Vreemdelingendetentie 1

Wat is vreemdelingendetentie? Een bestuursrechtelijke maatregel, met als doel: Illegale toegang tot Nederland te verhinderen Uitzetting mogelijk te maken   Ieder land heeft het recht om te bepalen wie het toelaat. Mensen die zonder geldige papieren in Nederland zijn of aankomen, mogen in vreemdelingendetentie worden geplaatst. Dit ter voorkoming van illegale binnenkomst en om de vreemdeling beschikbaar te houden voor terugkeer naar het land van herkomst. Vreemdelingendetentie is geen strafrechtelijke sanctie, maar een bestuursrechtelijke maatregel. De vreemdeling is geen verdachte van of veroordeeld voor een strafbaar feit; In Nederland worden jaarlijks ca. 6000 - 8.000 mensen gedetineerd voor een periode van gemiddeld bijna drie maanden. 2

Detentiecentrum Schiphol Vreemdelingen die worden opgepakt door de vreemdelingenpolitie zitten eerst een paar dagen op het politiebureau. Mensen die in het kader van grenstoezicht worden aangehouden door de Koninklijke Marechaussee of de Zeehavenpolitie, worden eerst een aantal dagen in de ‘passantencellen’ van de Marechaussee vastgezet. Daarna worden mensen overgebracht naar een van de detentie- of uitzetcentra.   Er zijn vier centra voor vreemdelingenbewaring: Detentie-/uitzetcentrum Rotterdam Detentie-/uitzetcentrum Schiphol Detentiecentrum Zeist in Soesterberg Detentiecentrum Alphen aan den Rijn

Wie kunnen worden gedetineerd? Nieuw aangekomen vreemdelingen, die de toegang tot NL (vooralsnog) is geweigerd, zoals asielzoekers Vreemdelingen in afwachting van terugkeer naar land van herkomst of naar een derde land Artikel 59 van de Vreemdelingenwet: detentie in afwachting van uitzetting. De meeste vreemdelingendetentie in Nederland gebeurt op grond van dit artikel. Vreemdelingen zonder verblijfsrecht hebben de plicht het land zelf te verlaten. Als dat niet gebeurt, kan gedwongen terugkeer plaatsvinden. Op grond van dit artikel kunnen, ‘als de openbare orde of de nationale veiligheid zulks vordert’, vreemdelingen worden gedetineerd met het oog op uitzetting. Dit gebeurt dus vrijwel standaard.   Artikel 6 van de Vreemdelingenwet: detentie ter voorkoming van irreguliere binnenkomst. Een asielverzoek wordt in Nederland ingediend in een aanmeldcentrum (AC). Asielzoekers die via de landsgrenzen ons land bereiken, moeten zich melden in Ter Apel. Van daaruit worden ze overgebracht naar een van de aanmeldcentra (AC’s) in het land: Ter Apel, Den Bosch of Zevenaar. Deze asielzoekers kunnen zich vrijelijk bewegen en worden niet ingesloten. Echter: asielzoekers die via Schiphol of per schip Nederland binnenkomen (dus via de buitengrenzen van Europa), moeten hun aanvraag indienen bij AC Schiphol. Daar worden asielzoekers standaard gedetineerd en kunnen vervolgens worden opgenomen in de ‘gesloten verlengde AC-procedure’.

Vreemdelingendetentie = bestuursrechtelijke maatregel Het is geen strafrechtelijke sanctie De gedetineerde is geen verdachte / geen dader van een strafbaar feit Dit verandert niet met strafbaarstelling illegaliteit: naast de straf voor de illegaliteit blijft detentie mogelijk  

Hoe zit het met de mensenrechten? Het recht om asiel te zoeken: Art 14 UVRM Het recht op vrijheid: - Art 5 EVRM: recht op vrijheid; vreemdelingendetentie alleen als ultimum remedium (uiterste middel) - Art 9 UVRM: geen willekeurige arrestatie/detentie/verbanning UVRM Artikel 9 Niemand zal onderworpen worden aan willekeurige arrestatie, detentie of verbanning. UVRM Artikel 14 Een ieder heeft het recht om in andere landen asiel te zoeken en te genieten tegen vervolging. EVRM Artikel 5 - Recht op vrijheid en veiligheid Een ieder heeft recht op vrijheid en veiligheid van zijn persoon. Niemand mag zijn vrijheid worden ontnomen, behalve in uitzonderlijke gevallen en overeenkomstig een wettelijk voorgeschreven procedure.

