Tuesday, 4 April 2017 Verwachtingen voor de mondiale zuivelmarkt - Gevolgen voor Nederland Mark Voorbergen Assosiate Director Beverage & Dairy Rabobank International Mark Voorbergen

>Sectie 1: De middellange termijnconsumptie Sectie 2: Een korte evaluatie van de laatste maanden De middellange termijnconsumptie De middellange termijnproductie Melkproductie in Nederland Implicaties voor de keten >Sectie 1: Sectie 2: Sectie 3: Sectie 4: Sectie 5:

Vraagontwikkeling tijdens de kredietcrisis Tuesday, 4 April 2017 Vraagontwikkeling tijdens de kredietcrisis Een groot aantal negatieve krachten aan het werk: Dalende inkomens, teruglopend consumentenvertrouwen Nog steeds hoge consumentenprijzen voor zuivel Verminderde beschikbaarheid van handelskredieten Melamine crisis Zuivelvraag sterk beinvloed: Retail: dalende omzet, ook in markten waar zuivel een vaste waarde is in het dieet Food service: verminderd gebruik van zuivel Substitutie in ingrediëntmarkten Kopers teren in op hun voorraden Groei van de wereldzuivelvraag

Prijsdaling kwam tot stilstand door interventieaankopen … Tuesday, 4 April 2017 Prijsdaling kwam tot stilstand door interventieaankopen …

.. en sterke importvraag uit China Tuesday, 4 April 2017 .. en sterke importvraag uit China New Zealand WMP export naar China, 2008 en 2009

Marktherstel kwam snel en overwacht Dairy commodity export prices (f.o.b Western Europe) In USD/tonne Source: USDA

Korte termijn conclusies voor de EU markt Recente prijsstijgingen grotendeels gedreven door koperssentiment EU melk(vet) tekort is het resultaat van: Doorschieten van interventieaankopen Beperkte beschikbaarheid op de wereldmarkt “De herinnering aan 2007” Lage melkprijzen hadden zeer beperkte invloed op de EU melkproductie in 2009, … … maar een vertraagde reactie zou het EU piekseizoen kunnen beïnvloeden

>Sectie 2: Sectie 1: De middellange termijnconsumptie Een korte evaluatie van de laatste maanden De middellange termijnconsumptie De middellange termijnproductie Melkproductie in Nederland Implicaties voor de keten Sectie 1: >Sectie 2: Sectie 3: Sectie 4: Sectie 5:

Wereldwijde vraaggroei komt weer op gang Tuesday, 4 April 2017 Wereldwijde vraaggroei komt weer op gang 2009 was beter dan 2008, en de groei in 2010 ligt alweer op een “normaal” niveau Maar we blijven een jaar achter op schema

Groei moet komen van minder welvarende landen Tuesday, 4 April 2017 Groei moet komen van minder welvarende landen Incomes to rise Retail dairy prices will fall Westernisation, urbanisation, population growth, government promotion Global demand growth 1.7% to 2.5% NOTE: A lot of that in internal markets But still 2-3 billion litres MQ for importers

Tuesday, 4 April 2017 China, India en Pakistan nemen 60% van de totale volumegroei voor hun rekening Absolute groei tussen 2008 en 2013

> Sectie 3: Sectie 1: De middellange termijnconsumptie Sectie 2: Een korte evaluatie van de laatste maanden De middellange termijnconsumptie De middellange termijnproductie Melkproductie in Nederland Implicaties voor de keten Sectie 1: Sectie 2: > Sectie 3: Sectie 4: Sectie 5:

Meeste groei kan lokaal bediend worden Tuesday, 4 April 2017 Meeste groei kan lokaal bediend worden China en India blijven grotendeels zelfvoorzienend Maar netto import regio’s bieden nog steeds 1.8% groei p/jaar (ca 2 mrd kg p/jaar) Wie gaat dat leveren? Export aanbod sterk geconcentreerd

