Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Studienamiddag Energiezuinige school Het uitvoeren van een energieaudit Ing. Eddy Janssen

www.kdg.be Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Kunst: juwelen, vrije kunst, grafische vormgeving, reclame, illustratie, schilderkunst, beeldhouwen, video Lerarenopleiding: kleuter- en lager  onderwijs, secundair onderwijs met vakkencombinaties: talen, wetenschap, economie, ICT, LO, PO, hout, bouw Verpleegkunde (kinder, sociaal, ziekenhuis, psychiatrie, geriatrie), vroedkunde Bedrijfsmanagement: boekhouden, fiscaliteit, logistiek, verzekeringen, banken, marketing, rechtspraktijk, milieumanagement, KMO-management Office management: secretariaat, events, projecten, talen, bedrijfsvertaler, medisch sociaal Toegepaste informatica Techniek en wetenschap: master (industrieel ingenieur EM, chemie ICT), prof. Bachelor: farmaceutische en biomedische laboratoriumtechnologie, chemie, elektromechanica, elektronica, biochemie, fotografie, auto- en mototechnologie, multimedia en communicatietechnologie (MCT) Sociaal Werk en Orthopedagogie: sociaal assistent, opvoeder, maatschappelijk  en sociaal-cultureel werk           

Energiezorg = op structurele en economisch verantwoorde wijze Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Energiezorg = op structurele en economisch verantwoorde wijze uitvoeren van organisatorische, technische en gedragsmaatregelen om het energiegebruik te minimaliseren

Energiezorg: Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Besparing Analyse HUIDIG ENERGIE-VERBRUIK VERMINDERD ENERGIE-VERBRUIK Besparing Energie Energie Analyse Audit Enginering Realisatie Optimalisatie Bewaking E boekhouding Monitoring tijdslijn

Wat is een energieaudit niet Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Wat is een energieaudit niet Niet een gedetailleerde studie ten behoeve van een lastenboek (aanbesteding) Niet het eindpunt, wel een start…

evolutie van de diverse energieverbruiken op basis van historische data : factuuranalyse, jaarlijkse trends verbruiken, maandelijkse trends verbruiken overzicht van de energiestromen binnen de school, ondersteund met metingen : energiebalans, verdeling van het verbruik over de eindtoepassingen voor de evaluatie van de regeling van de verwarming worden minimaal temperatuurloggings uitgevoerd spotmetingen : luxniveau, temperatuur, relatieve vochtigheid, aantal brand-/draaiuren, elektrisch vermogen, … dataloggings : temperatuur, relatieve vochtigheid, CO2, elektrisch vermogen, debiet, … (metingen op HVAC enkel vereist indien meer dan 30% van verbruik) gedetailleerde beschrijving van de knelpunten, waarop energetische verbeteringen mogelijk zijn overzicht van de mogelijke acties om de knelpunten weg te werken voorstel van een REG-actieplan (= overzicht van alle mogelijke energiebesparende maatregelen naast de acties om de knelpunten weg te werken) kosten-batenanalyse van alle voorgestelde acties en maatregelen (terugverdientijd, netto actuele waarde, interne rendementsvoet)

Economisch onderbouwen Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Wat is een energieaudit Maatregelenlijst opstellen Nieuwe regeling… of Volledig nieuwe installatie… of Volledig nieuw gebouw Hoever moet men gaan ? the sky is the limit: behoud van energie… dus geen energie nodig om te verwarmen ? Economisch onderbouwen

Economische begrippen Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Economische begrippen TVT (terugverdientijd) NHW (netto huidige waarde) = NPV (net present value) IR (interne rentabiliteit) = IRR (intern rate of return) Excel: functie plakken: fx financieel NHW of IR zie ook help-informatie

Economische begrippen Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Economische begrippen TVT (terugverdientijd) Termijn waarna resultaat = 0 Te hanteren voor TVT < 4 Houdt geen rekening met * evolutie energieprijs * kostprijs geld

