ANALYSE VAN EEN CRISIS Piet Moerman Januari 2009 Piet Moerman Januari 2009

1. HET BEGIN 2. HET GROTE FALEN 3. DE ONTAARDING ANDERE GEDRAGSWETENSCHAPPEN 5. DE ZWARE SCHULD

Francois Quesnay met zijn Physiocratische School (heerschappij der natuur) was de eerste echte ‘school’ (ca ). Hij ging uit van een ordre naturel als ijkpunt. 1. HET BEGIN HET GEBOORTEPROCES VAN DE ECONOMISCHE WETENSCHAP 1. HET BEGIN HET GEBOORTEPROCES VAN DE ECONOMISCHE WETENSCHAP

1. HET BEGIN De Schepper heeft regels vastgesteld die volmaakt en onveranderlijk zijn. De Staat moet er voor zorgen dat haar regels niet in strijd geraken met de orde van de Schepper. De Schepper heeft regels vastgesteld die volmaakt en onveranderlijk zijn. De Staat moet er voor zorgen dat haar regels niet in strijd geraken met de orde van de Schepper.

1. HET BEGIN Gevolg: ieder individu mag zorgen voor zijn eigen welzijn zonder anderen dwars te zitten (de faire son sort de meilleur qui lui soit possible sans usurpation sur le droit d’autrui). Gevolg: ieder individu mag zorgen voor zijn eigen welzijn zonder anderen dwars te zitten (de faire son sort de meilleur qui lui soit possible sans usurpation sur le droit d’autrui).

1. HET BEGIN Verder gevolg: ieder kent zijn eigen belang het best en door de werking van de natuurwetten (ordre naturel) ontstaat vanzelf welvaart (laissez faire, laissez passer; le monde va alors de lui-meme). Verder gevolg: ieder kent zijn eigen belang het best en door de werking van de natuurwetten (ordre naturel) ontstaat vanzelf welvaart (laissez faire, laissez passer; le monde va alors de lui-meme).

1. HET BEGIN Verwarring : het met elkaar vergelijken van morele wetten en natuurwetten was een majeure blunder met grote gevolgen. 1. HET BEGIN Verwarring : het met elkaar vergelijken van morele wetten en natuurwetten was een majeure blunder met grote gevolgen.

1. HET BEGIN Oorzaak : in de 16e - 18e eeuw, in de aanloop naar de Verlichting, dacht men het heelal en zijn Schepper te begrijpen. De wereld en de cosmos werden transparant gezien en gehoorzaamden, zoals een uurwerk gehoorzaamt aan zijn bezitter.

1. HET BEGIN Gevolgen : Dit alles heeft geleid tot een ambivalente geboorte van de economische wetenschap waarin postulaten dogma’s in disguise waren. Ergo : de economische wetenschap werd in feite een seculiere religie (Samuel Brittan, Financial Times) Gevolgen : Dit alles heeft geleid tot een ambivalente geboorte van de economische wetenschap waarin postulaten dogma’s in disguise waren. Ergo : de economische wetenschap werd in feite een seculiere religie (Samuel Brittan, Financial Times)

1. HET BEGIN Erfgenaam : Adam Smith (Schots ethicus) reisde door Frankrijk van en maakte kennis met het gedachtengoed van Quesnay. Erfgenaam : Adam Smith (Schots ethicus) reisde door Frankrijk van en maakte kennis met het gedachtengoed van Quesnay.

1. HET BEGIN Eigen interpretatie : Smith vertolkte Quesnay vanuit zijn system of natural liberty dat leidde tot de benevolence of self interest. Eigen interpretatie : Smith vertolkte Quesnay vanuit zijn system of natural liberty dat leidde tot de benevolence of self interest.

1. HET BEGIN Afgeleide uitgangspunten voor economisch handelen: 1.perfecte informatie 2.absolute transparantie 3.fair share, fair trade 4.fellow feeling 5.geen overheidsingrijpen 6.een wereld die werkt als een uurwerk 1. HET BEGIN Afgeleide uitgangspunten voor economisch handelen: 1.perfecte informatie 2.absolute transparantie 3.fair share, fair trade 4.fellow feeling 5.geen overheidsingrijpen 6.een wereld die werkt als een uurwerk

2. HET GROTE FALEN (1929 ) De laissez faire variant van het liberale kapitalisme faalt bij het inrichten van samenleving en markt. Gevolg: diepe depressie. De laissez faire variant van het liberale kapitalisme faalt bij het inrichten van samenleving en markt. Gevolg: diepe depressie.

