Langer doorwerken en later met pensioen: is Nederland er klaar voor? Pensioenexpeditie 2013 Achmea, Zeist 20 november 2013 Joop Schippers (REBO) j.j.schippers@uu.nl 1

Langer doorwerken ... is het streven van EU en Nederlandse overheid Zo niet, dan (aanzienlijk) lagere pensioenen ... ... en ontstaan mogelijk fricties/ tekorten op de arbeidsmarkt 2

Leeftijdsverdeling bevolking van Nederland N.B. Spanje en Italië hebben in 2050 > 35% 65+ -ers 3

Leeftijdsverdeling bevolking EU25 4

Leeftijdsverdeling naar sector

Levensverwachting 6

Langer werken: nu moeten we dus wel! Maar hoe (niet)? Steeds meer werknemers éisen’ dat ze zich binnen hun werk kunnen blijven ontwikkelen. Voorlopig zijn dat vooral hoger opgeleiden met carrièredoelen. Juist omdat werknemers ook andere verplichtingen hebben en in andere domeinen actief zijn, kun je er als organisatie niet vanuit gaan dat werknemers hun energie vooral in hun werk zullen (blijven) stoppen. Zeker als het met het werk of de carrière niet helemaal soepel loopt, bestaat het risico dat mensen ‘op de automatische piloot verder werken’ en zich uitleven in gezin of hobby. Je ziet dat nogal eens bij vrouwen, maar ook bij mannen tijdens de tweede helft van hun loopbaan als ze vanwege hun leeftijd weinig kansen meer hebben op een baan elders.

Arbeidsparticipatie 55-plus 8

Langer doorwerken is zaak van .... Aanbod (werknemers moeten langer willen en kunnen doorwerken) Vraag (werkgevers moeten banen beschikbaar hebben en ouderen willen behouden/werven) Institutionele arrangementen 10

Werknemers (1) Velen altijd gewerkt vanuit perspectief van 65 als pensioenleeftijd Aangewakkerd door VUT, Zwitserleven en “wij zijn de opbouwgeneratie” Vaak versleten en met slecht onderhouden menselijk kapitaal Niet zelden in ‘dead end job’, aan het aftellen en voorgesorteerd op pensioen Gealarmeerd door werkloosheid 11

Werknemers (2) Steeds gezonder Steeds hoger opgeleid: aantrekkelijker en uitdagender werk Werk steeds belangrijker voor sociale contacten (bij gebrek aan familie) Mensen met ‘flex-verleden’ moeten soms wel (‘working poor’) Inmiddels werkt bij 65+ 1 v/d 6 mannen en 1 v/d 12 vrouwen > 1 uur/week 12

Werkgevers associëren vergrijzing met: Toenemende arbeidskosten 73% Meer weerstand tegen verandering 57 Stijgend ziekteverzuim 56 Meer kennis/ervaring beschikbaar 55 Stijgende productiviteit 7 13

Leeftijdsnormen bij werkgevers - te oud om > 20 uur te werken: 66,4 jr - te jong om te stoppen: 58,9 jr Steeds meer werknemers éisen’ dat ze zich binnen hun werk kunnen blijven ontwikkelen. Voorlopig zijn dat vooral hoger opgeleiden met carrièredoelen. Juist omdat werknemers ook andere verplichtingen hebben en in andere domeinen actief zijn, kun je er als organisatie niet vanuit gaan dat werknemers hun energie vooral in hun werk zullen (blijven) stoppen. Zeker als het met het werk of de carrière niet helemaal soepel loopt, bestaat het risico dat mensen ‘op de automatische piloot verder werken’ en zich uitleven in gezin of hobby. Je ziet dat nogal eens bij vrouwen, maar ook bij mannen tijdens de tweede helft van hun loopbaan als ze vanwege hun leeftijd weinig kansen meer hebben op een baan elders.

