versie 1: 22-9-2004; v2: 28-9-2004, v3: 22-11-2004, v4: 0507; v5: 04-2011; v6: 04-2014 ca. 60 minuten

Stadsplanning in Amsterdam rond 1929 Plan Berlage, de Amsterdamse School en het HLZ

Bij deze PowerPointPresentatie hoort een tekstboekje Je krijgt het tekstboekje nu of je kunt het afhalen bij de docent TEKENEN

Teksten in deze groene kaders zijn vragen die je moet beantwoorden. Een gele stip bij een dia betekent dat de afbeelding ook in je boekje staat. Teksten in deze groene kaders zijn vragen die je moet beantwoorden. Wanneer een geel pijltje in beeld komt betekent dat: druk op pijltjes(v)- of entertoets om verder te gaan.

om naar de vorige dia te gaan: druk op de pijltjestoets(^)

Aansluitend aan deze presentatie kun je een architectuurwandeling maken rond het schoolgebouw In het boekje dat daarbij hoort staan vragen over wat je ziet Je kunt dit boekje afhalen bij de docent TEKENEN De wandeling duurt ongeveer 40-50 minuten

DE WANDELING: voordeur uit en dan rechtsom

Stadsplanning in Amsterdam rond 1929 Plan Berlage, de Amsterdamse School en het HLZ

INLEIDING

Je kunt het je nu nauwelijks meer voorstellen, maar hier, aan het Frederiksplein, begon het allemaal in 1929!

Je kunt het je nu nauwelijks meer voorstellen, maar hier, aan het Frederiksplein, begon het allemaal in 1929! Waar nu de Nederlandse Bank brutaal de lucht in steekt, stond vroeger een rijtje herenhuizen.

Je kunt het je nu nauwelijks meer voorstellen, maar hier, aan het Frederiksplein, begon het allemaal in 1929! Waar nu de Nederlandse Bank brutaal de lucht in steekt, stond vroeger een rijtje herenhuizen. In een van die huizen, Westeinde no. 27, startte het HLZ.

In een van die huizen, Westeinde no. 27, startte het HLZ.

Om de hoek, aan het Frederiksplein kon je in 1929 nog de restanten van een groot gebouw zien, wat in de 19e eeuw op deze plek stond: het Paleis voor Volksvlijt.

Galerij rondom de tuin van het Paleis voor Volksvlijt, geopend in 1894 Galerij rondom de tuin van het Paleis voor Volksvlijt, geopend in 1894. Cornelis Outshoorn, 1859-83. (foto omstreeks 1890). Galerij rondom de tuin van het Paleis voor Volksvlijt, geopend in 1894 (Cornelis Outshoorn (1812-1875), 1859-83, afgebrand in 1929). Gietijzer en glas. Amsterdam. (foto omstreeks 1890). In de Galerij rondom de tuin van het Paleis werden 50 winkels gehuisvest, elk met een vloeroppervlak van amper 25 m2. Iedere winkel had daarnaast een entresol met een of twee kamers en een ruime zolder en kelder. Voor de exploitatie werd de Amsterdamse Galerij Maatschappij opgericht. De Galerij en de winkels werden een attractie op zich. De Galerij werd gesloopt in 1961. Van dit Paleis voor Volksvlijt was in 1929 alleen nog maar een winkelgalerij over: de Galerij. Deze werd gesloopt in 1961.

Amstel Frederiksplein Weteringschans Utrechtsestraat Paleis voor Volksvlijt Amstel met de winkel- galerij rond de tuin, 1859-83 Paleis voor Volksvlijt, gezien vanaf de Weteringschans, Cornelis Outshoorn (1812-1875), 1859-83, afgebrand in 1929. Gietijzer en glas. Amsterdam. (foto Jacob Olie) De arts Sarphati (1813-1866) bezocht in 1851 de Wereldtentoonstelling in Londen en was onder de indruk van het Chrystal Palace. Hij zorgde er voor dat Amsterdam ook zo'n gebouw kreeg. De bouw van het Paleis voor Volksvlijt nam vijf jaar in beslag. De opening werd door duizenden bijgewoond. Het gebouw was enorm groot: het paleis op de Dam paste er tweemaal in. De koepel stak tot 61 meter de lucht in. Op de koepel stond het Victoriabeeld met een altijd brandende 'fakkel der faam'. Het Paleis voor Volksvlijt bezat een onnederlandse grandeur, die typisch 19e eeuwse grootsteedse bravour uitstraalde, zijn ongeveer de woorden van Rudy Kousbroek. Het doel van Sarphati was de Nederlanders kennis te laten maken met moderne techniek en kunstvormen. Gedurende de 65 jaar van zijn bestaande had het Paleis inderdaad de functie van tentoonstellingsgebouw, een soort RAI. De inkomsten waren echter onvoldoende en langzamerhand verschoof het accent naar de poiumkunsten en vermaak. Er kwam een toneelzaal, een café-restaurant enzovoort. De financiële problemen hielden evenwel aan. Hier begon het HLZ! Frederiksplein Weteringschans Utrechtsestraat

