Interventie en implementatie 5.1. Inleiding 5.2. Transtheoretisch model 5.3. Besluit

Planningsmodel Planning 1 2 3 Interventie Implementatie Probleem Determinanten 6 5 4 Evaluatie

Inleiding Gedragsverandering door in te grijpen op determinanten Intentie (Attitude, Sociale Norm & Eigen Effectiviteit) Vaardigheden Barrières Gedragsverandering is nog geen gedragsbehoud Interventie en implementatie Raamtheorieën versus specifieke theorieën Transtheoretisch model of “stages of change”

Transtheoretisch model Achtergrond: Integratie van verscheidene psychotherapeutische concepten om proces van gedragsverandering te verklaren en te beïnvloeden Toepassingen: stoppen met roken, voedingsgewoonten, fysieke activiteit, drug- en alcoholverslaving,… Kern van het model Gedragsverandering is een proces met verscheidene stadia In elk stadium andere processen dominant Elk stadium vereist andere aanpak

Gedragsverandering is een proces dat verscheidene stadia doorloopt Tijdsdimensie Verandering vraagt tijd en inspanning: plan Verscheidene stadia gekenmerkt door verschillen in intentie Precontemplatiefase- of voorbeschouwingsfase Contemplatiefase- of beschouwingsfase Preparatiefase- of voorbereidingsfase Actiefase Consolidatiefase Einde

In stadia andere processen dominant De (on)zichtbare mechanismen verantwoordelijk voor overgang naar ander stadium Afgeleid op basis observatie van mensen die spontaan gedrag veranderen analyse van meest gebruikte psychotherapeutische technieken 10 veranderingsprocessen 5 experiëntele of ervaringsprocessen 5 gedragsprocessen

Ervaringsprocessen Bewustwording: van oorzaken, gevolgen en oplossing van ongezond gedrag Emotionele beroering: persoonlijke en emotionele ervaringen ivm ongezond gedrag zelf-reëvaluatie: perceptie van zichzelf met of zonder ongezond gedrag omgevings-reëvaluatie: invloed van ongezond gedrag op sociale omgeving sociale bevrijding: open voor opinies en invloeden van buitenaf ivm gezond gedrag

Gedragsprocessen Counterconditioning: antecedente stimuli koppelen met gezond gedrag ipv ongezond gedrag stimuluscontrole: verwijderen van antecedente stimuli contingentie management: ontkrachten van voordelen van ongezond gedrag en belonen van stappen in de richting van gezond gedrag zelfbevrijding: het geloof dat men in staat is om te veranderen sociale steun

Stadia verschillen naargelang gezondheidsgedrag individu & groepen gezondheidsnorm roken fysieke beweging voeding

Stadium 1: precontemplatie Definitie niet de bedoeling om gezond gedrag te stellen in de nabije toekomst (6 maanden) Redenen gebrek aan kennis gebrek aan motivatie

Gebrek aan kennis Drie types van precontemplators algemene kennis ontbreekt bewust van risico bij populatie, maar niet bij zichzelf vragen over eigen ongezond gedrag Technieken bewustwording door kennisvermeerdering noodzakelijk maar niet voldoende

Weerstand tegen verandering Zonder succes reeds geprobeerd Gebrek aan motivatie Weerstand tegen verandering Zonder succes reeds geprobeerd Verscheidene vormen ontkenning of minimalisering rationalisatie projecteren en externaliseren internaliseren

Technieken Confrontatie vs motivationele technieken aanvaarding en non-directiviteit luisteren empathie vragen contact houden verantwoordelijk bij persoon laten Emotionele beroering Omgevings-reëvaluatie

Stadium 2: Contemplatiefase Intentie om binnen 6 maanden gedrag te veranderen Beslissingsbalans: afwegen van voor- en nadelen van gezond en ongezond gedrag tweemaal meer voordelen dan nadelen nodig uitstelgedrag = balans in evenwicht Zelf-ëvaluatie: wie ben ik als persoon met of zonder ongezonde gewoonte

Stadium 3: Preparatie Bedoeling om in directe toekomst (<1 maand gedrag te veranderen) Actiegerichte programma’s Probleem van hindernissen en barrières zoeken naar oplossingen techniek =zelfbevrijding geloof dat men kan veranderen keuze en engagement

Veranderingen in gedrag in de laatste 6 maanden Stadium 4: Actie Veranderingen in gedrag in de laatste 6 maanden Belang van gezondheidsnorm Doelstellingen specifiek realistisch en uitdagend flexibel

Technieken Contraconditionering Stimuluscontrole Contingentiemanagement Sociale steun

Stadium 5: consolidatie Gezond gedrag langer dan 6 maanden, niet langer dan 5 jaar Kans op herval groot roken: 43% na 1j, 7% na 5j sport: 50% na 3 m Risicosituaties emotionele distress positief sociale situaties hevig verlangen (“craving”) Sociale bevrijding: omgeving stimuleren die de kans op gezond gedrag vergroten

Stadium 6: Einde Geen enkele neiging om in oude gedrag te hervallen moeilijk te bereiken: slechts 20%

Herval Terugkeer naar een vroeger stadium Regels bij begeleiding Eerder regel dan uitzondering Uit herval leren Meer inspanning en tijd Eénmalig terugvallen is geen herval Anticipatie en probleem-oplossen

Besluit Belang van specifiek doelgedrag Empirische ondersteuning voor fasen niet altijd eenduidig Empirische ondersteuning voor therapeutische interventies ifv fasen niet altijd eenduidig Belangrijk heuristisch model vooral voor para-psychologen