Rouw en verliesverwerking na de diagnose schizofrenie Kimberly Rooders © 2003 BBL4

Probleemstelling Doelstelling Welke problemen ervaren verpleegkundigen binnen de Alm wanneer zij geconfronteerd worden met mensen met schizofrenie die gedragskenmerken van rouw en verliesverwerking hebben. Aanbevelingen geven aan verpleegkundigen die werkzaam zijn binnen de Alm en geconfronteerd worden met mensen met schizofrenie die gedragskenmerken van rouw en verliesverwerking hebben.

Verschillende definities van rouw

Van Dale Grote droefheid, smart Droefheid, smart over iemands verlies door dood Het aan de dag leggen van droefheid en de toestand waarin men dan verkeert De uiterlijke tekenen, de kleding waarin men zijn droefheid over een sterfgeval aan de dag legt

Freud (1917) Een diep pijnlijke neerslachtigheid Het verdwijnen van belangstelling voor de buitenwereld Verlies van vermogen lief te hebben Remming van alle activiteit Verlies van capaciteit om nieuwe liefdesobjecten te accepteren Afwijzing van alle activiteit die niet leidt tot gedachten aan de overledene

Psychiatrisch zakwoordenboek Onaangename en pijnlijke ervaring bij het verlies van een voor iemand belangrijk persoon of object, gaat vaak gepaard met sterke drang om de/ het verlorene te behouden en protest tegen opgeven ervan

DSM IV Sociaal/ beroepsmatig disfunctioneren: vanaf het begin van de stoornis ligt het functioneren, voor een belangrijk deel van de tijd, op 1 of meer terreinen zoals werk, relaties en zelfverzorging duidelijk onder het niveau dat voor het begin van de stoornis werd bereikt

Intern verlies Direct aan de ziekte gerelateerde beperkingen Extern verlies Betreft de vermindering van sociale contacten en een verandering van de rol en positie in de samenleving

Intern verlies Extern verlies Psychose -Trauma -Opname/behandeling -Onzekerheid/angst 1 Afbrokkeling sociaal netwerk 2 Toegenomen afhankelijkheid in familierelaties 3 Verlies studie/werk 4 Problemen met zelfstandig wonen Langdurig aanwezige symptomen/bijwerkingen -Handicaps -Passiviteit -Gevoelens van zinloosheid Leven in een andere wereld Er niet meer bij horen -Afgenomen zelfvertrouwen -Indentiteitsproblemen -Verlies autonomie -Doelloosheid Isolement

Uitingen van rouw Verwerken Isolement 1 Schok 2 Ontkenning 3 Treuren -Emoties -Gedrag -Psychologische ramp -Diagnose, behandeling, beperkingen -Verdriet, somberheid, wanhoop, schuld en woede -Terugtrekken uit sociaal contact, beschuldigen van zichzelf en anderen Verwerken

Verwerken 1 Erkennen van verlies -Accepteren 2 Strategieën -Cognitief -Gedrag -Hulp zoeken 3 Proces in tijd -Diagnose, behandeling -Hoop koesteren, bij de dag leven, verklaring zoeken, betekenis geven -Identificeren met medecliënten, zoeken van informatie, hanteren van handicaps -Sociaal netwerk, professionele hulpverleners

Verliezen…. Gezondheid Activiteiten en praktische zaken Dromen, verlangens en verwachtingen Relaties Ervaringen als gevolg van stigmatisatie Verlieservaringen van lotgenoten

Verpleegkundige valkuilen Overlevingspatronen Secundaire victimisatie Blinde vlekken 5 Victimiserende gedragspatronen Vermijden Zich distantiëren Redden Aanklagen Hersenspoelen

Mogelijke valkuilen die mij zijn opgevallen Betrokkenheid met de deelnemers Enthousiasme en betrokkenheid bij het individuele proces hierdoor bestaat de mogelijkheid dat je te snel door het rouwproces heen wilt Veel voor de mensen willen doen, nog net niet overnemen Rouw wordt laat gesignaleerd, hierdoor teveel druk in voorafgaande periode

Vergelijking theorie en praktijk

Stelling: Mensen met schizofrenie die in de ontkenning zitten functioneren langer in de maatschappij dan wanneer ze het acceptatieproces ingaan

Conclusies Binnen de directe verpleegkundige zorg heeft de Alm op alle levensterreinen waar mensen lijden, iets te bieden Er is genoeg ervaringsdeskundigheid, maar te weinig beroepsmatige kennis Er wordt verschillend met rouw omgegaan. De 1 is er heel bewust mee bezig en benoemt dit naar zijn cliënt en de ander is er heel voorzichtig en afwachtend mee Een jaar is te kort om mensen te laten gaan zoals ze willen gaan. Vooral in de laatste 6 maanden wordt de druk opgevoerd omdat ze een woning moeten hebben, doordat ze niet kunnen blijven Rouw is moeilijk om in groepsverband te bespreken omdat de 1 in een andere fase binnen het rouwproces zit dan de ander, waardoor je het risico loopt dat dit averechts werkt

Aanbevelingen Deskundigheidsbevordering d.m.v. een klinische les of een cursus Intervisie voor de bewustwording en voor het in kaart brengen van hoe om te gaan met iemand die in de rouw zit Op opleidingsniveau zou meer aandacht aan dit onderwerp besteed moeten worden Mensen de erkenning geven en afwijken van het geijkte programma, om zo iemand in zijn eigen proces verder door te laten gaan

Aanbevelingen Het is belangrijk dat je eerst gaat kijken hoe iemand op individuele basis in de rouw staat. Dit zou je mee kunnen nemen in de vaste evaluaties zodat je niet de gevolgen ervaart wanneer er al veel schade is aangericht Bij de intake is het belangrijk om te toetsen hoe ver iemand in het rouwproces zit of juist nog niet om zo al een individueel traject in te gaan en er zo een bepaalde druk van deze mensen wordt onthouden

AVD GGZ Drenthe 2003