste opleidingsniveau huishouden referentie: hoger onderwijs huisarts OR 1.143 (0.672 – 1.944) OR 1.604 (0.955 – 2.695) OR 1.377 (0.862 – 2.202) OR 1.147 (0.715 – 1.840) p=0.162 NS OR 1.474 (1.066 – 2.039) OR 1.125 (0.822 – 1.539) OR 1.149 (0.841 – 1.569) p=0.106 NS specialist OR 0.548 (0.328 – 0.916) OR 0.605 (0.385 – 0.949) OR 0.765 (0.505 – 1.159) OR 0.897 (0.588 – 1.367) p=0.041 OR 0.550 (0.411 – 0.737) OR 0.616 (0.457 – 0.832) OR 0.656 (0.490 – 0.877) p=0.001 spoed OR 0.385 (0.091 – 1.603) OR 1.538 (0.529 – 4.466) OR 1.229 (0.452 – 3.347) OR 1.096 (0.389 – 3.085) p = 0.275 NS OR 1.240 (0.515 – 2.984) OR 0.933 (0.355 – 2.453) OR 1.909 (0.775 – 4.702) p = 0.219 NS ziekenhuis- opname OR 0.488 (0.265 – 0.898) OR 0.585 (0.330 – 1.039) OR 0.616 (0.354 – 1.071) OR 0.673 (0.380 – 1.189) p = 0.208 NS OR 0.874 (0.628 – 1.215) OR 0.949 (0.666 – 1.352) OR 0.909 (0.643 – 1.283) p = 0.853 NS

referentie: hoger onderwijs OR naargelang SES na controle voor leeftijd, geslacht, hulpbronnen en gezondheidstoestand  SES apart in model equivalent huishoudinkomen referentie: >2500 euro hoogste opleidingsniveau huishouden referentie: hoger onderwijs kinesi - therapeut OR 0.372 (0.214 – 0.646) OR 0.462 (0.280 – 0.764) OR 0.559 (0.349 – 0.897) OR 0.595 (0.366 – 0.966) p = 0.011 OR 0.497 (0.351 – 0.704) OR 0.565 (0.401 – 0.796) OR 0.749 (0.548 – 1.023) p = 0.001 thuis- verpleging OR 3.112 (1.628 – 5.949) OR 2.472 (1.340 – 4.558) OR 2.813 (1.550 – 5.104) OR 2.620 (1.425 – 4.815) p=0.010 OR 1.322 (0.888 – 1.967) OR 0.797 (0.519 – 1.223) OR 0.915 (0.590 – 1.418) p=0.007 thuishulp OR 1.274 (0.356 – 4.554) OR 1.166 (0.330 – 4.124) OR 0.842 (0.233 – 3.043) OR 0.712 (0.185 – 2.739) p=0.379 NS OR 1.572 (0.859 – 2.875) OR 1.491 (0.755 – 2.942) OR 1.558 (0.818 – 2.966) p=0.509 NS warme maaltijden OR 0.644 (0.187 – 2.222) OR 0.554 (0.166 – 1.849) OR 0.256 (0.078 – 0.846) OR 0.133 (0.035 – 0.502) p=0.005 OR 1.362 (0.524 – 3.541) OR 1.308 (0.483 – 3.539) OR 0.910 (0.316 – 2.619) p=0.745 NS

Conclusie geen SE verschillen bij spoed, ziekenhuisopname en thuishulp opleiding & inkomen SAMEN in model: lager inkomen meer kans op thuisverpleging dan referentiecategorie >2500 & 1000-1500 en 1500-2500 euro minder kans warme maaltijden dan >2500 lager opgeleid significant minder kans op contact met specialist, kinesitherapeut en thuisverpleging opleiding & inkomen APART in model: inkomen ook significante impact op contact specialist en kinesitherapeut: lager inkomen minder kans opleiding apart in model: zelfde conclusies als samen met inkomen in een model

Conclusie ideaal: na controle voor leeftijd, geslacht, regio, leefsituatie en gezondheidstoestand zou kloof tussen verschillende socio-economische groepen moeten verdwijnen MAAR: na controle voor determinanten zorggebruik blijven er SE verschillen in zorggebruik bij 65-plussers bestaan!

Resultaten AGORA studie Symposium 30 oktober 2008 The impact of socio-economic differences on the utilisation of health care services by the elderly International experiences and longitudinal studies in elderly people Resultaten AGORA studie Sprekers Prof. dr. Anton Kunst Prof. Dr. Marten Lagergren Prof. Dr. Karen Andersen-Ranberg Panel Toegankelijkheid gezondheidszorg in verschillende regio’s