Paleis voor Volksvlijt, Cornelis Outshoorn (1812-75) 1859-83 Paleis voor Volksvlijt, Cornelis Outshoorn (1812-75) 1859-83. Weteringschans, Amsterdam. Pentekening en aquarel. Paleis voor Volksvlijt, Cornelis Outshoorn (1812-1875), 1859-83, afgebrand in 1929. Gietijzer en glas. Amsterdam. (tekening W. Hekking jr, 1870-75) De arts Sarphati (1813-1866) bezocht in 1851 de Wereldtentoonstelling in Londen en was onder de indruk van het Chrystal Palace. Hij zorgde er voor dat Amsterdam ook zo'n gebouw kreeg. De bouw van het Paleis voor Volksvlijt nam vijf jaar in beslag. De opening werd door duizenden bijgewoond. Het gebouw was enorm groot: het paleis op de Dam paste er tweemaal in. De koepel stak tot 61 meter de lucht in. Op de koepel stond het Victoriabeeld met een altijd brandende 'fakkel der faam'. Het Paleis voor Volksvlijt bezat een onnederlandse grandeur, die typisch 19e eeuwse grootsteedse bravour uitstraalde, zijn ongeveer de woorden van Rudy Kousbroek. Het doel van Sarphati was de Nederlanders kennis te laten maken met moderne techniek en kunstvormen. Gedurende de 65 jaar van zijn bestaande had het Paleis inderdaad de functie van tentoonstellingsgebouw, een soort RAI. De inkomsten waren echter onvoldoende en langzamerhand verschoof het accent naar de poiumkunsten en vermaak. Er kwam een toneelzaal, een café-restaurant enzovoort. De financiële problemen hielden evenwel aan. De arts Sarphati bezocht in 1851 de Wereldtentoonstelling in Londen en was onder de indruk van het Chrystal Palace. Hij zorgde er voor dat Amsterdam ook zo'n gebouw kreeg: het Paleis voor Volksvlijt. Deze kolos was, net als het Chrystal Palace, geheel van gietijzer en glas! Dat waren vrij moderne bouwmaterialen in die tijd. Maar de vormgeving van het gebouw was niet zo modern. Hiervoor keek de architect naar stijlen uit het verleden. Dat was gebruikelijk in de 19e eeuw.

De architectuur van de 19e eeuw werd sterk beïnvloed door het verleden

De vorm van van veel bouw-elementen werd gekopieerd van voorbeelden uit voorafgaande stijlen

Zo vinden we in de 19e eeuw: het neo-classicisme, de neo-gotiek, de neo-barok, enzovoort

Invloeden van stijlen uit het verleden op de 19e eeuwse architectuur GRIEKEN ROMEINEN de Romeinen pasten de Griekse vormen speels toe fronton Paleis voor Volksvlijt, Cornelis Outshoorn (1812-1875), 1859-83, afgebrand in 1929. Gietijzer en glas. Amsterdam. (tekening W. Hekking jr, 1870-75) De arts Sarphati (1813-1866) bezocht in 1851 de Wereldtentoonstelling in Londen en was onder de indruk van het Chrystal Palace. Hij zorgde er voor dat Amsterdam ook zo'n gebouw kreeg. De bouw van het Paleis voor Volksvlijt nam vijf jaar in beslag. De opening werd door duizenden bijgewoond. Het gebouw was enorm groot: het paleis op de Dam paste er tweemaal in. De koepel stak tot 61 meter de lucht in. Op de koepel stond het Victoriabeeld met een altijd brandende 'fakkel der faam'. Het Paleis voor Volksvlijt bezat een onnederlandse grandeur, die typisch 19e eeuwse grootsteedse bravour uitstraalde, zijn ongeveer de woorden van Rudy Kousbroek. Het doel van Sarphati was de Nederlanders kennis te laten maken met moderne techniek en kunstvormen. Gedurende de 65 jaar van zijn bestaande had het Paleis inderdaad de functie van tentoonstellingsgebouw, een soort RAI. De inkomsten waren echter onvoldoende en langzamerhand verschoof het accent naar de poiumkunsten en vermaak. Er kwam een toneelzaal, een café-restaurant enzovoort. De financiële problemen hielden evenwel aan. fronton tempel tempeltje kapiteelvormen triomfboog sierslinger 19e EEUW RENAISSANCE, BAROK en andere stijlen Koepel van de St. Pieter, Michelangelo, Rome, Italië. Paleis van Volksvlijt 1883, Amsterdam

Paleis voor Volksvlijt, 1859-83 gezien vanaf de Weteringschans, Amsterdam. (foto Jacob Olie). Paleis voor Volksvlijt, gezien vanaf de Weteringschans, Cornelis Outshoorn (1812-1875), 1859-83, afgebrand in 1929. Gietijzer en glas. Amsterdam. (foto Jacob Olie) De arts Sarphati (1813-1866) bezocht in 1851 de Wereldtentoonstelling in Londen en was onder de indruk van het Chrystal Palace. Hij zorgde er voor dat Amsterdam ook zo'n gebouw kreeg. De bouw van het Paleis voor Volksvlijt nam vijf jaar in beslag. De opening werd door duizenden bijgewoond. Het gebouw was enorm groot: het paleis op de Dam paste er tweemaal in. De koepel stak tot 61 meter de lucht in. Op de koepel stond het Victoriabeeld met een altijd brandende 'fakkel der faam'. Het Paleis voor Volksvlijt bezat een onnederlandse grandeur, die typisch 19e eeuwse grootsteedse bravour uitstraalde, zijn ongeveer de woorden van Rudy Kousbroek. Het doel van Sarphati was de Nederlanders kennis te laten maken met moderne techniek en kunstvormen. Gedurende de 65 jaar van zijn bestaande had het Paleis inderdaad de functie van tentoonstellingsgebouw, een soort RAI. De inkomsten waren echter onvoldoende en langzamerhand verschoof het accent naar de poiumkunsten en vermaak. Er kwam een toneelzaal, een café-restaurant enzovoort. De financiële problemen hielden evenwel aan. Het doel van Sarphati was de Nederlanders kennis te laten maken met moderne techniek en kunstvormen. Gedurende de 65 jaar van zijn bestaande had het Paleis inderdaad de functie van tentoonstellingsgebouw, een soort RAI.