2. HET GROTE FALEN Reflectie: Walter Lipmann (auteur ‘Gesellschaft freier Menschen’) belegt in 1938 in Parijs een bijeenkomst met liberalen als Röpke, Rüstow, Von Hayek, Von Mises en Eucken om liberalisme opnieuw te definiëren. Reflectie: Walter Lipmann (auteur ‘Gesellschaft freier Menschen’) belegt in 1938 in Parijs een bijeenkomst met liberalen als Röpke, Rüstow, Von Hayek, Von Mises en Eucken om liberalisme opnieuw te definiëren.

2. HET GROTE FALEN Vervolg reflectie: na W.O. II komt het gezelschap weer bij elkaar in Mont Pelerin (Zwitserland). Popper en Erhard zijn er ook bij. Grote problemen met het definiëren van de rol van de overheid. Vervolg reflectie: na W.O. II komt het gezelschap weer bij elkaar in Mont Pelerin (Zwitserland). Popper en Erhard zijn er ook bij. Grote problemen met het definiëren van de rol van de overheid.

2. HET GROTE FALEN HET SCHISMA  Popper en Von Hayek zijn voorstanders van een sterk terugdringen der overheidstaken. Het laissez faire wordt losgelaten op Chili, zonder democratie.  Eucken en Röpke kiezen voor liberalisme met de menselijke maat (BRD ). HET SCHISMA  Popper en Von Hayek zijn voorstanders van een sterk terugdringen der overheidstaken. Het laissez faire wordt losgelaten op Chili, zonder democratie.  Eucken en Röpke kiezen voor liberalisme met de menselijke maat (BRD ).

2. HET GROTE FALEN HET SCHISMA Het model van Eucken, Röpke en Erhard was de meest pure vorm vanhet Rijnlandmodel. Trefwoorden : vrijheid, ordening, gemeenschapszin; ‘Mass und Mitte’ (Menselijke maat en Balans) HET SCHISMA Het model van Eucken, Röpke en Erhard was de meest pure vorm vanhet Rijnlandmodel. Trefwoorden : vrijheid, ordening, gemeenschapszin; ‘Mass und Mitte’ (Menselijke maat en Balans)

2. HET GROTE FALEN HET SCHISMA (vervolg) Het pure laissez faire wordt doorgezet onder leiding van Popper, Von Hayek en Friedman. De beloning volgt met 2 Nobelprijzen. Chili wordt het grote experiment : markteconomie zonder democratie. HET SCHISMA (vervolg) Het pure laissez faire wordt doorgezet onder leiding van Popper, Von Hayek en Friedman. De beloning volgt met 2 Nobelprijzen. Chili wordt het grote experiment : markteconomie zonder democratie.

2. HET GROTE FALEN HET SCHISMA (vervolg) Na 1989 vindt er een enorme culturele/economische/maatschappelijke push plaats van het Anglo-Amerikaanse laissez faire model (Jeffrey Sachs en Francis Fukuyama). HET SCHISMA (vervolg) Na 1989 vindt er een enorme culturele/economische/maatschappelijke push plaats van het Anglo-Amerikaanse laissez faire model (Jeffrey Sachs en Francis Fukuyama).

2. HET GROTE FALEN HET SCHISMA (slot) Het continent buigt voor de Anglo-Amerikaanse ‘Leitkultur’. Economische wetenschap wordt gemathematiseerd geloof, met sterk normatieve trekken. Twijfel, verwondering, bedachtzaamheid en wijsheid zijn uit. HET SCHISMA (slot) Het continent buigt voor de Anglo-Amerikaanse ‘Leitkultur’. Economische wetenschap wordt gemathematiseerd geloof, met sterk normatieve trekken. Twijfel, verwondering, bedachtzaamheid en wijsheid zijn uit.

