Dranken en tussendoortjes Winkeloefening Dranken en tussendoortjes

Doel van deze les? Info op een voedingsetiket: terugvinden en interpreteren. Energiegehalte van voedingsmiddelen aflezen of berekenen per portie. Bewust worden van de voedingswaarde van dranken en tussendoortjes: energiegehalte, gehalte aan vetten, suiker, vezels, zout. Een kritische keuze maken uit verschillende dranken en tussendoortjes op basis van de informatie op het etiket.

Het etiket onder de loep Inleiding: Het etiket onder de loep

Het etiket onder de loep Waar let je op als je een voedingsmiddel koopt of gebruikt? Lees je wat er op etiket staat? Welke informatie vind je op een voedingsetiket? Als inleiding stelt de leerkracht de bovenstaande vragen. De antwoorden op de vraag ‘welke informatie vind je op een voedingsetiket’ worden door de leerkracht op het bord genoteerd. Daarna kan verder gegaan worden met de bespreking van de verschillende onderdelen van een etiket aan de hand van een voorbeeld (zie volgende slides).

Gegevens op het etiket Voedingswaarde (of nutritionele samenstelling) Ingrediëntenlijst Voedingswaarde (of nutritionele samenstelling) Energie Koolhydraten Vetten Alcohol GDA of dagelijkse voedingsrichtlijn Nettogewicht Houdbaarheidsdatum Voorschriften voor bewaring en gebruik Andere We bespreken hieronder de belangrijkste onderdelen van een etiket: welke informatie geeft het en hoe kan je die gebruiken om na te gaan of het product past in een gezonde voeding? We gebruiken 3 voorbeelden om dit telkens op toe te passen. Je kan ook elke leerling een verpakking van een drank of een tussendoortje geven om zelf de verschillende delen op te zoeken en de gegevens af te lezen. Zie ook werkbladen 1.1 en 1.2 (onderdelen van het etiket) en 2.1 en 2.2 (analyse van een verpakking)

Voorbeeld drank: Fanta Orange Als eerste voorbeeld nemen we Fanta Orange. Fanta is de merknaam. Daarnaast is er ook een productnaam te vinden, namelijk ‘frisdrank met sinaasappelsap’. Dit beschrijft wat voor een product het is.

Fanta orange 2. Voedingswaarde Per 100 ml per portie van 250ml Energie 1. Ingrediënten: Sprankelend water; suiker; sinaasappelsap uit sapconcentraat (6%); voedingszuren: citroenzuur (E330) en natriumcitraat (E331); conserveermiddel: kaliumsorbaat (E202); natuurlijke sinaasappelaroma’s met andere natuurlijke aroma’s; antioxidant: ascorbinezuur (E300); wortelconcentraat; stabiliseermiddel: guargom (E412). 3. GDA: een flesje van 250 ml bevat: % van de Dagelijkse Voedingsrichtlijn (GDA) Op basis van 2000 kcal 4. Inhoud: 0,25 cl ℮ 5. Ten minste houdbaar tot: 10/10/2012 6. Bewaarvoorschrift: Uit de zon, bij gematigde temperatuur, in een droge en schone omgeving bewaren. 2. Voedingswaarde Per 100 ml per portie van 250ml Energie 203 KJ / 48 kcal 507 KJ / 120 kcal Eiwitten 0 g Koolhydraten 11.7 g 29.3 g Waarvan suikers Vetten Waarvan verzadigde

Voorbeeld drank: Fanta Orange Zero Fanta orange zero is de light versie van Fanta orange. Gezoet met kunstmatige zoetstoffen in plaats van suiker.

Fanta orange zero 2. Voedingswaarde Per 100 ml Per portie van 330cl 1. Ingrediënten: Sprankelend water; sinaasappelsap uit sapconcentraat (6%); voedingszuren: citroenzuur (E330) en natriumcitraat (E331); zoetstoffen: aspartaam (E951), natrium- sacharine (E954) conserveermiddel: kaliumsorbaat (E202); antioxidant: ascorbinezuur (E300); natuurlijke sinaasappelaroma’s met andere natuurlijke aroma’s; wortelconcentraat; stabiliseermiddel: guargom (E412). (Bevat een bron van fenylalanine) 3. GDA: per blikje van 330 ml 4. Inhoud: 0,25 cl ℮ 5. Ten minste houdbaar tot: 10/10/2011 6. Bewaarvoorschrift: Uit de zon, bij gematigde temperatuur, in een droge en schone omgeving bewaren. 2. Voedingswaarde Per 100 ml Per portie van 330cl Energie 16 KJ / 3.6 kcal 52.8 KJ / 11.88 kcal Eiwitten 0 g Koolhydraten 0.7 g 2.31 g waarvan suikers Vetten waarvan verzadigd