BOVEN Het interieur van het Chrystal Palace, Paxton, Londen BOVEN Het interieur van het Chrystal Palace, Paxton, Londen. Dit gebouw werd neergezet voor de wereldtentoonstelling van 1851. LINKS Paleis voor Volksvlijt, interieur, Cornelis Outshoorn (1812-1875), 1859-83, afgebrand in 1929. Gietijzer en glas. Amsterdam. (tekening van W. Hekking jr.?) Om het ware spektakel van het uit gietijzer en glas opgetrokken Paleis te kunnen ondergaan moest men naar binnen gaan in dit Nederlandse Chrystal Palace. RECHTS Chrystal Palace (interieur), Paxton, 1851. Beide gebouwen: • zijn van gietijzer en glas • zijn bedoeld voor tentoonstellingen • hebben een ronde overkapping. RECHTS Interieur van het Paleis voor Volksvlijt, Amsterdam, 1883.

Na de brand van 1929. Paleis voor Volksvlijt. Op 18 april 1929 brandde het Paleis af! De brand was vermoedelijk ontstaan in de keuken van het restaurant. Alleen de Galerij met winkels bleef over. De Galerij werd gesloopt in 1961.

LEESPAUZE 1 van 4 Lees zelf de tekst uit je boekje op bladzijde 3 tot ‘Stadsontwikkeling …’

Het boekje begint in de tweede helft van de 19e eeuw, in een tijd dat de architectuur, zoals je hebt gezien, sterk beïnvloed werd door stijlen uit het verleden

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3 SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3 Vóór 1850 Vanaf 1850 Een nieuwe sociale klasse SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3 Vóór 1850 Het gemeentebestuur van Amsterdam had geen groeiplan voor de stad. Vanaf 1850 Een nieuwe sociale klasse

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3 Vóór 1850 Het gemeentebestuur van Amsterdam had geen groeiplan voor de stad. Vanaf 1850 • Sterk groeiende economie. • Arme plattelanders trokken naar de stad om fabrieksarbeider te worden. • Het aantal inwoners van Amsterdam verdubbelde in 50 jaar! • Mensen woonden in met grote gezinnen in kelderwoningen. • Het werk van de fabrieksarbeider was zwaar. Een nieuwe sociale klasse

Kelderwoning aan de Zeedijk, nr. 58 omstreeks 1900.

LINKS De Amsterdamse binnenstad, Zwarte Bijlsteeg, Martelaarsgracht, omstreeks 1911.

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3 Vóór 1850 Het gemeentebestuur van Amsterdam had geen groeiplan voor de stad. Vanaf 1850 • Sterk groeiende economie. • Arme plattelanders trokken naar de stad om fabrieksarbeider te worden. • het aantal inwoners van Amsterdam verdubbelde in 50 jaar! • Mensen woonden in met grote gezinnen in kelderwoningen. • Het werk van de fabrieksarbeider was zwaar. Een nieuwe sociale klasse

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3 Vóór 1850 Het gemeentebestuur van Amsterdam had geen groeiplan voor de stad. Vanaf 1850 • Sterk groeiende economie. • Arme plattelanders trokken naar de stad om fabrieksarbeider te worden. • het aantal inwoners van Amsterdam verdubbelde in 50 jaar! • Mensen woonden in met grote gezinnen in kelderwoningen. • Het werk van de fabrieksarbeider was zwaar. Een nieuwe sociale klasse Een nieuwe sociale klasse van fabrieksarbeiders ontstond: opkomst van het socialisme, arbeiders partijen, woningbouwverenigingen, het communisme.

LEESPAUZE 2 van 4 Lees zelf de tekst uit je boekje op blz. 3, 4 en 5 ‘Stadsontwikkeling …’ tot ‘Het Plan Berlage’

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3/4/5 SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3/4/5 Stadsontwikkeling in de jaren 60: chaos De jaren na 1890: maatregelen tegen de chaos SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3/4/5 . chaos

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3/4/5 Stadsontwikkeling in de jaren 60: chaos • Na slechting van de stadswallen kon de stad groeien. • De aanleg van nieuwe wijken gebeurde door particulier initiatief, het stadsbestuur regelde niets. • Het resultaat was: veel slechte woningen, REVOLUTIEBOUW. De jaren na 1890: maatregelen tegen de chaos

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3/4/5 Stadsontwikkeling in de jaren 60: chaos • Na slechting van de stadswallen kon de stad groeien. • De aanleg van nieuwe wijken gebeurde door particulier initiatief, het stadsbestuur regelde niets. • Het resultaat was: veel slechte woningen, REVOLUTIEBOUW. • REVOLUTIE-BOUW in de PIJP

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3/4/5 Stadsontwikkeling in de jaren 60: chaos • Na slechting van de stadswallen kon de stad groeien. • De aanleg van nieuwe wijken gebeurde door particulier initiatief, het stadsbestuur regelde niets. • Het resultaat was: veel slechte woningen, REVOLUTIEBOUW. De jaren na 1890: maatregelen tegen de chaos

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3/4/5 Stadsontwikkeling in de jaren 60: chaos • Na slechting van de stadswallen kon de stad groeien. • De aanleg van nieuwe wijken gebeurde door particulier initiatief, het stadsbestuur regelde niets. • Het resultaat was: veel slechte woningen, REVOLUTIEBOUW. De jaren na 1890: maatregelen tegen de chaos • Invoering Erfpachtstelsel 1896. • Invoering Woningwet 1901, met als gevolg: - bouwverordeningen en bouwvoorschriften werden verplicht - financieringsmogelijkheden voor woningbouwverenigingen - verplicht uitbreidingsplan door de gemeente.