3. DE ONTAARDING EN CRIMINALISERING VAN HET ECONOMISCHE LAISSEZ FAIRE MARKTGELOOF

3. DE ONTAARDING.... Zoals uiteengezet, is de aanvang van de economische wetenschap uitermate fragiel. Sommen maken op basis hiervan is riskant en misleidend, en uiteindelijk crimineel. Zoals uiteengezet, is de aanvang van de economische wetenschap uitermate fragiel. Sommen maken op basis hiervan is riskant en misleidend, en uiteindelijk crimineel.

3. DE ONTAARDING.... Na het schisma is men het gesprek om maatschappelijk en gedragtheoretisch invoelvermogen gaan overschreeuwen met indrukwekkende formules. Na het schisma is men het gesprek om maatschappelijk en gedragtheoretisch invoelvermogen gaan overschreeuwen met indrukwekkende formules.

3. DE ONTAARDING.... De omgeving van economische actoren wordt gekenmerkt door drie eigenschappen, te weten: dynamiek, stochastiek en complexiteit. Pretenderen dat er eenduidige oplossingen kunnen worden gevonden, is - zoals gezegd door de Financial Times - crimineel. De omgeving van economische actoren wordt gekenmerkt door drie eigenschappen, te weten: dynamiek, stochastiek en complexiteit. Pretenderen dat er eenduidige oplossingen kunnen worden gevonden, is - zoals gezegd door de Financial Times - crimineel.

3. DE ONTAARDING... De huidige ellende met foute sommen en prognoses had al een duidelijke voorgeschiedenis (1997). Namelijk het ineenstorten van LTCM (Long Term Caiptal Management) onder leiding van de Nobelprijswinnaars Merton en Scholes. De huidige ellende met foute sommen en prognoses had al een duidelijke voorgeschiedenis (1997). Namelijk het ineenstorten van LTCM (Long Term Caiptal Management) onder leiding van de Nobelprijswinnaars Merton en Scholes.

4. WAT HEBBEN ANDERE GEDRAGSWETEN- SCHAPPEN EN FILOSOFIE TE ZEGGEN ? Blinde vlek van de Economen

4. ANDERE INVALSHOEK Johann Wolfgang von Goethe : ‘Eigentlich weiss man nur wenn man wenig weiss. Mit dem Wissen wächst der Zweifel.’ Johann Wolfgang von Goethe : ‘Eigentlich weiss man nur wenn man wenig weiss. Mit dem Wissen wächst der Zweifel.’

4. ANDERE INVALSHOEK Immanuel Kant : ‘Aufklärung ist der Ausgang des Menschen aus seiner selbstverschuldeten Unmündigkeit. Unmündigkeit ist das Unvermögen sich seines Verstandes ohne Leitung eines anderen zu bedienen.’ Immanuel Kant : ‘Aufklärung ist der Ausgang des Menschen aus seiner selbstverschuldeten Unmündigkeit. Unmündigkeit ist das Unvermögen sich seines Verstandes ohne Leitung eines anderen zu bedienen.’

4. ANDERE INVALSHOEK Max Weber : ‘De oorspronkelijke soberheid van het protestantisme ontaardt in het nastreven van doelrationaliteit, waarbij waardenrationaliteit - die zin moet geven aan het maatschappelijk proces - ten onder gaat. De daaruit voortvloeiende onttovering leidt tot een Gehäuse der Hörigkeit.’ Max Weber : ‘De oorspronkelijke soberheid van het protestantisme ontaardt in het nastreven van doelrationaliteit, waarbij waardenrationaliteit - die zin moet geven aan het maatschappelijk proces - ten onder gaat. De daaruit voortvloeiende onttovering leidt tot een Gehäuse der Hörigkeit.’

4. ANDERE INVALSHOEK Max Weber : ‘Het maatschappelijk bestel valt uiteen in een verzameling individuën die specialist zonder spirituele eigenschappen en hedonist zonder hart zijn.’ Max Weber : ‘Het maatschappelijk bestel valt uiteen in een verzameling individuën die specialist zonder spirituele eigenschappen en hedonist zonder hart zijn.’

4. ANDERE INVALSHOEK Max Weber : Hij wijst economische wetenschappers die zichzelf voorbij gelopen zijn op een evidente fout: ‘Eine empirische Wissenschaft vermag niemanden zu lehren was er soll, sondern nur was er kann und unter Umständen was er will.’ Max Weber : Hij wijst economische wetenschappers die zichzelf voorbij gelopen zijn op een evidente fout: ‘Eine empirische Wissenschaft vermag niemanden zu lehren was er soll, sondern nur was er kann und unter Umständen was er will.’

