Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv 3. De aarde als natuurlijk systeem Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

3.1 De aarde verandert van binnenuit Terra Tweede Fase 3.1 De aarde verandert van binnenuit • opbouw aarde: aardkorst ) mantel ) →gesteente kern → nikkel en ijzer • lithosfeer (vast gesteente) - aardkorst + buitenmantel asthenosfeer (vervormbaar → stroming) - binnenmantel • lithosfeer bestaat uit platen Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv platentektoniek • platen bestaan uit - oceanische korst - continentale korst • platen verschuiven - divergentie - convergentie - transform breuken • convectiestromen ontstaan door temperatuur- verschil tussen lithosfeer en asthenosfeer - duwkracht - trekkracht Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

divergente plaatgrenzen Terra Tweede Fase divergente plaatgrenzen vooral in middenoceanische ruggen • dunne lithosfeer • vanuit asthenosfeer → heet gesteente omhoog • oceaanbodem omhoog gedrukt - bergketen met slenk (=rift) - duwkracht = ridge push • ontstaan scheuren - vorming nieuwe aardkorst - seafloorspreading • ver van de rug krimpt het gesteente - diepe oceaan Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

convergente plaatgrenzen Terra Tweede Fase convergente plaatgrenzen platen drukken tegen elkaar aan • een plaat duikt weg onder een andere plaat - subductie - diepzeetrog • bij subductie is de korst oud en koud • zwaartekracht trekt oceanische korst omlaag - trekkracht = slab pull Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv ouderdom aarde • ouderdom aarde: 4,5 miljard jaar • geologische tijdschaal - verdeeld in 4 hoofdtijdperken - 11 perioden Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv vulkanisme Bij divergerende platen • vulkaanuitbarsting (eruptie) is meestal rustig = effusief • er ontstaan schildvulkanen: - brede basis - flauwe helling - bolle helling Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

vulkanisme bij subductiezones Terra Tweede Fase vulkanisme bij subductiezones • gesteente smelt - hoge druk door water - explosieve uitbarsting • vorming andesiet uit gesmolten gesteente • stratovulkanen → kegelvorm → steile helling, hol • uitstoot gas, lava, pyroklastisch materiaal • als top wordt weggeblazen ontstaat caldera wegduikende korst Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv hot spots warme plek in de aardkorst, ontstaan door magmapluim - magma stijgt - verbreding aan onderzijde lithosfeer - plaat schuift over hot spot heen - lange rij vulkanen bij continenten ontstaat zo groot basaltplateau Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv aardbevingen • platen bewegen gesteenten houden verplaatsing tegen druk neemt toe → schok • hypocentrum en epicentrum • ondiepe bevingen (< 65 km diep) bij divergentie en transform • diepe bevingen (tot 700 km) bij subductie Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

meten van aardbevingen Terra Tweede Fase meten van aardbevingen • Schaal van Mercalli meet intensiteit - gevolgen voor mensen en landschap - 12 stappen Schaal van Richter - meet de sterkte van de beving: magnitude - logaritmische schaal > 6 zware beving > 8 zeer zware beving Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv tsunami • aardbeving in zee - watermassa wordt opgetild - de golven verspreiden zich snel - bij ondiep water neemt de golfhoogte toe Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv gebergtevorming • plooiingsgebergte bij convergente zones - bij subductie aan rand van continent (b.v. Andes) - als alle oceanische korst weggezakt is: meer landinwaarts (b.v. Himalaya) • ook reliëfvorming bij divergentie - oceanische ruggen - onder continent → rifzone • langs breuken - ontstaan horsten en slenken Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

perioden met gebergtevorming Terra Tweede Fase perioden met gebergtevorming • Alpiene plooiing - gaat nog steeds door • Hercynische plooiing - eindigde 200 mln jaar geleden tijdens Pangea • Caledonische plooiing - eindigde 400 mln jaar geleden o.a. botsing Europa en Noord-Amerika Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv een doorsnede van de aarde Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv verschillende bewegingen van platen Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv samenhang van verschillende krachten in de aardkorst Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv het ontstaan van de riftzone in Afrika Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv het werelddeel Afrika scheurt in tweeën Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv

Terra Tweede Fase vwo © Wolters-Noordhoff bv