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3/4/5 Stadsontwikkeling in de jaren 60: chaos • Na slechting van de stadswallen kon de stad groeien. • De aanleg van nieuwe wijken gebeurde door particulier initiatief, het stadsbestuur regelde niets. • Het resultaat was: veel slechte woningen, REVOLUTIEBOUW. De jaren na 1890: maatregelen tegen de chaos • Invoering Erfpachtstelsel 1896. • Invoering Woningwet 1901, met als gevolg: - bouwverordeningen en bouwvoorschriften werden verplicht - financieringsmogelijkheden voor woningbouwverenigingen - verplicht uitbreidingsplan door de gemeente. Bouwverordening na de Woningwet van 1902

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 3/4/5 Stadsontwikkeling in de jaren 60: chaos • Na slechting van de stadswallen kon de stad groeien. • De aanleg van nieuwe wijken gebeurde door particulier initiatief, het stadsbestuur regelde niets. • Het resultaat was: veel slechte woningen, REVOLUTIEBOUW. De jaren na 1890: maatregelen tegen de chaos • Invoering Erfpachtstelsel 1896. • Invoering Woningwet 1901, met als gevolg: - bouwverordeningen en bouwvoorschriften werden verplicht - financieringsmogelijkheden voor woningbouwverenigingen - verplicht uitbreidingsplan door gemeente. Vanaf 1915 ging de gemeente zich pas echt met volkshuisvesting bezighouden (Wibaut en Kepler, schoonheidscommissies). Het gevolg was, dat er in korte tijd duizenden woningen bij kwamen!!

Lees zelf de tekst uit je boekje op bladzijde 5 LEESPAUZE 3 van 4 Lees zelf de tekst uit je boekje op bladzijde 5

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 5 SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 5 Het plan Berlage 1917 Beperkingen van het Plan Berlage SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 5 .

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 5 Het plan Berlage 1917 • De straten lopen niet meer allemaal parallel. • Afwisseling met pleintjes en wat groen. • Door die afwisseling meer mogelijkheden voor een goede bebouwing. • Opvallend is de MONUMENTALITEIT door: - symmetrie - grote, monumentale gebouwen voor kunst op kruisingen van de grootste boulevards. Beperkingen van het Plan Berlage

SAMENVATTING TEKST BLADZIJDE 5 Het plan Berlage 1917 • De straten lopen niet meer allemaal parallel. • Afwisseling met pleintjes en wat groen. • Door die afwisseling meer mogelijkheden voor een goede bebouwing. • Opvallend is de MONUMENTALITEIT door: - symmetrie - grote, monumentale gebouwen voor kunst op kruisingen van de grootste boulevards. Beperkingen van het Plan Berlage • Berlage wilde op de eerste plaats een mooie vormgeving, dat is nog een 19e eeuws uitgangspunt. • Functionele factoren hield hij minder in het oog. • Het plan heeft een dichte bebouwing, wijkvoorzieningen zijn schaars. • Geen rekening gehouden met bezonning van de woningen.

Het eerste Plan Berlage, H.P. Berlage, 1900-1907. Dit plan werd niet uitgevoerd: • het was te weinig een geheel • de ontworpen buurten lagen te los van elkaar • het had een te kleine bebouwingsdichtheid.

Het tweede Plan Berlage, H.P.Berlage, 1914-1917. Het grootste deel van dit plan is ook daadwerkelijk uitgevoerd. • De straten lopen niet meer allemaal parallel. • Er is afwisseling met pleintjes en wat groen. • Door die afwisseling meer mogelijkheden voor een goede bebouwing. • Opvallend is de MONUMENTALITEIT door: symmetrie en grote, monumentale gebouwen voor kunst op kruizingen van de grootste boulevards.

Het Plan Berlage werd tussen 1915 en 1935 voor het grootste deel volgebouwd. De meeste huizen werden ontworpen door architecten van de Amsterdamse School

Amsterdamse School INVLOEDEN (bladzijde 6)

op de Amsterdamse School INVLOEDEN op de Amsterdamse School (bladzijde 6) E. Cuypers, architect H.P. Berlage, architect Exotische invloeden (in Nederland: Indonesië) Folkloristische architectuur uit Scandinavië

INVLOEDEN (bladzijde 6) E. Cuypers • Architect van het Centraal station, Vondelparkkerk en vele andere kerken, het Rijksmuseum. • Sommige van de medewerkers op zijn bureau werden later belangrijke architect van de Amsterdamse School. • Cuypers vond: “De Architect is schepper van schoonheid”.

Rijksmuseum (uitvoertekening, voorkant), P. J. H Rijksmuseum (uitvoertekening, voorkant), P.J.H. Cuypers (1827-1921), 1880. Amsterdam. • Voor de vormgeving van dit gebouw is veel geleend uit oude stijlen. • De poort onder het museum moest dienen als poort naar de nieuwe stad. Het Rijksmuseum, net klaar, nog in de weilanden! De ‘nieuwe stad’ moest nog worden gebouwd.

INVLOEDEN (bladzijde 6) H.P. Berlage • Architect van de Beurs, het Haags Gemeente museum, uitbreidingsplannen van steden. • Introduceert nieuwe bouwmethoden. • Laat aan zijn gebouwen overbodige versiering weg. • Laat de constructie van een gebouw meespelen als element van vormgeving. • Kwam al doende tot een meer zakelijke vormgeving en leverde zo een bijdrage aan de verwerping van de 19e eeuwse ‘façade architectuur’ (gericht op de buitenkant).

