Publiek en privaat toezicht op financiële markten prof. dr. S.G. (Fieke) van der Lecq EUR / ESE & NMa / MFS * EITC Rotterdam, 26 maart 2009

Organisatie publiek toezicht: de financiële toezichtdriehoek Sectorspecifieke toezichthouders: DNB en AFM Generieke toezichthouders: vele! O.a. NMa Uitruil → optimalisatie – Transparantie ↔ stabiliteit – Stabiliteit ↔ mededinging – Transparantie ↔ mededinging Samenwerken t.b.v. consistentie Alert zijn op regulatory capture en endogeniteit toezichtsregime (zittende partijen meer invloed)

Bredere samenwerkingsverbanden NMa, AFM, DNB: (markt)monitoring, integriteit FEC, FIOD / ECD, Belastingdienst OM, AIVD, etc. Uitgangspunten: van autonoom naar integraal van repressief naar preventief van uitkomsten naar gedrag (via compliance) Financiële sector gerelateerd aan reële sector: enorme hefboomwerking.

Technische risico’s in de financiële sector Financieel risico – Bv. rente, debiteuren, tegenpartij, valutakoersen, aandelenkoersen, langleven, catastrofes Operationeel risico – Falende systemen (bv. ICT) en medewerkers (uitval, fraude) Strategisch risico – Veranderde wet- en regelgeving, maatschappelijke opvattingen – Risico van verkeerde strategie Samenstellingsfout: individueel rationeel ≠ sociaal optimaal – Momenteel extra lastig door ‘bankierende overheid’ Systeemrisico door interdependentie / verwevenheid (domino) – Too big to fail – Too big to save

Mededingingsrisico’s in de financiële sector Weinig aanbieders, zware regulering, interdependentie / verwevenheid, beperkte transparantie Sectorcultuur: actieve brancheverenigingen, veel geïnstitutionaliseerd overleg, samen uit & thuis. Productkenmerken leiden tot consumentenfalen – Bedrijven kennen hun klant onvoldoende Daardoor te weinig stemmen met de euro Passieve consument wordt verwend en dom gehouden

Risico’s kosten geld… Schade voor bedrijf – Productieverlies – Fraude – Reputatieschade – Herverdeling – Debiteurenrisico, tegenpartijrisico Maatschappelijke winst / verlies – Systeemrisico Hoe bepaal je de prijs van risico? Vgl. derivaten. Risico’s afdekken kost ook geld!

Wie let op welke risico’s? Interne risico’s – Auditing & control, risk management (CRO) – Compliance officer (CO) Sectorgebonden risico’s – Sectorale toezichthouders – Consumentenorganisaties Risico’s per productmarktcombinatie – BKR, credit rating agencies, etc. Externe risico’s – Belangengroepen – Overheid (maar wat als de overheid zelf actor is?) Diverse soorten risico – Consultants (in opdracht)  (onbedoeld) harmoniserend effect

…en waar is de consument? Disciplinerende kracht van vraagzijde in financiële sector beperkt Beperkte informatie – Ongelijk verdeeld: informatieasymmetrie – Duur: informatie kost soms veel geld – Informatie over product + aanbieder nodig Beperkte informatieverwerkingscapaciteit – Hoeveelheid informatie – Vakkennis: duiden van informatie Beperkte bereidheid tot inzet – Tijd & geld (financiële producten zijn ‘low interest goods’) – Gemakzucht: vadertje staat regelt het wel (DeMarzo: updated beliefs) – Keerzijde: woede als het niet goed blijkt te zijn (Radar, Kassa, Zembla) – Wie is waarvoor verantwoordelijk? (Van Waarden, 2006) Financiële alfabetisering: informatie + zelfvertrouwen + urgentie

Van publiek naar privaat toezicht Terugtredende overheid – horizontaal toezicht – toezicht op (zelf)toezicht (vgl. Van Waarden, 2006; Faure, 2007) – principle based supervision ↔ rule based supervision Is dit realistisch? Is het voldoende? Nee: mislukt zelftoezicht in financiële sector evident – Maar publiek toezicht was ook ontoereikend: witte vlekken Pleidooi voor Europees toezicht (cie.-De Larosière) Ergo: 2 sporen: – publiek toezicht internationaal verstevigen – privaat toezicht beter organiseren (prikkels)

Zelforganisatie in het toezicht Risico modelleren – bv. ALM, VAR (probability of default * loss given default) Voldoen aan standaarden – Basel-II, SarbOx, SAS-II License to operate – DSI-registratie – Goedkeuring topbenoemingen door DNB + AFM – Branchekeurmerken Voorlichting door brancheverenigingen (NVB, VvV) – “Samenwerken: geniet met mate” Meedenkende advocaten (bv. vrijstelling art. 6.3 Mw) Dit alles bleek niet voldoende!

