Jeugd = sociale constructie D.w.z. (a) het toebedelen van (b) een (andere) maatschappelijke positie (c) aan een groepering met als gemeenschappelijk kenmerk (d) een bepaalde leeftijdsklasse

(a) TOEBEDELEN Verdeling maatschappelijke goederen over maatschappelijke groeperingen Op basis van (1) categorisering en (= indeling in maatschappelijke groeperingen) (2) classificering (= onderlinge vergelijking en ordening van maatschappelijke groeperingen)

Categorisering Geeft binnen een cultuur vigerende machtslijn aan In Westerse cultuur, o.m. Man/vrouw Autochtoon/allochtoon Jong/oud Arbeidsbekwaam/niet arbeidsbekwaam Binnen deze machtslijnen: gelijke behandeling  individu = vertegenwoordiger categorie

Classificering Toekennen van een eigen plaats binnen de samenleving Via aanduiding van het van elke maatschappelijke categorie verwachte gedrag  toewijzing sociale positie  proces extern aan de betrokkenen  beïnvloeding individuele bewegingsruimte

Positietoewijzing t.a.v. jongeren 18de eeuw: « harmonische en gelukkige jeugd » = voorwaarde voor positieve houding t.o.v. de wereld Opvoeding = eigen weg vinden in samenleving  jeugdperiode = hiervoor nodige periode

(b) Maatschappelijke positie Toekennen sociale status + sociale rol Verschillende aspecten: Economisch Juridisch Sociaal cultureel Wisselwerking tussen deze aspecten Maatschappelijke positie jongeren:  moratorium: maatschappelijk nog-niet gebonden

(c) Groepering Categorisering  feitelijk bewaarheid: ontdekken gemeenschappelijke belangen  « Samen jong zijn »  cognitief  emotioneel  evaluatief  Jong zijn = gedifferentieerde ervaring

Jong zijn = gedifferentieerd Cfr. Jeugdculturen, subculturen, tegenculturen Voor merendeel jongeren: « gewone jeugd » Niet immanente karakter jeugdculturen  ook door jongeren zelf mogelijks gezien als « overgangsfase »

(d) Leeftijdsklasse Feitelijk homogene benadering heterogene groep (jeugd als leeftijdscategorie) Adolescentie  losmaking ouders  psychisch verwerken lichamelijke rijping  ontwikkelen eigen identiteit  Sociale pedagogiek: vraag of constructie « jeugdbegrip » niet aan basis ligt van « jeugdproblemen »

Jeugd als sociale constructie Constructie jeugdproblemen? Cfr. Historische ontwikkeling (Lea Dasberg): Niet meer volwassen « moeten » zijn  Niet meer volwassen « mogen » zijn  Niet meer volwassen « willen » zijn  Niet meer volwassen « kunnen » zijn.

Jeugd als sociale constructie Cfr. Empirische bevindingen: « Jeugdonderzoek » kan toets effecten van onderwijs, gezinssituatie en ouderschap slechts (zeer) beperkt doorstaan (zie bijv. waardenonderzoek Elchardus, 1996)

Paradigmata binnen sociale pedagogiek Jeugd als psycho-sociaal moratorium Jeugd = voorbereiding op volwassenheid Jeugd als toeleidingsmoratorium Jeugd = aanbodscategorie op arbeidsmarkt Jeugd als cultureel moratorium Jeugd = standaardbeeld, dat van dit beeld afwijkende jongeren maginaliseert Jeugd als onderdeel sociale structuur Jeugd = actief deel maatschappij, vergelijkbaar met andere bevolkingsgroepen.

Jeugd als psycho-sociaal moratorium Jeugd = tijd nodig om volwassen te worden  langerdurende jeugdperiode naarmate samenleving moderniseert Centraal thema: identiteitsontwikkeling  Identiteit = besef van eigen eenheid en continuïteit in tijd en ruimte en van het feit dat anderen deze eenheid en continuïteit erkennen : besef uniek en steeds dezelfde te zijn (Erikson)

Jeugd als psycho-sociaal moratorium Selectieve permissiviteit t.a.v. jongeren (cfr. « experimenteerruimte ») Jeugdbeleid = scheppen van ruimte dit experimenteren mogelijk te maken Accent op vrije tijd en jeugdwerk Accent op algemene vorming (onderwijs) Vragen jongeren zelf = uitgangspunt hulpverlening