De Beurs, H.P. Berlage, 1898-1903. Amsterdam. • Heel veel mensen vonden dit een lelijk gebouw. • De gevel langs het Rokin vond men veel te vlak, met veel te weinig verspringingen. • Ook vond men dat er teveel ramen in zaten. Dit gebouw maakte Berlage in een klap tot een hervormer en een vader voor de moderne, meer zakelijke bouwkunst in Nederland.

De Beurs, H.P. Berlage, 1898-1903. Interieur. Amsterdam • Berlage laat de constructie als onderdeel van de vormgeving zien: hij bedekt de ijzeren bogen niet. • Alhoewel de zware, ronde bogen soms een Romaanse sfeer geven, is er nergens in het gebouw sprake van het gebruik van kenmerken uit oude stijlen.

Berlagebrug, H.P. Berlage, 1926-1932. Amsterdam. Het sluitstuk van Plan Berlage: • moderne, strakke vormgeving • ook over de straatverlichting is nagedacht: palen met naar twee kanten uitstekende armen geven licht op straat en op het trottoir.

De bekendste architecten van de (bladzijde 6) De bekendste architecten van de Amsterdamse School

• Michel de Klerk (architect met de meeste invloed, werkzaam geweest bij architect E. Cuypers) • Piet L. Kramer (werkzaam geweest bij architect E. Cuypers) • Van der Mey (werkzaam geweest bij architect E. Cuypers) • J.F. Staal (bouwde later o.a. de ‘Wolkenkrabber’ in Nieuw Zuid) • H. Th. Wijdeveld • Hildo Krop was de bekendste beeldhouwer van gevelbeelden en beelden op bruggen

producten die werden gemaakt in de stijl van de (bladzijde 6) producten die werden gemaakt in de stijl van de Amsterdamse School

producten die werden gemaakt in de stijl van de (bladzijde 6) producten die werden gemaakt in de stijl van de Amsterdamse School • openbare gebouwen

producten die werden gemaakt in de stijl van de (bladzijde 6) producten die werden gemaakt in de stijl van de Amsterdamse School • openbare gebouwen • woonhuizen

producten die werden gemaakt in de stijl van de (bladzijde 6) producten die werden gemaakt in de stijl van de Amsterdamse School • openbare gebouwen • woonhuizen • bruggen

producten die werden gemaakt in de stijl van de (bladzijde 6) producten die werden gemaakt in de stijl van de Amsterdamse School • openbare gebouwen • woonhuizen • bruggen • toiletgebouwtjes

producten die werden gemaakt in de stijl van de (bladzijde 6) producten die werden gemaakt in de stijl van de Amsterdamse School • openbare gebouwen • woonhuizen • bruggen • toiletgebouwtjes • huisnummers

producten die werden gemaakt in de stijl van de (bladzijde 6) producten die werden gemaakt in de stijl van de Amsterdamse School • openbare gebouwen • woonhuizen • bruggen • toiletgebouwtjes • huisnummers • allerlei straatmeubilair

producten die werden gemaakt in de stijl van de (bladzijde 6) producten die werden gemaakt in de stijl van de Amsterdamse School • openbare gebouwen • woonhuizen • bruggen • toiletgebouwtjes • huisnummers • allerlei straatmeubilair • giroboekjes

producten die werden gemaakt in de stijl van de (bladzijde 6) producten die werden gemaakt in de stijl van de Amsterdamse School • openbare gebouwen • woonhuizen • bruggen • toiletgebouwtjes • huisnummers • allerlei straatmeubilair • giroboekjes • meubel en interieur, enzovoort

Wat opvalt aan de vormgeving: • decoratieve rangschikking van de ramen in de deur en de blauwe ‘lambrisering’ • de letters zijn ‘modern’: - zonder schreven en - zonder dik-dunverloop. Openbare gebouwen Telefooncel in postkantoor, onderdeel van het Woonblok Eigen Haard, Michel de Klerk, 1920. Amsterdam.

Bruggen Brug over het Amstelkanaal, Kramer, 1919. Amstelkade/-dijk. Het beeldhouwwerk is van Hildo Krop, o.a. een zeerob op de pijlers, 1917-19, graniet.

Toiletgebouwtjes Toiletgebouwtje, Valeriusplein, 1922.

Huisnummers Huisnummer, Woningcomplex Het Schip, Michel de Klerk, 1913-16.

Straatmeubilair Hangende girobus, A. Kurvers, voor de Dienst Publieke Werken, 1926. Wat opvalt aan de vormgeving: • gebruik van organische vormen • de letters zijn ‘modern’: - zonder schreven en - zonder dik-dunverloop.

Giroboekjes • Let op de speciale vormgeving van de hoofd-tekst met verhoogde of verlaagde dwarsstreep. • De kleine letters zijn ‘modern’: zonder schreven en zonder dik-dunverloop. • Decoratief toepassing van lijnen en vlakken, … • …ook de tekstblokken zijn als vormen gebruikt. Giroboekje, Fre Cohen, stadsgiro Amsterdam. Stadsdrukkerij.

Meubel en interieur • Opvallend is de ‘kogelvorm’ als decoratief element in de wandbetimmering. • Ook de poten van stoelen en tafels hebben een organische vorm. Directiekamer, Scheepvaarthuis, Michel de Klerk, 1915.

Meubel en interieur Tafelkleed, trijp, opstaande pool. Amsterdamse School met geometrisch ornament.