4. ANDERE INVALSHOEK Ralf Dahrendorf : ‘Het Westen is te zeer gaan denken in middelen en heeft de doelen verwaarloosd. De radicalisering van het liberaliseringsproces stuit op zijn grenzen.’ Ralf Dahrendorf : ‘Het Westen is te zeer gaan denken in middelen en heeft de doelen verwaarloosd. De radicalisering van het liberaliseringsproces stuit op zijn grenzen.’

4. ANDERE INVALSHOEK Ralf Dahrendorf : ‘De zogenaamde open samenleving wordt in haar voortbestaan bedreigd. De civil society is uit elkaar gespeeld. De bourgeois heeft gewonnen, de citoyen heeft het onderspit gedolven.’ Ralf Dahrendorf : ‘De zogenaamde open samenleving wordt in haar voortbestaan bedreigd. De civil society is uit elkaar gespeeld. De bourgeois heeft gewonnen, de citoyen heeft het onderspit gedolven.’

4. ANDERE INVALSHOEK Helmut Schmidt : ‘In delen van onze samenleving vallen de morele remmen weg. Het geweten wordt gesust met het resultaat.’ (Auf der Suche nach einer öffentlichen Moral) Helmut Schmidt : ‘In delen van onze samenleving vallen de morele remmen weg. Het geweten wordt gesust met het resultaat.’ (Auf der Suche nach einer öffentlichen Moral)

4. ANDERE INVALSHOEK Wolfgang Siedler (publicist), Joachim Fest (schrijver/journalist FAZ) en Frank Meyer (media-ondernemer) : ‘Der lange Abschied vom Bürgertum’ (2006): ‘De elites hebben verantwoordelijkheid ingeruild voor geld, status en macht.’ Wolfgang Siedler (publicist), Joachim Fest (schrijver/journalist FAZ) en Frank Meyer (media-ondernemer) : ‘Der lange Abschied vom Bürgertum’ (2006): ‘De elites hebben verantwoordelijkheid ingeruild voor geld, status en macht.’

5. DE ZWARE SCHULD VAN DE ECONOMISCHE WETENSCHAP - Enerzijds een speeltuin voor geflopte mathematen. - Anderzijds een quasi-wetenschappelijk bordeel, waar voor de beleidsmakers altijd iets te halen valt. - Enerzijds een speeltuin voor geflopte mathematen. - Anderzijds een quasi-wetenschappelijk bordeel, waar voor de beleidsmakers altijd iets te halen valt.

INVULLING LEIDERSCHAP - MANAGEMENT RijnlandsAnglo-Amerikaans Leider als ‘meester’Leiderschap gebaseerd op geld en macht Focus op creativiteit en improvisatievermogen van medewerkers Weinig focus op medewerkers. Deze zijn vervangbaar. Behoefte aan verankeringGlobal playing field; een nomade die overal thuis is

INVULLING LEIDERSCHAP - MANAGEMENT RijnlandsAnglo-Amerikaans Behoefte leider aan faciliterende manager Behoefte leider aan bureaucratie & orde Manager heeft antropocentrische houding Manager is bewaker van orde ‘Gezel’Technocratische bewaker OpdrachtstructuurBevelstructuur De gevolgen

INVULLING LEIDERSCHAP - MANAGEMENT RijnlandsAnglo-Amerikaans Lossere bedrijfsvoering meer improvisatie potentieel medewerkers beter bestand tegen veranderingen en mondiale ‘mist’ Rigide bedrijfsvoering minder improvisatie potentieel medewerkers slecht bestand tegen veranderingen en mondiale ‘mist’ PANIEK! Paradox

INVULLING LEIDERSCHAP - MANAGEMENT RijnlandsAnglo-Amerikaans Op macroniveau: Politiek gemotiveerd interventionisme (als gevolg van na-oorlogse opvatting betreffende sociaal-democratie als instrument voor herstel) Non-interventionisme: leiding van slecht lopende ondernemingen laten doorgaan Rol politiek

INVULLING LEIDERSCHAP - MANAGEMENT Samengevat, hoog scorend bij Rijnlandse, minder bij Anglo-Amerikaanse organisaties: Motivatie personeel Medebeslissingsrecht Werkinhoud Verantwoordelijkheid Groepswerk Flexibilisering Waarden/normen Zelforganisatie Creativiteit