Jeugd als psycho-sociaal moratorium Risico’s : Te intense beleving moratorium  Niet meer aankunnen ( cfr. Bijv. zelfmoord bij jongeren) Er niet meer uit willen (cfr. bijv. « autonomen ») Mogelijke overschatting psycho-sociale problemen >< feitelijke vaststelling geen al te grote schokken

Jeugd als psyco-sociaal moratorium Verschillende invulling naargelang maatschappelijke omstandigheden Cfr.Behoefte aan experimenteerruimte is voor meisjes veeleer recent  voor meisjes actueel dubbele opgave: evenwicht tussen « traditionele » rol en « nieuwe » rol  Psycho-sociaal moratorium = verbonden met rationaliteit samenlevingsordening

Jeugd als toeleidingsmoratorium Cfr. dubbele beweging in jeugdbeleid vanaf jaren ’70 van psycho-sociale benadering naar sociaal-economische Van algemene ontplooiing naar positietoewijzing benadering jeugdperiode als biografische fase Van psycho-sociaal moratorium naar toeleidingsmoratorium Beide paradigma’s blijven ook naast elkaar bestaan

Toeleidingsmoratorium Jongeren = lerende en zich oriënterende burgers Oriëntering naar verwerven maatschappelijke positie  verwerven plaats op de arbeidsmarkt als centrale factor Cfr. Maatschappelijke context vanaf midden jaren ‘70 Hoge werkloosheid Inkrimping overheidsuitgaven  beleid gericht op zo laat mogelijke intrede jongeren op de arbeidsmarkt

Zo laat mogelijke intrede, enkele voorbeelden Ingrepen inkomens- en uitkeringsrechten jongeren Verlenging wachttijden Introductie wachtuitkering i.p.v. werkloosheidsuitkering Verlaging uitkering werkloosheid Veranderende aard tewerkstelling jongeren Toenemende koppeling aan opleidingskarakter Toenemend tijdelijk karakter Grotere nadruk op familiale solidariteit

Grotere nadruk op familiale solidariteit  grote verschillen naargelang materiële mogelijkheden thuismilieu cfr. verschillen in inkomen, en in status inkomen Belang sociale zekerheid/sociale voorzieningen Actueel: bestaansonzekerheid voor één jongere op vier uit éénverdienersgezinnen Risico bestaansonzekerheid laaggeschoolde jongeren die zelfstandig wonen Voor deze jongeren slechts beperkt beroep op familiale solidariteit mogelijk

Verschillen naargelang thuismilieu Grotere nadruk op verantwoordelijkheid ouders inzake opvoeding b.v. correctionalisering controle leerplicht in hoofde van de ouders Nieuwe pedagogische « werkterreinen » , cfr. bijv. opvoedingsondersteuning Aandachtspunt : risico pedagogische bevestiging maatschappelijke verschillen naargelang thuismilieu

Jeugd als toeleidingsmoratorium Centrale begrippen: doorstroming naar de arbeidsmarkt Sociale activering Argumenten hiervoor verwijzen naar moratorium-idee Gebrek aan ervaring Minder (inkomens)behoeften (notie « kostwinner ») Lagere welvaartsambities, gezien startpositie Gevaar zich in te nestelen in sociale zekerheid Risico vervreemding van de samenleving Risico delinquente carrière

Jeugd als toeleidingsmoratorium  Kern paradigmaverschuiving : jeugd als aanbodcategorie op de arbeidsmarkt Jeugd als biografische fase =opgave, voor elke jongere, individuele en zelfstandige oplossingen uit te werken voor ontwerpen eigen levensplan cfr bijv onderwijs : afstemming onderwijs-arbeidsmarkt = maken van een verantwoorde studiekeuze  van « gelijkheid van kansen » naar « benutten aanwezige kansen »

Jeugd als toeleidingsmoratorium In jeugdwerk/jeugdhulpverlening : toenemende aandacht voor « probleemgroepen »  versterking positie onderwijs (inz. tov. jeugdwerk/jeugdhulpverlening) Spanningsveld onderwijs en andere voorzieningen als « publiek » aanbod en « marktgericht » denken Cfr. Overheid = verantwoordelijk voor gegarandeerd minimumpakket