In het algemeen geldt voor de Amsterdamse School en ook voor deze stoel: De vorm stond voorop en niet de functie! Erg functioneel lijkt deze stoel namelijk niet: • hij is zwaar • heeft ongemakkelijke, wiebelende armleuningen • rechte rugleuning • aan die punten kun je je makkelijk bezeren Meubel en interieur Eetkamerstoel voor ameublement van 'Woonhuys', De Klerk, 1916.

aan de hand van bekende gebouwen en woonblokken (bladzijde 7) Kenmerken van de Amsterdamse School aan de hand van bekende gebouwen en woonblokken

J.M. van der Mey Het Scheepvaarthuis 1912-1916 Prins Hendrikkade, Amsterdam J.M. van der Mey in samenwerking met Michel de Klerk en P.L. Kramer

Maquette, Scheepvaarthuis, Michel de Klerk, ca. 1912. Prins Hendrikkade, Amsterdam. Dit gebouw geldt als eerste uitgevoerde gebouw in de stijl van de A’damse School. Deze uitvoerige maquette geeft aan dat een architect van de A’damse School dacht ‘vanuit de vorm’, als een beeldhouwer. Functionaliteit kwam op de tweede plaats. Kenmerken: • rijkdom aan detail • expressionistische uitstraling • het gebouw heeft een vrij vlak-decoratieve gevel • nog niet de bekende plastische vorm van de A.S.

Scheepvaarthuis, detail, J. M Scheepvaarthuis, detail, J.M. van der Mey, in samenwerking met Michel de Klerk en P.L. Kramer, 1912-16. Prins Hendrikkade, Amsterdam. Let op de speciale lettervorm.

Direktiekamer Scheepvaart-huis Glas-in-loodramen met afbeeldingen van de dierenriem, Scheepvaarthuis, …, ca. 1916. Amsterdam. Het Scheepvaarthuis is rijk aangekleed met producten van kunstnijverheid. Het is een voorbeeld van de eenheid in vormgeving tussen buiten- en binnenkant van een gebouw die de architecten van de Amsterdamse School. Direktiekamer Scheepvaart-huis

Woningcomplex ‘Het Schip’ of ‘Eigenhaard’ 1917-21 woningen aan de Hembrugstraat/Zaanstraat/Oostzaanstraat, Amsterdam voor woningbouwvereniging ‘Eigen Haard’ Michel de Klerk

Aquarel van ‘Het Schip’, of woningcomplex ‘Eigenhaard’, woningen aan de Hembrugstraat, Michel de Klerk, 1917. Amsterdam. Veel mensen vonden een toren op een woningcomplex voor arbeiders overbodig en te duur. 'Eigen Haard' werd gezien als een voorbeeld van een socialistisch 'arbeiderspaleis'.

toren van vorige afbeelding De volgende dia heeft drie foto’s gemaakt vanaf dit standpunt, richting Oostzaanstraat Plattegrond van ‘Het Schip’, of ‘Eigenhaard’, Michel de Klerk, 1917-21. Amsterdam. Gebouwd voor woningbouwvereniging ‘Eigenhaard’. Als je de plattegrond ziet, snap je misschien waarom dit complex ook wel ‘Het Schip’ wordt genoemd. Het woningblok heeft: • een postkantoor • een vergaderruimte voor bewoners (socialisme!) • een schooltje (dat stond al op die plek).

Tekening van ‘Het Schip’, Michel de Klerk, 1917-21. Oostzaanstraat. LINKS het postkantoor RECHTS de school. Een oude foto van de Oostzaanstraat. Het postkantoor nu.

‘Het Schip’, of ‘Eigenhaard’, Michel de Klerk, 1917-21. Zaanstraat, Amsterdam. RECHTS is het postkantoor (niet zichtbaar op deze foto) • De architecten dachten in grote gebaren van gehele woonblokken, niet in saaie aaneenschakelingen van steeds dezelfde, eentonige huizen. • In het algemeen kun je stellen dat er veel niet-functionele toevoegingen waren. detail raam, Zaanstraat.

‘Het Schip’, of ‘Eigenhaard’, Michel de Klerk, 1917-21. Zaanstraat, Amsterdam. Kenmerken: • plastische, ronde vormen • horizontale raamindeling (‘ladderramen’) • steeds wisselende, decoratieve baksteenverbanden. Rond metselen, gebogen ramen, dat was vroeger al niet goedkoop, maar is nu helemaal peperduur om te restaureren!

Eerste wooncomplex aan het Spaarndammerplantsoen Michel de Klerk, 1917-21. Amsterdam. Kenmerken: • De buitengevel was van baksteen (dat is behalve ‘typisch Nederlands’, ook vrij ‘kneedbaar’), massief en plastisch (golvende gevels, ronde uitbouwen, in- en uitspringende delen, hoge en lage delen). Deze architectuur is expressief. • Er werd veel ornamentiek toegepast: gevelstenen, beelden en smeedwerk. • Verschillende kleuren baksteen en verschillende metselverbanden (horizontaal, golvend, vertikaal) zorgden voor een decoratief effect, net als bouwmaterialen die op ongebruikelijke manieren werden toegepast (bijv. verticaal geplaatste dakpannen, bakstenen tegen het plafond).

Woningcomplex ‘De Dageraad’ 1918-23 P.L. Takstraat, Amsterdam Zuid voor woningbouwvereniging ‘De Dageraad’ Piet Kramer

Huizenblokken werden afgesloten door een opvallende hoekgebouw, met torens en beeldhouwwerk, wat klopte met de plannen van Berlage. De Dageraad, P.L. Kramer, 1918-23. Hoek P.L. Takstraat/Burg. Tellegenstraat, Amsterdam Zuid.

