DE MENS ALS DIER EEN SOCIAAL-PSYCHOLOGISCHE VISIE Volksuniversiteit Friesland 2 december

Enkele vragen Zijn wij mensen kuddedieren of kunnen we autonoom bestaan? We maken deel uit van een gezin en van andere sociale verbanden. We vormen relaties met andere mensen. Wat is eigenlijk de invloed van onze sociale omgeving op onze keuzes? Hoe houden we onze relaties met anderen in stand? Hebben we elkaar nodig om mens te zijn? Hoe richten we onze maatschappij zo in, dat we er in kunnen leven?

De zin van het leven. Dat is voor de mens niet anders dan voor het dier

Idee al ouder Though Darwin now proclaims the law And spreads it far abroad, O! The man that first the secret saw Was honest old Monboddo

Soms raak je in de war TINBERGEN: Supernormale eieren

SOMS ZELFS KNAP IN DE WAR Salaam aleikum

Maar met een goede marketingstrategie bereik je soms wel iets EEN STEVIG IMAGE!!

Waarom in de war

Waarom in de war. Vervolg Bevolking is enorm snel toegenomen Techniek is enorm snel geëvolueerd Dat gaf ons een enorme toename in macht over de natuur Daardoor is onze kennis enorm toegenomen Daardoor is het aantal vragen enorm toegenomen Dus is de specialisatie enorm toegenomen En de organisatie moest dus heel sterk toenemen Wat weer maakte dat onze afhankelijkheid enorm toenam En dat alles in twee eeuwen –200 jaar= 1/1000e van mensengeschiedenis

© 2006 JP van de Sande RuG De mens reist langs twee sporen NATUUR Niets dierlijks is ons vreemd Instincten en emoties Gedragsmechanismen Langzame ontwikkeling Samenleving: Gemeinschaft Behoefte aan erbij horen Groepsdoelen Plicht; Eer; Traditie Conservatief; Stabiliteit Religie; Magie Zorg is vanzelfsprekend Strong ties Specifieke reacties op crisis IMPROVISATIE Fight-Flight Arousal Cohesie CULTUUR Ratio beïnvloedt gedrag Normen & Waarden Kosten-Baten analyse Snelle planning Samenleving: Gesellschaft Behoefte aan vrijheid Individualistische doelen Vrijheid; Geld; Vernieuwing Progressief; Schijnverandering Ideologie; Techniek Zorg kan gekocht Weak ties Specifieke reacties op crisis PLANNING Prioriteiten stellen Professionaliteit Organisatie

Cultuur is flexibel, de ondergrond minder

De mens verandert eigenlijk niet Erbij horen (Kudde, School, Zwerm, Familie, Stam, Netwerk, Volk, Natie, COMMUNITY) Voortplanting (Hofmaken, Paring, Stalking, Porno, SEXINDUSTRIE) Kinderzorg (Temperatuur, Voedsel, Veiligheid, WOONERF, KINDERINDUSTRIE) Communicatie (Signaalsystemen, Taal, Media, , CHAT, GSM, de NIEUWE MEDIA) Verkennen (Omgeving, Sociale netwerk, Wacht houden, INTERNET, TV) Status (Dominantiehierarchie, RESPECT, RECLAME, STATUSINDUSTRIE) Agressie (Dreigen, Vecht/vlucht, Jagen, Doden, ZINLOOS GEWELD, VECHTINDUSTRIE) Fourageren (Zoeken, Eten, Delen, Herkauwen, Cantine, CONSUMEREN, McDONALDS) Voorraad maken (Eikeltjes, Hamsteren, Vrienden, Banken, RIJK WORDEN, FINANCE) Territorium maken (Gebied, Gebouw, Persoonlijke ruimte, Eigen plek, WOONINDUSTRIE) Bouwen (Hol, Nest, Val, Dam, Kantoor, Stadion, SCHOENENDOZEN, BOUWINDUSTRIE) Ruilen (Quid pro quo, oog om oog, geschenken, ruilhandel, HANDEL) Lichaamsverzorging (Gladstrijken, Wassen, Vlooien, COSMETICA & MODE INDUSTRIE) Afwachten (Pauzeren,Wachten, Uitrusten, Zonnen, LEKKER LUIEREN, GEMAKSINDUSTRIE) Migratie (Trek, Nomadisme, Auto's, UITGAAN, MIGRATIE, VACANTIEINDUSTRIE ) Spel (Sociaal, Vecht/vlucht, Prooi, Paintball, Status, Pokeren, Poppen, COMPUTERSPELLETJES, SPEELINDUSTRIE CONTROLEMECHANISMENCONTROLEMECHANISMEN

Maar de techniek verandert sterk! De techniek en de organisatie daarvan zijn enorm toegenomen en hebben revolutie ondergaan. Dit maakt ons extreem afhankelijk van de infrastructuur. Soorten techniek: –Energie techniek: stroom, benzine, kernreactoren –Regel techniek : computers, software –Distributie techniek : Verkeer, luchtvaart, logistiek –Fysische & Chemische techniek: Apparaatjes en stofjes –Medische techniek: Hygiene, geneesmiddelen, diagnostiek –Communicatie techniek: Media, telefoon, internet –Economische techniek: marketing, modellenbouw, accountancy – Sociale techniek: Training, therapie, opinieonderzoek, organisatie, HRM

Geen wonder dat we in de war zijn

© 2006 JP van de Sande RuG Dierlijk of menselijk? VRIEND VIJAND MENS ROBOT VERZETSSTRIJDER TERRORIST HELD GEK of ROEKELOZE goed slecht dapper laf sterk zwak MAAR GEVAARLIJK taai koppig WIJZIJ

Wat maakt de mens uniek?