Jeugd als toeleidingsmoratorium Discussie pedagogisch aanbod als « Maatschappelijk goed » in relatie tot verwerving economisch, sociaal en cultureel kapitaal (= individualistische benadering) « Maatschappelijke dienstverlening » in relatie tot realisatie maatschappelijk project: « doorgangsgebied tussen private en publieke domein » (= collectivistische benadering) Onderscheiden opvattingen over « participatie » en « burgerschap » (utilitair >< normatief)

Jeugd als toeleidingsmoratorium Jongeren: grote « afwezige » in paradigmaverschuiving, cfr. weinig verzet Door verschillen tussen jeugdigen ? Laaggeschoolden  verschuiving = beperking mogelijkheden tot vinden werk/realisatie inkomen Hooggeschoolden  verschuiving = grotere nadruk op studiekeuze/ vereiste prestaties Door gebrek aan « maatschappelijke ruimte »? Cfr. ervaring werkloosheid als acute bedreiging

Jeugd als toeleidingsmoratorium Tegelijk met toenemende sociaal culturele zelfstandigheid van jongeren cfr. Verlaging meerderjarigheid Jongeren aangesproken op individuele keuzes inzake onderwijs, media, consumptie … is geen éénduidige ontwikkeling: grotere zelfstandigheid vereist ook grotere zelfcontrole

Jeugd als toeleidingsmoratorium Economische afhankelijkheid >< culturele zelfstandigheid Risico dualisering jeugdperiode Breuklijn: onderwijs en sociaal milieu ontwikkeling paradigma jeugd als cultureel moratorium

Jeugd als cultureel moratorium Introductie algemene leerplicht + democratisering onderwijs  verandering maatschappelijke betekenis « jeugdmoratorium »  van opvoedingsmodel voor elite naar standaardbeeld jeugd

Jeugd als cultureel moratorium  marginalisering van van dit beeld afwijkende patronen Structureel door afsluiting van maatschappelijk belangrijke hulpbronnen Cultureel door ervaring jeugd niet « ten volle » te kunnen beleven Inz. - Kinderen etnische minderheden in grootsteden -Kinderen laaggeschoolden

Jeugd als cultureel moratorium Ontwikkeling standaardbeeld o.i.v. Stijgende welvaart na-oorlogse periode Jeugdbeleid, pedagogische praktijken, theorievorming  thematisering jeugdproblemen Diverse types probleemdefiniëring Voorspelbare kind Sociaal vernieuwde kind Kind morele herbewapening

potentiële probleem wordt belangrijk aandachtspunt in opvoeding Voorspelbare kind Cfr. Toenemende mogelijkheden ontwikkelingsproblemen vroegtijdig op te sporen preventief beleid mogelijk maatschappelijke attitudeverandering: potentiële probleem wordt belangrijk aandachtspunt in opvoeding  opvoeding minder vanzelfsprekend + in toenemende mate gestuurd vanuit wetenschappelijke inzichten

Sociaal vernieuwde kind  Verschuiving aandacht van algemene oriëntatie op problemen die alle kinderen kunnen treffen naar oriëntatie op specifieke probleemgroepen, cfr bijv « maatschappelijke kwetsbaarheid »  Risicogroepen bij uitstek = Kansarme kinderen en jongeren Allochtone kinderen en jongeren

Sociaal vernieuwde kind Toenemende aandacht voor « probleemgroepen » vanuit: Economische motieven: effectieve en efficiënte inzet schaarse preventiemiddelen Ethische motieven: solidariteit met kansarmen Politieke motieven: bescherming maatschappij Professionele motieven: nieuwe cliëntgroepen

Sociaal vernieuwde kind Oriëntatie naar specifieke probleemgroepen Ontwikkeling nieuwe interventiemethoden Kritieken op individualiseren en objectiverend karakter  nuanceringen « risicofactoren » « beschermende factoren » Versterken beschermende factoren >< verscherping doelgroepenbenadering « kind morele herbewapening »

Kind morele herbewapening Van kansarmoedebestrijding naar bestrijding (vermeende) gevolgen van kansarmoede Criminaliteit Vandalisme Niet gebruik/misbruik sociale voorzieningen Zwerfgedrag …

Kind morele herbewapening Beeld normvervaging en vrijblijvendheid opvoeders, inz. ouders Probleemgroepen zelf dragen verantwoordelijkheid sociale problemen Inzet welzijnsinterventies waar ook problemen van criminaliteit en onveiligheid aan de orde zijn

