Fix your Vowels: Onderzoek in taalverwerving Carmen Lie Lahuerta (UvA) Vincent J. van Heuven (UL)

UvA-project Aanleiding: Oplossing Uitspraakproblemen in Spaans bij NL studenten Problemen vooral bij Spaanse klinkers Oplossing Experimenteel trainingsprogramma Opscherpen waarneming en productie van subtiele kleurverschillen tussen klinkers Automatische feedback mbv KlinkerMikken 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

UvA-project Probleem: Voorstel: Carmen LL is ziek, onderzoek is vertraagd. Voorstel: Een algemene inleiding op het programma KlinkerMikken Demonstratie van KlinkerMikken Uitbreidingen in progress 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

KLINKERMIKKEN Prof. dr. Vincent van Heuven Fonetisch Laboratorium Leiden University Centre for Linguistics

ARTICULATIE

tongcontour

punt van nauwste doorgang = vernauwingsplaats

hoog halfhoog halflaag laag voor achter

DE IPA KLINKER-KAART De International Phonetics Association stelt het fonetisch alfabet vast De IPA klinkerkaart is ingericht volgens het Cardinal Vowel systeem van Jones Extreme articulatorische targets voor [,,,] Tussen-targets op 1/3, 2/3 (en 1/2) 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 24 23 25 26 27 28

VOORBEELDEN Klinkerdiagrammen van Arabisch (3) Turks (8) Nederlands (12) Amerikaans Engels (11) Zweeds (16) 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

Arabisch

Turks

Nederlandse zuivere klinkers

Nederlandse verglijdende klinkers

Amerikaans-Engels

Zweeds

AKOESTIEK

Resonantie Waarom is vernauwingsplaats zo belangrijk? Verdeelt aanzetstuk in voorste en achterste holte (volgende dia) Keelholte > laagste resonantie Knippen tegen keel Mondholte > op één na laagste resonantie fluiten Samen kleurcomponenten van klinkers 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

RESONATOREN IN SPRAAK De keel versterkt een smalle frequentieband ergens tussen 200 en 800 Hz (gemiddeld 500 Hz) De mond versterkt een smalle frequentieband in het bereik tussen 600 en 2400 Hz (gemiddeld 1500 Hz) Zulke smalle frequentiebanden die worden versterkt via resonantie in het spraakkanaal heten formanten 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

BRON/FILTER MODEL Filterdeel Een reeks filters/resonatoren die ieder specififieke frequentiecomponenten versterken Binnen een bepaalde bandbreedte Rond een voorkeursfrequentie Bronnen en filter werken onafhankelijk van elkaar 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

BELANG voor de LUISTERAAR Informatie over de laagste twee formanten (F1, F2) is voldoende om een klinker te kunnen herkennen De derde formant (F3) draagt nog wel bij aan een betere identificatie Hogere formanten dragen niet meer bij aan identificeerbaarheid maar wél aan de natuurlijkheid (menselijkheid) van het geluid 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

ACOUSTISCH KLINKERDIAGRAM Gebruikelijke F1 en F2 waarden voor puntklinkers (mannenstem, hertz)  F1 F2 [i] 200 2200 [u] 200 800 [a] 800 1200 Bij vrouwenstem +15% wegens kleinere resonantieholtes 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

ACOUSTISCH KLINKERDIAGRAM Teken de klinkers in in een 2-dimensionele kaart met F1 van boven naar onder F2 van rechts naar links Opmerkelijke overeenkomst tussen traditioneel articulatorisch klinkerdiagram en akoestisch klinkerdiagram Vernauwingsplaats verantwoordelijk voor overeenkomst 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

Van hertz naar Bark Perceptieve schaling Omzetten zodat visuele afstanden in klinkerdiagram beter overeenkomen met hoorbare verschillen in klankkleur Bark-transformatie, empirische formule Tot 1000: 1 Bk is ong 100 Hz Daarboven steeds meer Hz per Bk Maakt overigens niet zo veel uit… 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

ACOUSTISCH KLINKERDIAGRAM Fonetische details van klinkerarticulatie zonder röntgen- of MRI-technieken Let op: flinke verschillen in preciese plaats van klinkers tussen individuele sprekers Relatieve verschillen (verhoudingen tussen formanten) belangrijker voor klinkerherkenning dan absolute verschillen Klinkerherkenmechanisme nog niet helemaal doorgrond 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

ACOUSTISCH KLINKERDIAGRAM Diagrammen zijn nuttig gereedschap bij vreemde-talenonderwijs Automatische klinkerherkenning is mogelijk en kan dienen als hulpmiddel bij uitspraakonderwijs (klinkercorrector) Dit is wat KlinkerMikken beoogt 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

SERVICE Installeer eerst Praat (gratis) Auteurs: Paul Boersma & David Weenink (UvA) Aanvragen en downloaden van www.praat.org Download dan KlinkerMikken (en KlankKleuren) www.hum.leidenuniv.edu/lucl > Research > Technical support > Downloads 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

Demonstratie KlinkerMikken Systeem ijken (normeren) met ie, oe aa Zelf klinkerpositie aanwijzen en proberen na te spreken Systeem speelt een modelklinker, probeer die na te maken Nieuw: Tweeklanken maken (maar kunnen nog niet geëvalueerd worden) 7 jun 2012 Klinkerarticulatie

Ontwikkelingen Goedkope automatische feedback op Programma LORRE Klinkerarticulatie in lopende spraak Temporele organisatie Zinsmelodie Programma LORRE Kleine subsidie van LUF/Gratama-fonds Gebruiker/docent zorgt voor eigen ‘content’ 7 jun 2012 Klinkerarticulatie