Voorbeeld tussendoortje: Snickers Snickers als voorbeeld van een populair tussendoortje bij jongeren.

Snickers 2. Voedingswaarde Per 100 g Per reep van 50 g Energie Gevulde melkchocolade met luchtige vulling (14%), karamel (27%) en geroosterde pinda’s (24%). Ingrediënten: Suiker, pinda’s, glucosesiroop, magere melkpoeder, plantaardig vet, cacaoboter, cacaomassa, lactose, botervet, weipoeder, zout, emulgator (soja lecithine), kippenei-eiwitpoeder, natuurlijke vanille-extract, gehydroliseerd melkeiwit. 3. Inhoud: 12 x 50 g ℮ (600g) 4. Ten minste houdbaar tot: : 08/08/2012 2. Voedingswaarde Per 100 g Per reep van 50 g Energie 2116 KJ / 506 kcal 1059 KJ / 253 kcal Eiwitten 9.5 g 4.7 g Koolhydraten 55.4 g 27.8 g Waarvan suikers 47.8 g 23.9 g Vetten 27.4 g 13.7 g Waarvan verzadigde 10.8 g 5.4 g

Voorbeeld tussendoortje: Prince koek (granenbiscuit met vanillevulling)

1. Ingrediëntenlijst Wat? Opsomming van alle ingrediënten aanwezig in het product. Verplicht voor voorverpakte voedingsmiddelen Weetje: Steeds in dalende volgorde: wat het meest voorkomt in het product staat het eerst. Aandacht! Let op voor andere benamingen voor bijvoorbeeld suiker (sacharose, sucrose, glucosestroop, …). Toepassing op het voorbeeld Fanta orange: deze drank bestaat in de eerste plaats uit sprankelend water; dan suiker; en op de derde plaats komt het sinaasappelsap uit sapconcentraat (6%). Wat vertelt dit ons? Suiker is een belangrijk ingrediënt van deze drank en het product bevat méér suiker dan vruchtensap. Kijk ook eens naar het volgende voorbeeld of laat de leerlingen de ingrediëntenlijst Fanta orange zero bevat eveneens sprankelend water als eerste ingrediënt, maar hier staat geen suiker in het lijstje. Sinaasappelsap staat op de tweede plaats. Deze drank bevat geen suiker maar wel zoetstoffen om toch een zoete smaak te geven. De zoetstoffen in deze drank zijn aspartaam en natrium-sacharine. Je hebt er in verhouding veel minder van nodig dan van suiker, vandaar dat beide een stuk verder in de ingrediëntenlijst staan.

2. Voedingswaarde Wat? Hoeveelheid energie en voedingstoffen die het product bevat per 100 g (voor vaste stoffen) of per 100 ml (voor vloeistoffen). Energie: uitgedrukt in kilocalorieën (kcal) of kilojoule (kJ). Koolhydraten: je hebt enkelvoudige koolhydraten (suikers) en meervoudige koolhydraten (zetmeel). Vetten kan je onderverdelen in verzadigde (de slechte) en onverzadigde (de goede) vetten. Aandacht! Soms wordt in een extra kolom ook de voedingswaarde per portie weergegeven. Energie: Kilocalorieën wordt in ons land het vaakst gebruikt. We spreken meestal verkort van ‘calorieën’ terwijl eigenlijk kilocalorieën (afgekort kcal) bedoeld wordt. Koolhydraten: Suikers vind je in voeding die zoet smaakt: bv. in frisdrank, suikerklontjes en fruit. Zetmeel zit onder andere in aardappelen, brood, pasta, bloem. In een koekje zit zowel suiker als zetmeel. Vetten: Verzadigde vetten zijn nadelig voor ons hart en bloedvaten, onverzadigde vetten zijn goed voor ons hart en bloedvaten. Onthoud het zo: VERzadigd = VERkeerd, Onverzadigd = Oké. de verhouding verzadigd/onverzadigd is bij voorkeur < 1/3 (belangrijk bij smeer- en bereidingsvetten, gebak). De totale hoeveelheid vet wordt best beperkt. Toepassing op het voorbeeld: het product Fanta Orange bevat 48 kcal per 100 ml. Deze kcal zijn enkel afkomstig van de suiker. Het product bevat namelijk geen (0 g) vet en geen (0 g) eiwit. Toepassing op het voorbeeld ‘Snickers’: dit product bevat 506 kcal per 100 g. Deze zijn afkomstig van zowel eiwitten, koolhydraten als vetten. Het product is vooral rijk aan suikers (47,8 g) en vet (27,4 g). Hiervan is 10 g verzadigd vet (meer dan 1/3).