Kind morele herbewapening Consequenties Risico verdergaande marginalisering/ criminalisering Risico reductie participatievragen tot verzorgingsvragen Risico verdergaande sociale uitsluiting door loslaten verband waardenrealisatie en maatschappelijke voorwaarden tot waardenrealisatie Tegelijk: versterking standaardbeeld van de jeugd

Standaardbeeld jeugd Toenemende impact culturele en vrijetijdssfeer ( grotere culturele autonomie jongeren) Verschuiving van « opvoeding van » naar « dienstverlening aan » jongeren ook binnen overheidsbeleid « einde van de opvoeding »? « streven naar leeftijdsdemocratie »?

Grotere culturele autonomie jongeren Cfr. maatschappelijke ontwikkeling: toenemend belang « cultureel kapitaal » Stimulansen tot verwerven van cultureel kapitaal via Gekwalificeerde opleiding Verwerven culturele vaardigheden in vrije tijd

Grotere culturele autonomie jongeren Net als volwassenen ontwikkelen kinderen een « eigen levensstijl » Verdieping « standaardbeeld » in richting model gecultiveerde elite Sexespecifieke anticipatie op volwassen maatschappij Meisjes: oriëntering culturele sfeer Jongens: oriëntering technisch-economsche sfeer

Kinderen en jongeren geven mee vorm aan cultureel moratorium hulpbronnen: Fysieke mogelijkheden, bv. Sport Cognitieve mogelijkheden, bv. Snelheid leren Algemene houding volwassenen tov. Kinderen/jongeren, bv. grotere tolerantie « experimenteergedrag »

Kinderen en jongeren geven mee vorm aan cultureel moratorium Standaardbeeld jeugd ergelijkbaar situatie dominante elites Afwijking standaardbeeld: « ouderwetse jeugd » In vgl. met hooggeschoolden « materialistischer, traditionalistischer, egoïstischer, etnocentrischer, autoritairder, … Standaardbeeld = marginaliseringsstrategie

Kinder- en jeugdperiode als sociaal verschijnsel Nadruk op jongeren als deel actuele samenleving Nadruk op feit dat levensomstandigheden jongeren fundamenteel door dezelfde krachten bepaald worden als deze van volwassenen

Kinder- en jeugdperiode als sociaal verschijnsel Vaststelling: uitwerking maatschappelijke krachten niet voor éénieder op dezelfde wijze welke factoren hebben directe invloed op constructie jeugd als sociale categorie?

Kinderen en jongeren als sociaal verschijnsel Verminderend aandeel jeugd in westerse bevolking « ontgroening » Vragen naar intergenerationele uitwisseling Sociaal pedagogische thema’s Solidariteitsverhouding generaties Maatschappelijk draagvlak « kindvriendelijke samenleving » Maatschappelijke ruimte voor ouderschap (bv. Via inkomens(her)verdeling)

Kinderen en jongeren als sociaal verschijnsel Informatieverzameling vanuit perspectief kind Bv. aantal echtscheidingen><aantal kinderen geconfronteerd met echtscheiding ouders Bv. aantal grote gezinnen><aantal kinderen opgroeiend in groot gezin

Kinderen en jongeren als sociaal verschijnsel Scolarisering is geen einde van, wel transmutatie kinderarbeid cfr. scholing niet enkel een recht, ook een plicht  historische continuïteit betrokkenheid kinderen op samenleving : jeugdperiode als moratorium geeft uitdrukking aan veranderende relatie jongeren tot arbeidsmarkt: van synchroon naar diachroon

Kinderen en jongeren als sociaal verschijnsel Schoolmoeheid, spijbelen, …: reacties op vervreemdende arbeids-omstandigheden/niet respecteren diachrone relatie Juridische en maatschappelijke positie kinderen Kinderrechten cfr. V.N.-verdrag

Kinderen en jongeren als sociaal verschijnsel Van reactief naar proactief beleid : decreet kinderrechtencommissariaat decreet kindereffectenrapport Congruentie beleid met V.N.-verdrag Congruentie beleid participatierechten kinderen en jongeren  Debat verhouding participatie, bescherming en dienstverlening aan jeugdigen (zgn. « 3 P’s »)