De Dageraad, P.L. Kramer, 1918-23. Detail hoekreliëf. Hoek P.L. Takstraat/Burg. Tellegenstraat, Amsterdam Zuid. Kenmerken: • gebogen vlakken • beelden van baksteen • tekst in reliëf in baksteen • meer kleuren baksteen.

Wethouder Wibaut, bij de onthulling van zijn portret bij woningcomplex 'De Dageraad', 1931.

Ontwerp (aquarel) voor een pand, waarin ondergebracht meubelfabriek 't Woonhuys', Herengracht/Vijzelstraat, aanzicht herengracht, La Croix, 1916. Niet uitgevoerd. Hier zie je een voorbeeld van de vlak-decoratieve variant van de Amsterdamse School, meer in de lijn van ‘Het Scheepvaarthuis’. Kenmerken A’damse School: • expressionistisch • veel decoratie (diverse baksteenverbanden, toepassing smeedwerk en diverse kleuren) • raamvorm: driehoek en ruit • kogelvorm tussen winkelramen.

Kritiek op de Amsterdamse School (bladzijde 8) Kritiek op de Amsterdamse School

Kritiek op de Amsterdamse School (bladzijde 8) Kritiek op de Amsterdamse School • De Amsterdamse School werd wel beschuldigd van ‘schortjes architectuur’. Men vond dat de architecten alleen maar geïnteresseerd waren in de buitenkant van hun gebouwen.

Kritiek op de Amsterdamse School (bladzijde 8) Kritiek op de Amsterdamse School • De Amsterdamse School werd wel beschuldigd van ‘schortjes architectuur’. Men vond dat de architecten alleen maar geïnteresseerd waren in de buitenkant van hun gebouwen. • Met de bewoners werd niet echt veel rekening gehouden. De architecten hielden zich niet bezig met het totale pakket aan voorwaarden waaraan een goede woning moest voldoen. Een goede indeling van de woning was bijvoorbeeld iets wat hen niet echt interesseerde.

Kritiek op de Amsterdamse School (bladzijde 8) Kritiek op de Amsterdamse School • De Amsterdamse School werd wel beschuldigd van ‘schortjes architectuur’. Men vond dat de architecten alleen maar geïnteresseerd waren in de buitenkant van hun gebouwen. • Met de bewoners werd niet echt veel rekening gehouden. De architecten hielden zich niet bezig met het totale pakket aan voorwaarden waaraan een goede woning moest voldoen. Een goede indeling van de woning was bijvoorbeeld iets wat hen niet echt interesseerde. • Ook een grootschalige stedenbouwkundig plan hadden de architecten van de Amsterdamse School niet. Zaken als verbindingswegen met de bestaande stad, wijkvoorzieningen voor de bewoners en een goede oriëntering ten opzichte van de industriegebieden, waren niet het belangrijkste.

(bladzijde 8) 1927-1933, de laatste fase van de Amsterdamse School

'Het Nieuwe Huis’, Van den Nieuwen Amstel, ca. 1925-28 'Het Nieuwe Huis’, Van den Nieuwen Amstel, ca. 1925-28. Roelofhartplein, Amsterdam. De laatste fase van de Amsterdamse School, eind jaren 20: • monumentale gevel, precies zoals Berlage dat had gewild • versobering (in de versiering) • verstrakking (gevel vlakker) • grotere ramen in aaneengesloten banden die zorgen voor een horizontaal accent. Het complex is gebouwd voor de woningbouw-vereniging 'Samenwerking'. Het bevatte gezinswoningen, woningen voor alleenstaanden en een aantal wijkvoorzieningen: een bibliotheek, een restaurant, een postkantoor, een rijwielstalling en enkele winkels.

Huize Lydia, J. Boterenbrood, 1925-27. Roelof Hartplein, Amsterdam. Waaraan zie je dat dit de laatste fase v.d. A’damse School is? Noem 3 kenmerken. Hier zie je nog één mooie, decoratieve baksteenband, door metselwerk in een ruitjespatroon. De laatste fase van de A’damse School: Net als bij het woningcomplex van de vorige dia zie je ook in deze gevel: versobering en monumentaliteit, vlakkere gevel, ramen in banen. Gebouwd in opdracht van de woningstichting 'Providentia', bedoeld als tijdelijk onderkomen voor R.K. vrouwen en meisjes.

De Amsterdamse School en bouwopdrachten: (bladzijde 8) De Amsterdamse School en bouwopdrachten: hoe komt het dat de architecten van de Amsterdamse School zoveel hebben kunnen bouwen in Amsterdam?

De Amsterdamse School en bouwopdrachten: (bladzijde 8) De Amsterdamse School en bouwopdrachten: hoe komt het dat de architecten van de Amsterdamse School zoveel hebben kunnen bouwen in Amsterdam? • Dat is te danken aan de meer socialistisch ingestelde mensen die het op dat moment voor het zeggen hadden in de gemeente: - burgemeester Tellegen - wethouder van Volkshuisvesting Wibaut - directeur van de Gemeentelijke Woningdienst A. Kepler.

De Amsterdamse School en bouwopdrachten: (bladzijde 8) De Amsterdamse School en bouwopdrachten: hoe komt het dat de architecten van de Amsterdamse School zoveel hebben kunnen bouwen in Amsterdam? • Dat is te danken aan de meer socialistisch ingestelde mensen die het op dat moment voor het zeggen hadden in de gemeente: - burgemeester Tellegen - wethouder van Volkshuisvesting Wibaut - directeur van de Gemeentelijke Woningdienst A. Kepler. • Nog belangrijker was de greep die de aanhangers van de Amsterdamse School kregen op de Schoonheidscommissie. Deze commissie hield ontwerpen in een andere stijl gewoon tegen!