Economische begrippen Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Economische begrippen NHW (netto huidige waarde) - Prijsevolutie, rente(derving) - Elk jaar de winst actualiseren met behulp van r - r **(actualisatievoet, discontopercentage): vast te leggen rendement - Termijn ** **: beleidsbeslissing

Economische begrippen Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Economische begrippen IR (interne rentabiliteit) = Actualisatievoet waarbij na de termijn NHW = 0 IR > langetermijnrente x 1,3…3 afhankelijk van het risico

Economische begrippen Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Economische begrippen Energie = vermogen x tijd Bepalende factor: gebruikstijd verlichting verwarming

Economische begrippen Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Economische begrippen Voorbeeld: 1000 € investeren om 1000 W te besparen 6000 gebruiksuren/jaar: 6000 kWh/jaar aan 0,15 €/kWh of 900 €/jaar of TVT=1,1 jaar 500 gebruiksuren: 500 kWh/jaar of 7500 €/jaar of TVT=8 jaar

Economische begrippen Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Economische begrippen Bezint eer ge begint… 2 Investering Best Beschikbare Technologie (BBT) 1: “goedkope” oplossing 2: meerprijs BBT 1+2=3: prijs BBT 1+3+4: prijs BBT na foute beslissing Investering basis- uitvoering 1 3 4 afbraakkost

Economische analyse houdt onzekerheid in: Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Economische analyse houdt onzekerheid in: Voorspelling energieprijs (lange termijn) Voorspelling v.d. energiebesparing (vele invloedsfactoren)

Economische analyse houdt geen rekening met: Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Economische analyse houdt geen rekening met: Maatschappelijke aspecten (CO2-emissie, uitputting van fossiele energievoorraad…) Verbeterd comfort, bedieningsfaciliteiten, betrouwbaarheid

Belemmeringen Gebrek aan geld ; oplossing: Subsidie voor de audit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Belemmeringen Gebrek aan geld ; oplossing: Subsidie voor de audit De audit levert Quick-win voorstellen

Belemmeringen Gebrek aan geld Gebrek aan tijd en kennis: Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Belemmeringen Gebrek aan geld Gebrek aan tijd en kennis: Delegeren (audit bestellen)

Belemmeringen Gebrek aan geld Gebrek aan tijd en kennis Wantrouwen: Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Belemmeringen Gebrek aan geld Gebrek aan tijd en kennis Wantrouwen: referenties

Belemmeringen Gebrek aan geld Gebrek aan tijd en kennis Wantrouwen Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Belemmeringen Gebrek aan geld Gebrek aan tijd en kennis Wantrouwen Financiële structuur: responsabiliseren scholengemeenschappen huurder/verhuurder

Aanleiding energieaudit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Aanleiding energieaudit Evolutie: Energiekosten Technische mogelijkheden en inzichten

Aanleiding energieaudit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Aanleiding energieaudit 1980: 15 l/100 km 2000: 7 l/100 km

Aanleiding energieaudit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Aanleiding energieaudit Evolutie: Energiekosten Technische mogelijkheden en inzichten Maatschappelijke aspecten van REG: Voorbeeldfunctie Subsidies

Soorten energieaudits Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Soorten energieaudits Grondige energieaudit Snelle energieaudit Één-thema-audit verwarming Één-thema-audit gebouwschil Één-thema-audit verlichting Advies energiezuinig en duurzaam bouwen en renoveren

Hoe verloopt een energie-audit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Hoe verloopt een energie-audit Verzamelen gegevens As built plans : gebouwen, installaties… Facturen (laatste jaren) Algemene gegevens - verwarming - verlichting

Hoe verloopt een energie-audit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Hoe verloopt een energie-audit Eerste bezoek: energiestromen opsporen Rondgang met begeleiding: Aanvullen gegevens gebouw Inventarisatie installaties EAN-nummers meters Spotmetingen en datalogging