Extra slides 1.Crisis met meerdere lagen + Toelichting 2.Oplossingen

Een crisis met meerdere lagen 1.De financiële, krediet- en bankcrisis; het meest in het oog lopend 2.De economische crisis; het spel van vraag en aanbod, protectie en vraagstimulering 3.De maatschappelijk/culturele crisis; een samenleving die monomaan is geworden. De elites hebben hun voorbeeldfuncties laten varen. De modale burger dreigt alleen bourgeois te worden en zijn handelen als citoyen te zijn vergeten

Toelichting (1/3) De huidige meerlagencrisis legt onmiddellijk een groot probleem bloot:  de USA, de Europese Gemeenschap, BRIC en Japan raken verwikkeld in een vierpersonen-niet-nul-som-spel,  waarvan de uitkomsten uitermate ongewis zijn, en  waarbij een gevangenen-dilemma niet moet worden uitgesloten

Toelichting (2/3)  Globalisering impliceert namelijk niet dat de blokken elkaars gewoontes overnemen. Meer dan ooit zal er behoefte zijn om de eigen identiteit te benadrukken, zeker in benarde tijden  Wat zal prevaleren? 1)Welgekozen eigenbelang (Adam Smith),of 2)Koste-wat-kost eigenbelang (Machiavelli en Kafka)  Welke rollen spelen het klimaat/energieprobleem, het armoedeprobleem, het voedselprobleem

Toelichting (3/3) Ieder van de genoemde ‘vier spelers’ wil in onderstaande configuratie aan de koordjes trekken en het spel beheersen Macht/Invloed Kennis/Kunde/ Kreativiteit Markt/Geld

Oplossingen (1/4) Relatie Europa Anglo-Amerikaanse wereld:  Europa moet los komen van de Anglo-Amerikaanse regels (I.F.R.S., Sarbanes Oxley, triple A-rating, etc.), omdat de rechtsspraak daar totaal anders geregeld is  Er moeten legale modes vivendi komen. (Heinrich August Winkler : Westliche Wertegemeinschaft)  Europeanen moeten zich realiseren dat ze debaters zijn; Anglo- Amerikanen zijn gamers  Op het globale voetbalveld gelden wel voor de twee partijen dezelfde spelregels. Daarentegen is de configuratie van de elftallen vrij, evenals de speelstijl. Zulke afspraken moeten ook bottom-up worden gemaakt in de Europese Unie en top-down van de Europese Unie met de Anglo- Amerikaanse wereld.

Oplossingen (2/4) Binnen de natiestaten zullen de overheden/politiek duidelijk moeten maken dat kreativiteit en vakmanschap weer hoog genoteerd staan. Dat houdt onder meer in dat:  de uit de hand gelopen managementeuforie van de afgelopen decennia moet worden afgeremd  de werknemer niet wordt beloond vanwege zijn mooie praatjes, maar vanwege zijn zelf-organiserend vermogen en vakmanschap

Oplossingen (3/4) Er is een gerede kans dat de mengvorm van mondiale en regionale crises leidt tot wat Von Clausewitz noemt: de mist van de oorlog. Een opperbevelhebber kan dus niet meer vertrouwen op de oude uitgesleten strategieën. Immers, ‘iedere tijd heeft zijn eigen oorlogen en ook zijn eigen strategie’. Hij moet bottom-up vertrouwen op de betrokkenheid, integriteit en berekenbaarheid van zijn troepen. Met andere woorden: HUIS OP ORDE:  men moet uitgaan van interactieve strategieën die participatief, coördinerend, integrerend en doorlopend zijn met een uitstekend signaleringssysteem voor zwakke signalen  niet de cijfers spelen de belangrijkste rol maar de interpretatie ervan in de loop van de tijd. Kortom, niet de getallen spelen een rol, maar de richting en de intensiteit van de waarnemingen

Oplossingen (4/4) Het huis op orde heeft mijns inziens uiteindelijk een configuratie met de volgende invalshoeken: Cultuurhistorisch referentiekader Techno-economische potentie Huis op Orde Sociaal-politieke transparantie Maatschappelijk draagvlak