Markt heeft ook melk uit hogere kosten regio’s nodig Tuesday, 4 April 2017 Markt heeft ook melk uit hogere kosten regio’s nodig Groeimogelijkheden in de lage kostenlanden zijn beperkt (Nieuw Zeeland, Australië, Argentinië, Brazilië) Door hun grote volumes kunnen kleine wijzigingen in de groei in de EU en de VS voldoende zijn om de importbehoefte aan te vullen Met name het groeipotentieel in de VS is fors Maar de markt zal een melkprijs moeten genereren die het de efficiënte melkveehouders in deze regio’s mogelijk maakt in groei te investeren

Wat is de richtprijs voor de komende jaren? Tuesday, 4 April 2017 Wat is de richtprijs voor de komende jaren? USD 5,000/t is niet realistisch Te veel melkveehouders in te veel plaatsen in de wereld maken winst Veel vraaguitval USD 2,000/T is niet realisitisch Vrijwel nergens wordt geld verdiend in de melkveehouderij Additionele vraag bij deze prijs is verwaarloosbaar Bij de huidige wisselkoers komt de prijs voor vol melkpoeder ergens tussen de USD 2000/t en USD 5000/t uit

Hoeveel kost het om melk te produceren? Tuesday, 4 April 2017 Hoeveel kost het om melk te produceren? In 2008 lagen de productiekosten van een kg melk in de VS en de efficiënte gebieden in Europa op US$ 0,42-0,45

Wat betekent dat voor de middellange termijn “wereldmelkprijs”? Tuesday, 4 April 2017 Wat betekent dat voor de middellange termijn “wereldmelkprijs”? Rabobank verwacht een trading range voor WMP van USD3,300-3,700/T Gebaseerd op de veronderstelling dat dit een melkopbrengst is waartegen melkveehouders in de efficiënte regio’s van de VS en de EU rendabel kunnen produceren

EU melkaanbod zal na 2015 herverdeeld worden op basis van verschillen in productiekosten Regional differences ) Melkproductiekosten zijn €0.35 of hoger <= 1 ton/ha 1 – 3 ton/ha 3 - 5 ton/ha 5 – 7 ton/ha 7 – 9 ton/ha > 9 ton/ha Non-agricultural area (nature, wood) Peri-urban area’s Urban conglomerates Boundary Melkproductiekosten zijn € 0,35 of hoger Melkproductiekosten liggen tussen €0,25 en €0,30, en in Polen zelfs significant lager

> Sectie 4: Sectie 1: De middellange termijnconsumptie Sectie 2: Een korte evaluatie van de laatste maanden De middellange termijnconsumptie De middellange termijnproductie Melkproductie in Nederland Implicaties voor de keten Sectie 1: Sectie 2: Sectie 3: > Sectie 4: Sectie 5:

Groei van de Nederlandse melkproductie -Rabobank visie Aannames Voorwaarden 14 mln t in 2020 onder voorwaarde van: Verlaging van vaste kosten Beschikbaarheid van grond (derogatie) Ambitie en ondernemerszin Beschikbaarheid van kapitaal Verwerkers die de additionele melk een renderende bestemming kunnen geven Duurzaamheid - Milieu (mineralen, ammoniak en methaan) - Diervriendelijke productie - “License to produce” (koeien buiten, zichtbaarheid, transparantie) Winstgevendheid Specialisatie/samenwerking Verdere optimalisatie Verbeterde liquiditeitsplanning

