Gemeenschapsgerichte eerstelijnsgezondheidszorg De ‘COPC’-oefening voor studenten derde bachelor geneeskunde Ugent

COPC Wat is de ‘COPC’-week? Achtergrond Concreet voor praktijk Doelstellingen Praktisch verloop Achtergrond Wat is een gemeenschap? Gemeenschapsgerichte eerstelijnszorg: methodes en mogelijkheden Concreet voor praktijk

COPC - doelstelling Kennismaken met multidisciplinaire eerste lijn. Kennismaken met ‘patiënten’ buiten het ziekenhuis: welke zijn hun problemen en prioriteiten. Inzicht verwerven in de relatie tussen je leefomstandigheden en je gezondheid. Een gemeenschapsdiagnose opstellen.

COPC – voor wie 260 Studenten geneeskunde jaar 3 – geen klinische ervaring 4 studenten Sociale Agogiek 7 studenten Master in Sociaal Werk 2 studenten Master in de Sociologie 6 studenten Master in de gezondheidsvoorlichting en –bevordering 2 studenten Master in de verpleeg- en vroedkunde 1 student van het schakelprogramma tot Master in het management en beleid van de gezondheidszorg 1 student van het schakelprogramma tot Master in de verpleeg- en vroedkunde

COPC - verloop MAANDAG 9u-11u: introductie in de wijken (24 studenten) Praktisch verloop (15’) Wijkvoorstelling (30’) Studie patiëntendossier (4 studenten) Informed consent Medische en sociale situatie Voorbereiding patiënten interview (45’)

COPC - verloop MAANDAG (11u-19u) + DINSDAG (8u30-12u) Groepjes van 4 studenten Interview patiënt (60’) Verwerking interview + voorbereiding interviews hulpverleners Interviews hulpverleners (30’ * 3)

Patiënten interview Studenten bereiden zich voor adhv fiche. Studenten bevragen medische en sociale aspecten. Patiënt wordt aangemoedigd om te vertellen over hoe het is te leven in de wijk met zijn problemen. Ziet de patiënt oplossingen? Voor zijn problemen, voor de wijk? Hoe is de relatie met de hulpverleners?

Hulpverlener interview 30 minuten. Heel kort verslag van patiënten gesprek Wat doet u voor de patiënt? Wat doet u(w dienst) in de wijk (voor andere patiënten)? Hoe ziet u toekomst van patiënt? Welke zijn volgens u typische kenmerken van de wijk?

COPC - verloop DINSDAG (13u-17u) 25 studenten + 1 tutor Elke patiënt voor voorgesteld : Wie is onze patiënt? (belangrijke sociale en medische kenmerken, wat viel op, hoe verliep het interview?) Wat doen zijn hulpverleners? Wat leerden patiënt en de hulpverleners ons over de wijk? Wat viel ons op in de wijk? ENKELE TREFWOORDEN die de wijk karakteriseren adhv model Dahlgren

COPC - verloop DINSDAG 17u: eerste lijst met kenmerken en indrukken van de wijk Wat moeten we verder nog weten over de wijk, waar zijn we nog niet zeker van: waar zoeken we dit op? Vragen stellen, verdelen, afspreken.

A second draft of the community diagnosis is drawn. One problem is selected to get a morethorough approach, and students brainstorm about possible interventions.

COPC - verloop WOENSDAG 8u30 – 10u Opzoekwerk 15 studenten Gesprek met lokaal opbouwwerk (5 studenten) Gesprek met gebiedsgerichte werking (5 studenten) 10u: 25 studenten + 1 tutor: stand van zaken

COPC - verloop WOENSDAG 11u – 17u Gemeenschapsdiagnose 1 probleem gedetailleerd uitwerken Oa adhv Dahlgren Nadenken over poster voor wijk Voorbereiden presentatie: afspreken wie doet wat.

COPC - verloop VRIJDAG 9u-12u (groep van 25) Presentatie voorbereiden en oefenen VRIJDAG 14u-17u (groep van 100) Presentatie voor collega studenten, hulpverleners en vakgroepleden.

3. Bevolking Diverse bevolking, volks karakter Kansarmoede en achterstelling Dichtbevolkte stadswijk 15.000 mensen, kleine oppervlakte In their presentations the students share their view on the characteristics of the neighbourhood Dienst stedenbeleid en internationale betrekkingen 16

COPC - evaluatie Studenten worden gequoteerd op basis van inzet tijdens de sessies op dinsdag en woensdag De groepspresentaties krijgen een groepspunt (/25 studenten)

Wat is een gemeenschap? Een gemeenschap is een groep mensen die interageren. Een groep die samenleeft in sociale cohesie en in gezamenlijke omstandigheden. De individuen zijn verbonden door culturele, politieke, sociaaleconomische elementen, of ze hebben gemeenschappelijke doelstellingen. Interactie: dat kan vanalles zijn: zwangeren op het internet, geloofsgemeenschappen, sport… Sociale cohesie: de kleefkracht van een gezin, een gemeenschap of een maatschappij. Op niveau van gemeenschap betekent dit vooral: dat de leden van een gemeenschap zich herkennen in de andere, dat er vertrouwen is, dat er participatie is, en een gevoel van rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid.

Groen en geel samen nemen? Geel: nadruk op intermenselijke interactie

Wat is een gemeenschap? De territoriale benadering: nadruk op gezamenlijke leefomstandigheden eigen aan een bepaald geografisch afgebakend gebied De doelgroep benadering: de hulpverlening bakent een doelgroep af op basis van een gemeenschappelijk kenmerk van deze groep, meestal een gezondheidsrisico (bv. gedrag, leeftijd, opleidingsniveau,…) Via de invalshoek van de intermenselijke interactie, de sociale participatie, het vertrouwen tussen mensen, gemeenschappelijkheid van normen, waarden, belangen: sociale groepsvorming, op basis van cohesie.