2. Voedingswaarde 1 kcal = 4,186 kJ Vetten, koolhydraten, eiwitten en alcohol zijn de enige nutriënten die energie leveren. Hoeveelheid energie in de verschillende nutriënten: 1 gram vet = 9 kcal 1 gram koolhydraten = 4 kcal 1 gram eiwit = 4 kcal 1 gram alcohol = 7 kcal

3. GDA of dagelijkse voedingsrichtlijn Wat? weergave van de voedingswaarde per portie en in verhouding tot wat je dagelijks nodig hebt. Aandacht! De GDA is maar een schatting, de behoefte verschilt van persoon tot persoon. Hoeveel energie en voedingsstoffen je op een dag nodig hebt is namelijk afhankelijk van je leeftijd, je geslacht en hoe actief je bent. Zo heeft een volwassen man gemiddeld 2500 kcal nodig per dag, een vrouw ongeveer 2000 kcal. Toepassing op het voorbeeld Fanta Orange: een flesje van 250 ml bevat 120 kcal en 29 g suikers. De hoeveelheid suikers is 32% van de dagelijkse voedingsrichtlijn voor suikers. M.a.w. je mag dagelijks 3 flesjes drinken om aan de maximale hoeveelheid suiker te komen. Maar, suiker zit natuurlijk ook nog in een heleboel andere producten zoals gebak, ontbijtgranen, gesuikerde melkproducten, snoep, … Toepassing Fanta orange zero. Hier is de portie een blikje van 330 ml. Let hierop wanneer je verschillende producten met elkaar vergelijkt. Een blikje bevat slechts 9 kcal. Ook het suikergehalte is laag doordat er kunstmatige zoetstoffen gebruikt zijn. De aanwezige suikers zijn afkomstig van het sinaasappelsap. Toepassing op het voorbeeld Snickers: hier is geen GDA symbool weergegeven, maar in de tabel met de voedingswaarde is wel de hoeveelheid per portie van 50 g terug te vinden. Eén reep levert je 253 kcal.

4. Nettogewicht Wat? gewicht van het voedingsmiddel zonder de verpakking. Soms wordt ook het gewicht per portie vermeld. Weetje: ℮ komt van het engels ‘estimate’ wat ‘ongeveer’ betekent. Bv: een product waarop staat 33cl ℮, mag binnen een zekere marge meer of minder dan 33cl bevatten. Het ℮ teken dat regelmatig wordt gebruikt, geeft weer dat als men het product zou nawegen het niet steeds het exact vermelde gewicht weegt. Het product mag binnen een zekere marge afwijken. Toepassing Fanta Orange: het gewicht of de inhoud wordt bij dranken steeds weergegeven in ml. Dit flesje heeft als inhoud 250 ml. Toepassing Snickers: 12 stuks van elk 50 g (600g in totaal)

5. Houdbaarheidsdatum Wat? Geeft aan tot wanneer je het product kan bewaren en consumeren Weetje: op erg bederfelijke waren wordt de uiterste consumptiedatum weergegeven: ‘Te gebruiken tot …. ‘ Aandacht! Na het openen van de verpakking is de houdbaarheidsdatum niet meer geldig. Soms wordt er ook weergegeven hoe lang het product nog kan gebruikt worden na opening van de verpakking: bv. ‘na opening nog 3 dagen houdbaar in de koelkast’.