Verdere verbeteringen zijn vereist: Voeg hier het organisatie onderdeel in 4 april 2017 Nederlandse melkveehouderij staat er goed voor maar achterover leunen is er niet bij Verdere verbeteringen zijn vereist: Kosten van quotumaankoop zijn hoog Optimalisering van arbeid, grond en gebouwen kan verder verbeterd Produktiviteit kan verder verbeterd worden Een combinatie van een sterke verwerker, agressieve banken en risicozoekende melkveehouders kan gevaarlijk zijn (bijv Denemarken) Source: LEI, Rabobank In de totale kostprijs zijn alle kosten meegenomen, inclusief € 30.000,- voor privé. Wanneer de overige opbrengsten hier afgehaald worden ontstaat onze kritieke melkprijs. Deze melkprijs moet ontvangen worden om continuïteitsperspectief te houden. Vandaar dat ook de afschrijvingen hier volledig in meegenomen zijn. Lage kostprijs wordt vooral gerealiseerd in Ierland en VK, hier is de keten veel minder sterk waardoor de melkopbrengstprijzen achter blijven. Nederland heeft eens goede kritieke melkprijs. Het onderscheidt zit bij ons in de lage directe kosten en de redelijke omvang. Het ondernemersinkomen kan over meerdere liters verdeeld worden. Wanneer men het aandeel vaste kosten omlaag weet te brengen, zal de Nederlandse melkveehouder in samenwerking met zijn ketenpartners sterk genoeg zijn de concurrentie op de Europese markt aan te kunnen. Vanuit kostprijs kijken we vooral naar Ierland en Vk. De verwachting is dat Duitsland zich de komende jaren ook gaat manifesteren als zuivelland, hier zijn nog veel mogelijkheden en de keten is zich aan het ontwikkelen. 4e plaats mbt kritieke melkprijs Enige antwoord wat Nederlanders hebben is blijkbaar groei Groei heeft DK nog niet veel gebracht Rabobank 21

Recente prestaties in de Nederlandse melkveehouderij Voeg hier het organisatie onderdeel in 4 april 2017 Recente prestaties in de Nederlandse melkveehouderij Verschillen in prestatie kwamen sterk naar boven tijdens de neergang van de markt Ongeveer 30% van de melkveehouders hadden ondersteuning nodig van hun bank Slechts een beperkt aantal heeft structerele continuiteits problemen Prestatie van de Nederlandse melkveehouderij Verschilden in de sector worden zeer snel groter. Worst Case is een combi van lage melkprijs en hoge kostprijs 2010 RC weer boven BE-afschrijvingen Verschillen tussen de verwerkers momenteel zeer groot. Huidige positie van ondernemers, of het nu gecreëerd, overkomen is of niet hij is wel bepalend voor de ontwikkelingsmogelijkheden voor de toekomst. Is het management wel voldoende meegegroeid met de ontwikkeling van het bedrijf. Dat is een vraag die wij onszelf en ondernemers regelmatig stellen. Liquiditeit wordt dus steeds belangrijker. Rabobank 22

> Sectie 5: Sectie 1: De middellange termijnconsumptie Sectie 2: Een korte evaluatie van de laatste maanden De middellange termijnconsumptie De middellange termijnproductie Melkproductie in Nederland Implicaties voor de keten Sectie 1: Sectie 2: Sectie 3: Sectie 4: > Sectie 5:

Generieke implicaties voor verwerkers Conclusies met betreking tot de markt Prijzen zijn fors verbeterd, maar er ligt nog steeds een eiwitoverschot Rabobank verwacht dat de wereldwijde melkopbrengsten gemiddeld hoger zullen bewegen Na de crisis gaat de vraag weer terug naar groeipercentages boven de 2% Er zijn beperkingen aan de groei van de melkproductie in lage kosten regio’s De wereldmarkt kan niet zonder additioneel aanbod uit de VS en de EU Implicaties voor verwerkers Volatiliteit vereist een beter begrip van de fundamentele “market drivers”, kortere reactietijd en grotere flexibiliteit in allocatie van overschotmelk Vaker margedruk vanwege uiteenlopende trends in productprijzen en grondstofkosten Verwerkers zoeken strategische structuren die meer stabiliteit geven in volatiele tijden EU co-operaties in gebieden met melkproductiegroei moeten evenwicht creëeren tussen volumegroeiopties en waardegroeiopties

Conclusies en implicaties voor melkveehouders Nederlandse melkproductie lijkt ongevoelig voor melkprijsprikkels Prestatie van de keten zou verbeterd kunnen worden door een beter remmend en accelererend vermogen in de melkveehouderij Het hoge aandeel van de vaste kosten helpt daar niet bij Toch kan de NL melkproductie omhoog dankzij: Een redelijk efficiënte kostenniveau in de melkveehouderij Een sterke prestatie in de rest van de keten Duurzaamheid en maatschappelijke acceptatie blijven cruciale randvoorwaarden

The World’s Leading Specialist Food and Agribusiness Bank Tuesday, 4 April 2017 The World’s Leading Specialist Food and Agribusiness Bank