Inhoudelijke ideeën van de Amsterdamse School (bladzijde 8) Inhoudelijke ideeën van de Amsterdamse School

Inhoudelijke ideeën van de Amsterdamse School (bladzijde 8) Inhoudelijke ideeën van de Amsterdamse School • De architecten vonden dat ze door het ontwerpen van mooie huizen mee werkten aan de ‘verheffing van het volk’.

Inhoudelijke ideeën van de Amsterdamse School (bladzijde 8) Inhoudelijke ideeën van de Amsterdamse School • De architecten vonden dat ze door het ontwerpen van mooie huizen mee werkten aan de ‘verheffing van het volk’. • De architecten beschouwden zich als kunstenaars die ‘weten wat goed is voor de gewone man’. Geef drie voorbeelden van hun vergaande ‘bevoogdende’ manier van denken.

Het Hervormd Lyceum Zuid (bladzijde 8, 9 en 10)

LEESPAUZE 4 van 4 Lees zelf de tekst uit je boekje, over het Hervormd Lyceum Zuid bladzijde 8, 9 en 10

Waaraan zie je dat dit de laatste fase v. d. A’damse School is Waaraan zie je dat dit de laatste fase v.d. A’damse School is? Noem 3 kenmerken. Voorgevel Hervormd Lyceum Zuid, J. Beijlevelt en J.P.L. Petri Jr., 1933. De laatste fase A’damse School: • monumentale gevel • versobering i.v.m. beginfase A.S. • vlakkere gevel i.v.m. beginfase A.S. • ramen in aaneengesloten banden die zorgen voor een decoratief, horizontaal accent. Let op het massieve hoekblok! LINKS Voorgevel met de ingang aan de Brahmsstraat. RECHTS De zijgevel aan de Schubertstraat.

Entree van het Hervormd Lyceum Zuid, J. Beijlevelt en J.P.L. Petri Jr., 1933. • De entree is ondergebracht in een apart uitbouwtje aan de school. • Je moet eerst tussen twee muurtjes gaan en een trap oplopen voordat je bij de deur bent. Er is maar weinig versiering te vinden aan het schoolgebouw.

Binnenplaats Hervormd Lyceum Zuid, J. Beijlevelt en J. P. L. Petri Jr • De binnenplaats heeft grote ramen, in tegenstelling tot de gevel aan de Brahmsstraat. • De ramen van de bovenste etage verschillen met die van de eerste en de tweede verdieping! Is je dat wel eens opgevallen?

De andere gevels van de binnenplaats van het Hervormd Lyceum Zuid, J De andere gevels van de binnenplaats van het Hervormd Lyceum Zuid, J. Beijlevelt en J.P.L. Petri Jr., 1933. De vleugel met de docentenkamer (links): • is maar twee verdiepingen hoog en • heeft ramen in verschillende maten.

De achtergevel Hervormd Lyceum Zuid, J. Beijlevelt en J.P.L. Petri Jr., 1933. • De achtergevel heeft elementen van de voorgevel en van de gevels van de binnenplaats. • Hier zijn goed de hoge daken te zien, bedekt met rode pannen. Kenmerkend voor de laatste fase van de Amsterdams School.

De zijgevel Hervormd Lyceum Zuid, Schubertstraat J. Beijlevelt en J.P.L. Petri Jr., 1933. • De zijgevel heeft het soort ramen dat ook is aangebracht in de bovenste etage aan de binnenplaats. • De raampjes onder het dak vormen een lange band, dat heeft een decoratief effect.

Latere ontwikkelingen (bladzijde 10)

VOORAAN Brug aan het Muzenplein, in de stijl van de Amsterdamse School. RECHTSMIDDEN De Apollohal van Boeken, 1935. MIDDENACHTER De Sociale Verzekeringsbank door Roosenburg, 1939. Tijdens de laatste fase van de Amsterdamse School, in de jaren 30, ontstaat een nieuwe, zakelijke stijl in de architectuur. Een stijl met vele namen: de Internationale Stijl, of het Functionalisme, of de of het Modernisme, of Het Nieuwe Bouwen.

De Internationale Stijl Unité d’ Habitation, Le Corbusier, jaren 30. Flatgebouw • Geometrische, strakke vormen , ‘zakelijk’ uiterlijk. • Gebruik van beton maakt veel ramen en een flexibele indeling van de binnenruimten mogelijk. • Woningen op pijlers, vrij in de natuur. • In de flat een overdekte ‘binnenstraat’, winkels. De Internationale Stijl

De Internationale Stijl Villa Savoy, Le Corbusier, 1930, Poissy. De Internationale Stijl Villa • Geometrische, strakke vormen, ‘zakelijk’ uiterlijk. • Gebruik van beton maakt lange ramen en een flexibele indeling van de binnenruimten mogelijk. • Woning op pijlers (de garage en de kamers van de bedienden zijn op de donkerkleurige benedenverdieping)

De Internationale Stijl Fabriek Van Nellefabriek, J.A. Brinkman, L.C. van der Vlugt, C.H. van der Leeuw, 1930. Rotterdam. Vooraanzicht, links het kantoorgebouw, midden de tabaksfabriek met de later gebouwde 'rotonde'. Rechts de hallen voor koffie en thee.

Stadsplanning in Amsterdam rond 1929 einde