Hoe verloopt een energie-audit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Hoe verloopt een energie-audit Eerste bezoek watertemperatuur ruimtetemperatuur bezettingstijden levert info over regelaars: mogelijkheden / beperkingen instelling

Hoe verloopt een energie-audit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Hoe verloopt een energie-audit Eerste bezoek Opgesteld vermogen verlichting, luxmeting en oppervlakte ↔ 2 W/100lux.m2 Werkingstijd

Hoe verloopt een energie-audit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Hoe verloopt een energie-audit Verwerking tot EBM’s loggers ophalen berekeningen databanken: ervaring, databanken (eigen en andere) software (Excel, templates…)

Hoe verloopt een energie-audit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Hoe verloopt een energie-audit Verslag bespreking, toelichting

Hoe verloopt een energie-audit Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Hoe verloopt een energie-audit Verdere opvolging buiten de audit: vermogen stookplaats bestek (vergelijkbare offertes) - prestatiebestek (klein werk) - lastenboek (aanbesteding) monitoring = bewaking energieboekhouding

Metingen Temperatuur Lichtsterkte Relatieve vochtigheid en %CO2 Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Metingen Temperatuur Lichtsterkte Relatieve vochtigheid en %CO2 Elektriciteit (energie en vermogen) Gasmeter, watertellen, olieteller Branduren x brandstofdebiet Waterdebiet

Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen EBM’s

1. Stookinstallaties Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen

Productierendement welke verliezen in rekening brengen ? Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 1. Stookinstallaties Productierendement welke verliezen in rekening brengen ?

Productierendement welke verliezen in rekening brengen ? Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 1. Stookinstallaties Productierendement welke verliezen in rekening brengen ?

1. Stookinstallaties Productierendement Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 1. Stookinstallaties Productierendement

1. Stookinstallaties Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen luchtovermaat dauwpunt

1. Stookinstallaties Invloedsfactoren op productierendement Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 1. Stookinstallaties Invloedsfactoren op productierendement keuze ketel en brander luchtovermaat = branderafstelling lage rookgastemperatuur, dus lage watertemperatuur, dus overdimensionering verwarmingslichamen (feitelijke overdimensionering = voordeel)

1. Stookinstallaties Productierendement Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 1. Stookinstallaties Productierendement welke verliezen in rekening brengen ? Enkel rookgasverliezen gemakkelijk te meten Alle verliezen (ook stilstandverliezen en opstartverliezen) zijn moeilijk te meten afhankelijk van bedrijfsomstandigheden, dus voor elke installatie verschillend ! ?

Voorbeeld: ketelvervanging Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Productierendement Voorbeeld: ketelvervanging oud: gemeten rendement: 90 % seizoenrendement: 53 %

Voorbeeld: ketelvervanging Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Productierendement Voorbeeld: ketelvervanging oud: gemeten rendement: 90 % seizoenrendement: 53 % nieuw: nuttig rendement: 92 % seizoenrendement: 88 %

Voorbeeld: ketelvervanging Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Productierendement Voorbeeld: ketelvervanging oud: gemeten rendement: 90 % seizoenrendement: 53 % nieuw: nuttig rendement: 92 % seizoenrendement: 88 % besparing: ?

Voorbeeld: ketelvervanging Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Productierendement Voorbeeld: ketelvervanging oud: gemeten rendement: 90 % seizoenrendement: 53 % nieuw: nuttig rendement: 92 % seizoenrendement: 88 % besparing: 40 %

Voorbeeld: ketelvervanging Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Productierendement Voorbeeld: ketelvervanging oud: gemeten rendement: 90 % seizoenrendement: 53 % nieuw: nuttig rendement: 92 % seizoenrendement: 88 %

Voorbeeld: ketelvervanging Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Productierendement Voorbeeld: ketelvervanging oud: gemeten rendement: 90 % seizoenrendement: 53 % nieuw: nuttig rendement: 92 % seizoenrendement: 88 %