Het mensbeeld De mens is: –Een denkend dier(Socrates) –Een politiek dier(Aristoteles) –Een werkend dier(Franklin) –Een spelend dier(Huizinga) –Een sexueel dier(Freud) –Een moreel dier (Dharma-volgend) (Hindoeisme) –Een zich verhurend dier (Marx) –Een denkend riet(Pascal) –Een machine(La Mettrie) –Een overlevingsmachine (Darwin) –Een overlevingsmachine voor genen (Dawkins)

Energie is instinctmatig bepaald Genot is centraal Kindertijd is fundament Machtsverhoudingen cruciaal Veel gedrag onbewust Uitersten in wezen hetzelfde Wat onbewust was, moet bewust worden Symboliek is belangrijk (sigaar) Sigmund Freud ( )

G.Heymans ( ) Grondlegger Psychologie in Grins Mens is denkend dier De toekomstige eeuw der psychologie. 19e eeuw: Natuurwetenschappen dominant Maar, heeft niets aan geluk veranderd –Aantal echtscheidingen sinds 1850 gestegen van 0,015 naar 0,075 –Van mannelijke beroepsbevolking heeft niet minder dan 12 % reeds herhaaldelijk een beroepswisseling doorgemaakt –“Zoo zal dan de ontwikkeling van de psychologie stuur brengen in het maatschappelijke zowel als in het persoonlijke leven” –Zie verder:

© 2006 JP van de Sande RuG Twee manieren van denken

Wat is ratio? Middel om de natuur te slim af te zijn. Hoe beter een dier kon leren, en daar conclusies uit trekken, hoe groter overlevingskans Door het categoriseren van de levensgevallen kan men ze beter onthouden Ratio is in belangrijke mate categoriseren Vervolgens kan men met die categorieën aan de slag Belangrijk punt is afweging: besluitname Deze wordt sterk door conditionering beïnvloed: Meeste gedrag is gewoontegedrag

© 2006 JP van de Sande RuG Rationaliteit Is vooral een overweging in Prescriptieve (normatieve) modellen Wat is Rationaliteit? –Keuzemakers kennen utilities van alle mogelijke uitkomsten en kunnen deze met elkaar vergelijken –Keuzemakers hebben als doel de eigen opbrengst te maximaliseren –Keuzemakers weten voor welke termijn ze kiezen –Keuzemakers zijn volledig op de hoogte van de regels en mogelijkheden van de situatie, en ze kennen de kansen

PROBLEMSOLVING voor Jan Modaal

Moderne inzichten over denken Studie van menselijk denken leverde op: Verschillende typen denken, met eigen wetmatigheden: Problem solving, Attributie, Persoonswaarneming, Zelfbeeld Mensen zijn ‘cognitive misers’: heuristieken: –Representativiteit(waar lijkt het op?) –Toegankelijkheid(komt het me bekend voor?) –Anchoring(wat is normaal met dit soort dingen?) Denken berust sterk op geheugen (retrieval/imprinting; short/long-term) Denken gaat via schemata (klaar liggende verbanden tussen concepten) Mensen kunnen niet meer dan ballen in de lucht houden Denken wordt sterk beïnvloed door Biases (Self serving/ Actor-Observer/ Positivity/ Primacy-recency) Denken sterk beïnvloed door toegankelijkheid/priming Denken komt in vele gevallen pas na nemen beslissing. Misschien heet het daarom wel: Na-denken

Enkele veel onderzochte biases Actor observer bias (actor geeft schuld aan omgeving, observator doet dat aan actor) Self serving bias (mens neemt alles zo waar dat het voor zijn zelfgevoel goed uitkomt) Fundamentele attributiefout (ieder neigt er toe de schuld van fouten eerder aan mensen toe te schrijven dan aan omstandigheden) Onrealistisch optimisme (ieder vindt zichzelf slimmer, gezonder, sterker en beter dan de gemiddelde mens) False consensus (we denken dat anderen veel op onszelf lijken) Heuristieken ( Kahneman) : Representativiteit, Beschikbaarheid en Ankering Framing effecten (Bij hoop op winst heel andere schattingen dan bij vrees voor verlies)

Ouderwetse inzichten over denken Hij ziet de splinter in het oog van de ander, maar niet de balk in zijn eigen oog =actor-observer bias Een ezel stoot zich in ‘t gemeen, geen tweemaal aan den zelfden steen =loss frame Zoals de waard is, vertrouwt ie zijn gasten =false consensus Elk denkt zijn uil een valk te zijn =onrealistisch optimisme L’embarras du choix =Hoe meer keuzes je iemand geeft, hoe moeilijker de keuze wordt

Enkele vragen Zijn wij mensen kuddedieren of kunnen we autonoom bestaan? Wij zijn sociaal levende dieren en dus ongelukkig in ons eentje We maken deel uit van een gezin en van andere sociale verbanden. We vormen relaties met andere mensen. Wat is eigenlijk de invloed van onze sociale omgeving op onze keuzes? De sociale omgeving bepaalt in sterke mate wat we doen en denken Hoe houden we onze relaties met anderen in stand? Door belonen en straffen en bovendien door gewoonte Hebben we elkaar nodig om mens te zijn? Als Mens betekent een cultuurdrager, dan ja. Als mens betekent 2 benig model met 1,4 liter cylinderinhoud, dan niet Hoe richten we onze maatschappij zo in, dat we er in kunnen leven? Goede vraag!!!!!!!!!

Dit is het Slot