Wat is een gemeenschap? Wij kiezen voor een territoriale benadering: Dat is hanteerbaar Dat is eerlijk (rechtvaardig /‘equity’) Dat is kosten-effectief Dat is relevant voor de gezondheid Opgelet: mogelijke afwezigheid van sociale cohesie, gezamenlijke waarden. In de eerste plaats is er de territoriale of geografische benadering: dat mensen bij elkaar in de buurt wonen, impliceert in onze verstedelijkte maatschappij niet noodzakelijk dat ze ook dezelfde waarden en interesses delen, of dat er sprake is van sociale interactie. Deze geographical communities’ (in tegenstelling tot de ‘communities of interest’) zijn een zeer belangrijk kader voor de hulpverleners, bij de aanpak van gezondheids- en welzijnsproblemen op de eerstelijn. Hiervoor zijn drie belangrijke redenen: de nabijheid waardoor integrale benadering meer kansen krijgt, de kosten-effectiviteit, omdat men kan besparen op het vlak van verplaatsing, omdat men infrastructuur kan delen, en rechtvaardigheid (‘equity’), omdat het criterium ‘wonen in een bepaald gebied als voorwaarde tot recht op een bepaalde zorg, het meest rechtvaardige criterium is (tenminste bij volledige dekking van alle gebieden), en risico-selectie b.v; op basis van zorg-zwaarte vermijdt.

‘Community’: relevantie gezondheidszorg? De levensstijl/gezondheidsgedrag varieert naargelang je gemeenschap(?) Cultuur (ook bvb ‘kansarmencultuur’) Financiën (opleidingsniveau) Woonomgeving beïnvloedt gezondheid (?) Extreme situaties Vlaanderen? Sociale cohesie is positief gerelateerd met gezondheid Valt soms samen, in België vaak niet Vb Mijnwerkers wijken jaren zestig; Sloppenwijken grote Zuidamerikaansse steden. In Vlaanderen complex gegeven VB vrouwen zestig += community? Daklozen, studenten, vegetariers, jonge kinderen In huidige wijken: veel leeftijdscategorieen, inkmensklasses, culturen Borstkankerscreening: alle 50+ vrouwen: 50% belgische nat bereikt, 15-20% allochtone afkomst Waarom toch kiezen voor terrritoriale benadering: Het is overzichtelijk Soms valt een gemeenschap volledig samen met een bepaalde wijk (sleep, vroeger mijnwerkerswijken) Sommige belangrijke gezondheidsproblemen zijn sterk territoriaal geclusterd

Methodes Omschrijving en afbakening gemeenschap Opsporen van de gezondheidsproblemen GEMEENSCHAPSDIAGNOSE 3. Interventie 4. Evaluatie en bijsturing Onze methode :Niet gewoon gezellig dingen doen met de gemeenschap: planmatig, doelgericht en nadien evaluatie.

De COPC-cirkel: stappen in het proces 1.Gegevens vezamelen - kwalitatief - kwantitatief * Eigenschappen * Kenmerken van bevolking * Leefomgeving * Socio-demografische gegevens 2. Prioriteiten stellen ~ Noden - Ernst - Dringendheid - Haalbaarheid - Mogelijke Impact 3. Toepassen + Uitkomst meten 4. - Nieuwe stap zetten - Interventie bijsturen - Diagnose bijsturen { Focus op gezondheid

‘Community diagnosis’ Onderzoekt gezondheid in relatie tot sociale en fysische leefomgeving Lokale kennis linken met andere bronnen Doel: in kaart brengen van gezondheidsnoden en aanwezige hulpbronnen Community diagnosis is a comprehensive assessment of health status of the community in relation to its social, physical and biological environment. The purpose of community diagnosis is to define existing problems, determine available resources and set priorities for planning, implementing and evaluating health action, by and for the community. Community diagnosis generally refers to the identification and quantification of health problems in a community as a whole in terms of mortality and morbidity rates and ratios, and identification of their correlates for the purpose of defining those at risk or those in need of health care. “A means of examining aggregate and social statistics in addition to the knowledge of the local situation, in order to determine the health needs of the community” Importance of Community Diagnosis It helps to find the common problems or diseases, which are troublesome to the people and are easily preventable in the community. Community diagnosis can be a pioneer step for betterment of rural community health. It is a tool to disclose the hidden problems that are not visible to the community people but are being affected by them. It helps to access the group of underprivileged people who are unable to use the available facilities due to poverty, prevailing discriminations or other reasons. It helps to find the real problems of the community people which might not have perceived by them as problems. It helps to impart knowledge and attitudes to turnover people’s problems towards the light of solution.

Ook aandacht voor zij die niet gebruiken!

Concreet 26/3-30/3/2012 Patiënten rekruteren + hulpverleners Fiches samenstellen Studenten ontvangen op maandagochtend Ruimte op dinsdagnamiddag? 1 tutor

Patiënten rekruteren 1 uur spreken met 4 studenten 3 hulpverleners: Individueel: mw, ha, vp, kine, psycholoog of psychiater, poetshulp, gezinsbegeleiding Wijkgebonden: sociale recherche, school, straathoekwerk,… Patiënten geven een beeld van de wijk: representatief?

Ten slotte Presentatie: allemaal welkom Evaluatie in praktijk: tegen mei 2012 Ondersteuning VG Huisartsgeneeskunde