Casus 1: pensioenfondsen Afstand van de overheid: domein van sociale partners Sociaal domein (arbeidsvoorwaarde: uitgesteld loon) versus financieel domein (geld: oudedagsvoorziening) Twee betrokken departementen: Min.SZW – Min.FIN Extern toezicht op financiële aspect: nFTK (DNB) Intern/extern toezicht op arbeidsvoorwaardelijke aspect: sociale partners Interne toezichtsorganen (pension fund governance) Wat dit adequaat? Slechts ten dele. Wat nu?

Casus 2: verzekeraars Verbond heeft in 2004 een model-complianceregeling ontworpen – Onderdeel van Gedragscode Verzekeraars. – Beoogd: bedrijf houdt zich aan Mw en werkt niet samen met derden die Mw overtreden – Evaluatie invoering in 2006 Uitkomsten evaluatie – CO’s hebben veel wetten om op te letten – Doelgroep regeling varieert per verzekeraar – Permanente educatie noodzakelijk – Soms ondertekening ‘in control’-statement – Audits vinden nog te weinig plaats – Belangrijke rol voor RvC (direct contact met CO) Compliance officer moet interne, onafhankelijke toezichthouder zijn

Vertrouwen is goed, maar… “ You teach best what you most need to learn ”

Vertrouwen is… Trust amounts to the expectation that the other party, even if circumstances change, would stick to an agreement. Khalil, 1994 The key aspect of trust […] concerns the extent to which an organizational form provides reliable knowledge about future outcomes. Gill and Butler, 1996 Trust is the expectation that arises within a community of regular, hones, and cooperative behaviour, based on commonly shared nowms, on the part of other members of that community. Fukuyama, 1998 Ergo: het gaat om gedeelde normen (soms ook gedeelde waarden)

Vertrouwen… als niets meer helpt Ondernemen: onzekerheid over gedrag van anderen – 1 ste linie: contract (beschrijving toekomstig gedrag) – 2 de linie: reputatie (informatie historisch gedrag) – 3 de linie: bilateraal vertrouwen (gedeeld verleden) – 4 de linie: multilateraal vertrouwen (gedeelde cultuur) ‘high trust’: is dat verantwoord? – Waar vertrouw je dan eigenlijk op? – Hoe kun je controleren? Informatie, kennis? – Wanneer is vertrouwen onvoldoende? – Is dreigement van hoge straf geloofwaardig?

Te veel vertrouwd op… De deskundigen – Destructieve prikkelstructuur – Afwijkende meningen werden niet gehoord De markt – Voor sommige producten was er niet eens een markt De overheid – Kan niet eindeloos geld bijlenen – Heeft niet overal verstand van (bv. bankieren) – Toezicht op toezicht houdt een keer op

Te weinig vertrouwd op: Dissenting opinions (bv. Buiter over IJsland) Gezond verstand – Koop niets dat je niet snapt – Verkoop niets dat je zelf niet zou kopen – Simpele principes: lenen kost geld, sparen levert geld op, etc. (Hiele, Verdegaal, e.a.) Eksteroog / boerenverstand – Dit kan niet goed zijn – KIS-principe

… maar controle is beter Rol compliance officer: zorgen dat onderneming zich aan relevante wet- en regelgeving houdt – Inclusief de feitelijk leidinggevenden Vinkjes zetten is niet voldoende – Verspreiden van kennis, waarden, normen – Bewustzijn verhogen (dilemma’s bespreken, fouten melden) Dubbele rol: interne raadgever + politieagent Weinig machtsmiddelen (RvB, RvC) Voorbeeld compliance in financiële sector – modelcode mededinging van Verbond van Verzekeraars – attenderen op clementieregeling NMa

Conclusies Bevindingen Overheid trekt zich terug uit het toezicht In financiële sector zijn de risico’s anders dan in andere sectoren Bovendien heeft zelftoezicht evident gefaald Aanbevelingen Daarom: voorzichtig met terugtrekken Samenwerkende toezichthouders nodig Actievere rol compliance officers (interne toezichthouders) Ondertussen mag de consument zelf ook wel wat beter opletten

Stellingen Publieke en private toezichthouders zijn tekort geschoten, want ze hebben de crisis niet voorkomen. Publieke toezichthouders moeten meer samenwerken, maar niet samengaan. Private toezichthouders moeten eerst laten zien dat ze het zelf kunnen. Gedragsverbetering moet meetbaar worden gemaakt: “what gets measured, gets done”. De consument moet meer eigen verantwoordelijkheid nemen.

Verdere informatie