Voorbeeld: ketelvervanging Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Productierendement Voorbeeld: ketelvervanging oud: gemeten rendement: 90 % seizoenrendement: 53 % nieuw: nuttig rendement: 92 % seizoenrendement: 88 %

1. Stookinstallaties Productierendement verhogen (KISS) Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 1. Stookinstallaties Productierendement verhogen (KISS) ketelvermogen niet te groot: schilberekening gasverbruik opvolgen tijdens koude periode modulerende brander, kleine luchtovermaat condensatie: voorwaarde van lage watertemperatuur grote radiatoren… (feitelijke overdimensionering) regeling: vraaggestuurde keteltemperatuur hydraulica: aangepast schema

2. Regeling Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen

Thermisch comfort ↨ Energieverbruik Temperatuur ! Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 2. Regeling Thermisch comfort ↨ Energieverbruik Temperatuur !

2. Regeling Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen

2. Regeling Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen

2. Regeling Verwarmingszones Klokfuncties dag/nachttemperatuur Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 2. Regeling Verwarmingszones Klokfuncties dag/nachttemperatuur Eco-functies Weersafhankelijke regeling (ruimtevoeler) Keteltemperatuurregeling Hydronica

2.1 verwarmingszones Afzonderlijke zone is nuttig indien: Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 2.1 verwarmingszones Afzonderlijke zone is nuttig indien: Verschil in gebruikstijd Verschil in geveloriëntatie (zon, wind) Verschil in interne warmtewinsten Verschil in verwarmingsysteem

2 klokfuncties Dagtemperatuur Regeling niet aan gebruikers overlaten Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 2 klokfuncties Dagtemperatuur Regeling niet aan gebruikers overlaten Voorregeling: watertemperatuur Naregeling: thermostatische kranen - instelbeveilinging - diefstalbeveiliging - Kv-instelbaar

Dagtemperatuur Nachttemperatuur Niet te laag: opwarmtijd condensatie Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 2.2 klokfuncties Dagtemperatuur Nachttemperatuur Niet te laag: opwarmtijd condensatie

2 klokfuncties Dagtemperatuur Nachttemperatuur Schakelklok Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 2 klokfuncties Dagtemperatuur Nachttemperatuur Schakelklok Vaste tijden Optimalisatie Gebruiksgemak Energiebesparend

3 Eco-functies Vorstbewaking Zomeruitschakeling Nadraaien van pompen Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 3 Eco-functies Vorstbewaking Zomeruitschakeling Nadraaien van pompen Intervalschakeling van pompen en regelkranen

4 Weersafhankelijke regeling Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 4 Weersafhankelijke regeling Invloed ruimtetermperatuurvoeler:

5 Vraaggestuurde keteltemperatuur Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 5 Vraaggestuurde keteltemperatuur

6 Hydraulica Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen

6 Hydraulica Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen

Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Corrosie-audits www.iwt-kdg.be/SIS

Expansiesysteem Ontgassing Vuilafscheiding (chemische preventie) Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Aandachtspunten Expansiesysteem Ontgassing Vuilafscheiding (chemische preventie)

Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 1 Expansievaten kwaliteitsverschil

2 Ontgassing Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen

3 Vuilafscheiding principe: decantatie Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen 3 Vuilafscheiding principe: decantatie

Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips voor een audit Selectie auditbureau nog geen erkenning, daarom: - kwaliteit polsen van uitvoerders (kwalificatie van uitvoerders) - referentielijst opvragen - contactgegevens van referentielijst - verklaring van goede uitvoering door vroegere klanten

Tips voor een audit Selectie auditbureau Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips voor een audit Selectie auditbureau Meewerking: - aanleveren van goede informatie - goede begeleiding bij de rondgang - budgetteren en uitvoeren van EBM’s Monitoring en boekhouding

Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips voor verwarming Besparing door ketelvervanging is moeilijk in te schatten maar aanzienlijk Keteltemperatuur moet zo laag mogelijk, zeker bij condensatieketels Modulerende brander en kleine luchtovermaat verbetert het rendement

Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips voor verwarming Temperatuur in het gebouw overdag niet te hoog en constant houden Zone-indeling vraagt integrale aanpak Optimalisatie van start- en stoptijd maakt ook de bediening eenvoudiger Kamerthermostaat bestaat in soorten

Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips voor verwarming Weersafhankelijke regeling is OK, maar dan met ruimtevoeler Keteltemperatuur regelen in functie van de meest vragende kring (dus zo laag mogelijk) Hydraulisch concept afstemmen op keteltype

Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips voor verwarming Hydraulisch inregelen: - belangrijk voor goede warmteverdeling - vermijd mengpunten (rendement) Meer aandacht voor expansiesysteem Grijp niet (te snel) naar additieven Energie besparen ≠ dikke trui

Tips voor verwarming TVT=0 Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips voor verwarming TVT=0 periodiek onderhoud (verwarming) jaarlijkse rendementsmeting waakvlam uitschakelen bij lange afwezigheid goed instellen weersafhankelijke regeling (stooklijn, klokken, dagtemperatuur) verwarm niet overbodig (nachtverlaging, onverwarmde ruimtes) tochtsluizen goed gebruiken

Tips voor verwarming: TVT Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips voor verwarming: TVT Condenserende ketel: 3-7 jaar Optimaliseringsregeling: 4-8 jaar Weersafhankelijke regeling: 4-8 jaar Weersafhankelijke keteltemp: 2-6 jaar Thermostatische kranen: 4-6 jaar Isoleer verwarmingsleidingen: 1-4 jaar Isoleer appendages: 2-6 jaar Waterzijdig inregelen: 1-4 jaar Warmteafgifte radiatoren verbeteren: 0 jaar Verwarming opsplitsen in kringen: 4-8 jaar

Tips voor isolatie Dakisolatie: nieuwbouw of vernieuwing dak Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips voor isolatie Dakisolatie: nieuwbouw of vernieuwing dak Investering: € 10 - € 40 / m2 Besparing: 5 - 15 % Tvt: 4 - 10 jaar Tip: 10-15 cm Muurisolatie: nieuwbouw Investering: € 10 - € 30 / m2 Besparing: 5 - 10 % Tvt: 3 - 8 jaar K45

Tips voor isolatie Vloerisolatie: nieuwbouw of via kelders Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips voor isolatie Vloerisolatie: nieuwbouw of via kelders Investering: € 10 - € 20 / m2 Besparing: 2 - 4 % Tvt: 4 - 8 jaar Hoogrendementsglas: Bestaand gebouw: Tvt: > 20 jaar indien dubbel glas aanwezig Tvt: > 15 jaar indien enkel glas aanwezig Nieuwbouw Tvt: > 3 jaar indien alternatief dubbel glas

Tips globaal Regeling en hydraulische opbouw Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips globaal Regeling en hydraulische opbouw nachtverlaging tot 12…15 °C ketel vermogen meestal te groot, maar trage opwarming door hydraulische fouten Thermostatische kranen Ketelrenovatie Dakisolatie Enkel glas vervangen door HR-glas Isoleren: lange TVT, lange procedure Verlichting (bij comfortproblemen en renovaties)

Tips globaal Regeling en hydraulische opbouw Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen Tips globaal Regeling en hydraulische opbouw nachtverlaging tot 12…15 °C ketel vermogen meestal te groot, maar trage opwarming door hydraulische fouten Thermostatische kranen Ketelrenovatie Dakisolatie Enkel glas vervangen door HR-glas Isoleren: lange TVT, lange procedure Verlichting (bij comfortproblemen en renovaties)

websites Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen www.energiesparen.be Mineco.fgov.be www.senternovem.nl publicaties cijfers en tabellen zoeken naar epa professionals utiliteitsbouw maatregelenlijst onderwijs www.kuiperinternetdiensten.nl/kompas/default.asp?disp=search&sct=Onderwijs