Spiritueel georiënteerde psychotherapie 22 november 2007 Geel Mia Leijssen Psychotherapeut en Hoogleraar aan de K.U.Leuven in het Departement Psychologie. mia.leijssen@psy.kuleuven.be

I. Inleiding 20jaar geleden ondenkbaar! Onderzoeksevidentie Cruciale ontbreekt Betekenis van ‘mens zijn’

Maslov Basisbehoeften: fysieke overleving, voedsel, onderdak, veiligheid en sociale relaties Hogere behoeften, ‘zijnswaarden’: waarheid, schoonheid, goedheid en liefde Metapathologie: depressie, angst, rusteloosheid, eetstoornissen, geweld

Nieuwe fase van religieus bewustzijn ‘Inspiratie’ wordt minder doorgegeven via kerkelijke tradities Psychologische invalshoek wint meer terrein: relatie – zelfs dialoog – met transpersoonlijke niveaus van bewustzijn

Chronos: meetbare tijd Kairos: tijd waarin de ziel gevoed wordt Leijssen, M. (2007). Tijd voor de ziel. Tielt: Lannoo.

Spiritueel georiënteerde psychotherapie Therapeut helpt actief om spiritualiteit van cliënt te versterken Lijden wordt benaderd met behulp van exploratie, voeding en heling van de ziel

Spiritualiteit Ervaring van een transcendente dimensie. Leven krijgt betekenis en zin vanuit de authenticiteit waarmee het geleefd wordt. Geroepen het beste van zichzelf te investeren. Sacraliteit van het leven nodigt uit tot verwondering en eerbied. Tragiek, pijn, lijden en dood behoren tot het leven. Lijden van anderen roept op tot dienstbaarheid, ervaring deel te zijn van een groter geheel wekt sociale rechtvaardigheid.

Spiritualiteit – Religie “Religieus zijn suggereert het behoren tot een religieuze traditie die men ook praktiseert. Spiritueel zijn suggereert een persoonlijke betrokkenheid bij een proces van innerlijke ontwikkeling dat al ons doen en laten bepaalt.” Teasdale (2001)

Spiritualiteit: meer in de persoonlijke sfeer; ervaring van verbondenheid met zelfoverstijgende, groter geheel Religie: expressie meer met anderen gedeeld; collectieve erediensten ‘god-gecentreerd’ . Inhoud: door God gegeven Onderscheid vervalt in domein van (toegang tot) expressie van ervaringen: spirituele oefeningen, rituelen, metaforen

Verschil: psychotherapeut – andere ‘zielzorgers’ Expert: proces – inhoud Te kaderen in: problematiek/existentiële crisis – geloofscrisis

II. Tijdloze filosofie Stellingen over de realiteit en de aard van de mens Inzichten al eeuwen lang over gans de wereld door beoefenaars van spiritualiteit geformuleerd, op basis van steeds weerkerende observaties en ervaringen

Transcendente werkelijkheid Alledaagse werkelijkheid: waarneembaar doorheen de zintuigen, te objectiveren Subtielere werkelijkheid: niet zichtbaar, niet begrensd, indirect te kennen via innerlijke reflectie ‘Meta-fysica’

Ziel Transcendent bewustzijn, Zelf, Spirit, Boeddha, goddelijke vonk… Organiserend en vormgevend principe Persoonsgebonden en transpersoonlijk Mystieke dimensie van menselijke beleving ‘Heel-ing’

Rechtstreekse ervaring Lichamelijk gevoelde vibratie Geraakt zijn, verwondering, ontroering, vreugde, ontzag, diepte, verbondenheid Aandacht en oefening Opmerkzaamheid, waakzaamheid Volheid van het nu-moment

Geen intellectuele theorie Innerlijk weten ‘Gnosis’: kennis van het hart, intuïtief weten, kennen door observatie of ervaring

III. Sacrale ervaringen Bestaan wordt ‘heilig’ door aandacht te geven aan de ziel Momenten van bezieling zijn overal te vinden Ook problemen of crisis kunnen verbinding met ziel herstellen Zorgzaam omgaan met vertrouwen van cliënt maakt van therapie een sacrale ervaring

Lage intensiteit: eruit springende ervaringen Sacrale ervaringen continuüm van intensiteit Lage intensiteit: eruit springende ervaringen Middelmatige intensiteit: piekervaringen Hoge intensiteit: numineuze ervaringen en mystieke ontmoetingen

IV. De ziel uitnodigen Condities creëren Expliciete stimulansen geven

Aansluiten bij Voorkeurpaden van spiritualiteit Denken; pad van inzicht en wijsheid Gevoel; pad van het hart/lichaam Activiteit; pad van het handelen Stilte; pad van spirituele oefeningen Verschillende vormen zijn onderling verbonden

Toegang tot de ziel vinden Spirituele ‘voelsprieten’ Casus vliegangst Vragen naar: Bronnen Bestemming Dieptepunten Transformatiemomenten

Aandacht voor subtielere lichamelijk gevoelde wereld van bewustzijn: FOCUSING Casus Ernstige jeugdtrauma’s Elke ochtend in paniek wakker

Focusing uitbreiding van het ervaringsgebied Lichamelijk gevoelde betekenis Zelfoverstijgend Toegang tot bronnen in universum Zelfoverstijgende realiteit kan vele namen krijgen

Vergelijkbare introspectieve disciplines Niet-veroordelend gericht blijven op wat hier-en-nu te ervaren is in het lichaam: gedachten, gevoelens, sensaties… Bijvoorbeeld: Mindfulness

Landkaarten om het sacrale te vinden Casus: Faalangst Fysieke dimensie: ‘kunnen’ Sociale dimensie: ‘moeten’ Psychische dimensie: ‘willen’ Spirituele dimensie: ‘mogen’

Therapeutische relatie als sacrale ruimte Empathie, mededogen Aanvaarding, liefdevolle aandacht Echtheid, het juiste spreken en handelen

‘I-Thou relationship’ (Buber) Diepe momenten van ontmoeting “Waar twee of meer verenigd zijn in mijn naam, ben ik in hun midden.” Zelfoverstijgende ervaring

Zielzorgprogramma Dromen: ‘gewone’ en ‘grote’ dromen Synchroniciteit: zinvolle coïncidentie van gebeurtenissen Rituelen: verbinding, transformatie Verschil magie, bijgeloof Lichaamswerk: het lichaam is spiritueel, anders is het een lijk Wetmatigheden in de kosmos die we (nog) niet kennen.

V. Besluit Persoonlijke kant: spirituele autobiografie Leven op verschillende lagen van bewustzijn Multiculturele samenleving: Wat is authentieke expressie van iemands ziel? Overleving van de menselijke soort? Zijnswaarden