6. Voorschriften voor bewaring & gebruik Wat? Geeft aan hoe je het product moet bewaren en gebruiken vb. koel en droog bewaren, schudden voor gebruik, verwarmen in de oven gedurende 20 minuten op 180° C. Verplicht? Ja, indien dit invloed heeft op de houdbaarheid vb. koel bewaren op yoghurt

7. Andere (1) Claims: boodschappen over de voedingswaarde of gezondheidseigenschappen van het product vb. light, rijk aan omega-3, verlaagt de cholesterol … Labels vb. bio, fairtrade Info over allergenen: belangrijk voor mensen die allergisch zijn aan bepaalde voedingsstoffen of toevoegingen. Optioneel te bespreken

7. Andere (2) Gegevens van herkomst (producent of invoerder): vb. geproduceerd door…, made in Belgium Streepjescode of barcode: wordt aan de kassa gebruikt voor het automatisch inscannen van gegevens. Lotnummer: cijfers voorafgegaan door een ‘L’: kan gebruikt worden om te achterhalen waar of wanneer een product gemaakt werd. Optioneel te bespreken

Opdrachten

Opdracht 1: Dranken Zet de beschikbare drankverpakkingen van laag naar hoog energiegehalte (hoeveelheid kcal per 100 ml) zonder de voedingswaarde af te lezen op de verpakking. Lees het energiegehalte (= hoeveelheid kcal per 100ml) af en verplaats de producten indien nodig naar de juiste volgorde Schrijf het energiegehalte per 100ml op een post-it en kleef dit op of bij de verpakking Maak duidelijk dat je even grote hoeveelheden gaat vergelijken: stel je voor dat je van elk van de beschikbare dranken 100 ml uitschenkt in een glas. Laat 2 leerlingen naar voor komen om de opdracht uit te voeren. De rest van de klas mag advies geven over de volgorde.

Opdracht 1: Bespreking Is de volgorde zoals verwacht? Verrast door de hoeveelheid energie die bepaalde dranken leveren? De energiewaarde van melk, fruitsap en frisdrank ligt dicht bij elkaar. Wat is de beste keuze en waarom? De energiewaarde van water, koffie en light frisdranken is zeer laag. Wat is de beste keuze en waarom? Welke dranken bevatten toegevoegde suiker? Bespreek de voedingswaarde: welke dranken brengen vitaminen, mineralen en vezels aan? Welke dranken bevatten suiker? Welke bevatten zoetstoffen? Welke dranken bevatten cafeïne? Zie ook werkbladen 3.1, 3.2 en 3.3 (dranken vergelijken)

Opdracht 1: Bijkomende oefeningen Plaats de producten van laag naar hoog energiegehalte per portie (1 portie is de inhoud van een verpakking, bv: 1 blikje cola, 1 flesje water) Gok hoeveel suikerklontjes de dranken bevatten zonder op de verpakking te kijken. Schrijf jouw gok op een post-it en kleef deze bij het product. Ga na op de verpakking hoeveel suiker de producten werkelijk bevatten en reken deze hoeveelheid om naar suikerklontjes Ter info: 1 suikerklontje = 5 g suiker = 5 g koolhydraten = 20 kcal.

Opdracht 2 : Tussendoortjes Zet de tussendoortjes van laag naar hoog energiegehalte per portie of verpakking van het voedingsmiddel zonder op de verpakking te kijken. Lees het energiegehalte per portie af op de verpakking of bereken het zelf. Schrijf dit op een post-it en kleef deze op het product. Ga na of de tussendoortjes in de goede volgorde staan. Maak een scheiding tussen de tussendoortjes van minder en die van meer dan 150 kcal per portie.

Opdracht 2 : Bespreking Bespreek de voedingswaarde van de verschillende tussendoortjes, welke vullen de voeding aan en bevatten veel vitaminen, mineralen en vezels? Zie ook werkbladen 4.1, 4.2 en 4.3 (tussendoortjes vergelijken)

Bijkomende oefening: Plaats de verpakkingen of producten in of bij de juiste groep van de actieve voedingsdriehoek. Zie ook werkbladen 5.1, 5.2 en 5.3 (de actieve voedingsdriehoek) en werkblad 6 (mijn dranken en tussendoortjes)