Wat doen werkgevers t.a.v. 50+ werknemers? Steeds meer werknemers éisen’ dat ze zich binnen hun werk kunnen blijven ontwikkelen. Voorlopig zijn dat vooral hoger opgeleiden met carrièredoelen. Juist omdat werknemers ook andere verplichtingen hebben en in andere domeinen actief zijn, kun je er als organisatie niet vanuit gaan dat werknemers hun energie vooral in hun werk zullen (blijven) stoppen. Zeker als het met het werk of de carrière niet helemaal soepel loopt, bestaat het risico dat mensen ‘op de automatische piloot verder werken’ en zich uitleven in gezin of hobby. Je ziet dat nogal eens bij vrouwen, maar ook bij mannen tijdens de tweede helft van hun loopbaan als ze vanwege hun leeftijd weinig kansen meer hebben op een baan elders.

Personeelsbeleid voor 50+ werknemers (1) Ergonomische maatregelen 65 Extra verlof/vakantie 62 Deeltijd-vut of -prépensioen 51 Aangepaste werktijden 47 Taakverlichting 41 Leeftijdsgrens onregelmatig werk 35 Geen overwerk voor oudere werkn. 34 Opleidingsplan voor oudere werkn. 21 Teruggang in functie en salaris 7 Steeds meer werknemers éisen’ dat ze zich binnen hun werk kunnen blijven ontwikkelen. Voorlopig zijn dat vooral hoger opgeleiden met carrièredoelen. Juist omdat werknemers ook andere verplichtingen hebben en in andere domeinen actief zijn, kun je er als organisatie niet vanuit gaan dat werknemers hun energie vooral in hun werk zullen (blijven) stoppen. Zeker als het met het werk of de carrière niet helemaal soepel loopt, bestaat het risico dat mensen ‘op de automatische piloot verder werken’ en zich uitleven in gezin of hobby. Je ziet dat nogal eens bij vrouwen, maar ook bij mannen tijdens de tweede helft van hun loopbaan als ze vanwege hun leeftijd weinig kansen meer hebben op een baan elders.

Personeelsbeleid voor 50+ werknemers (2) Dus vooral ‘ontziebeleid’: ouderen mogen meer en hoeven minder, ook al is dat op zijn retour Weinig: investeringsbeleid (scholing, horizontale mobiliteit) In sectorplannen wel meer aandacht voor coachende rol Werkloosheid stimuleert traditioneel gedrag Steeds meer werknemers éisen’ dat ze zich binnen hun werk kunnen blijven ontwikkelen. Voorlopig zijn dat vooral hoger opgeleiden met carrièredoelen. Juist omdat werknemers ook andere verplichtingen hebben en in andere domeinen actief zijn, kun je er als organisatie niet vanuit gaan dat werknemers hun energie vooral in hun werk zullen (blijven) stoppen. Zeker als het met het werk of de carrière niet helemaal soepel loopt, bestaat het risico dat mensen ‘op de automatische piloot verder werken’ en zich uitleven in gezin of hobby. Je ziet dat nogal eens bij vrouwen, maar ook bij mannen tijdens de tweede helft van hun loopbaan als ze vanwege hun leeftijd weinig kansen meer hebben op een baan elders.

Instituties VUT goeddeels afgeschaft Vroegpensioen: duur AOW-leeftijd: verhoogd, maar zonder differentiatie Weinig faciliteiten voor leren op latere leeftijd en nieuwe initiatieven Sociale zekerheid: weinig transitiebestendig Gezondheidszorg: te weinig preventief 18

Conclusie Werkgevers zetten nog niet massaal in op langer doorwerken Voor veel werknemers is 67 (of ouder) als pensioenleeftijd nog ver weg Institutioneel kent Nederland vooral negatieve prikkels om vroeg te stoppen, maar weinig positieve stimulansen om langer door te werken Werkloosheid geeft verkeerd signaal 19

Terug naar Pensioenexpeditie