In de afgelopen decennia is de situatie voor ongedocumenteerde migranten of uitgeprocedeerde asielzoekers in Nederland steeds strenger geworden. Elkaar opvolgende wetgeving heeft ervoor gezorgd dat ze worden uitgesloten van alle sociale voorzieningen en steeds vaker in vreemdelingendetentie terecht komen. Volgens de overheid is deze detentie als het sluitstuk van het vreemdelingenbeleid. In de jaren 80 had Nederland ongeveer 50 detentieplaatsen voor ongedocumenteerden. Dat aantal plaatsen nam eind jaren 90 / begin 2000 in een rap tempo toe met een piek van bijna 4000 plaatsen in 2006. Sindsdien is er gelukkig weer sprake van een afname en op dit moment zijn er nog ongeveer 1900 plekken. Vrijheidsontneming is een bijzonder zwaar middel. Een grote inbreuk op iemands persoonlijke levenssfeer en grondrechten. In het Nederlandse strafrecht is het zelfs het zwaarste middel dat we hebben. De overheid zal zich daarom moeten afvragen of de detentie van mensen in afwachting van hun uitzetting wel een gepast middel is voor dit doel en of het wel nodig is. In 2005 brak er brand uit in een van de cellen op Schiphol. Er kwamen elf mensen om het leven en zo’n vijftien anderen raakten gewond. De brand was het begin van het werk van Amnesty op vreemdelingendetentie. In 2008 publiceerde Amnesty International een internationaal rapport over vreemdelingendetentie in Nederland. De toenmalige staatssecretaris van Justitie onderschreef veel van Amnesty’s standpunten en zorgen. Ze beloofde het regime van de detentie aan te passen. En ja: inmiddels zijn de oude gebouwen en boten bijna allemaal vervangen en in de marge hebben een aantal verbeteringen plaatsgevonden. Maar in hoofdlijnen is er sindsdien nog weinig veranderd.

Cijfers Jaarlijks 6000-8000 mensen opgesloten Gemiddeld 76 dagen Max 6 maanden, uitbreiding tot 18 mogelijk Ongeveer 17% zit langer dan 6 maanden Herhaalde detentie is mogelijk (2010: 27% van het totaal) Om hoeveel mensen gaat het? In 2011 werden er 6.104 vreemdelingen gedetineerd. Daarvan werd het overgrote deel (5.844) vastgezet op grond van artikel 59 van de Vreemdelingenwet.   Hoe lang en hoe vaak worden mensen gedetineerd? In 2011 zaten vreemdelingen gemiddeld 76 dagen in vreemdelingendetentie. 18,4 procent van de gedetineerden in 2011 zat al langer dan zes maanden vast. In 2010 had 27 procent van mensen in vreemdelingendetentie eerder in bestuursrechtelijke detentie gezeten. Sommigen meer dan vier keer.

Kritiek Amnesty International Vreemdelingendetentie in Nederland standaardprocedure in plaats van ‘ultimum remedium’ Nauwelijks oog voor individuele omstandigheden Onnodig zwaar regime Er zijn alternatieven! Wat zijn Amnesty’s belangrijkste bezwaren tegen de praktijk van vreemdelingendetentie? Vreemdelingendetentie is in Nederland de standaardprocedure, terwijl het, ook volgens de wet, een uiterst middel zou moeten zijn. Vreemdelingen die Nederland moeten verlaten worden vrijwel automatisch in detentie geplaatst, zonder dat gekeken wordt naar alternatieven. Er wordt nauwelijks gekeken naar de individuele omstandigheden, waardoor ook kwetsbare groepen worden opgesloten. Bijvoorbeeld zieken, zwangere vrouwen of slachtoffers van mensenhandel of marteling. Alleen voor kinderen zijn inmiddels aparte regels opgesteld. Vreemdelingen zitten vast onder een regime dat vergelijkbaar is met dat van strafrechtelijk veroordeelden, en op sommige onderdelen zelfs zwaarder (zie verderop).   Dit tezamen maakt vreemdelingendetentie in veel gevallen een disproportionele inbreuk op – en dus een schending van – het recht op vrijheid. Daarnaast kunnen grote vragen worden gesteld bij de effectiviteit en doelmatigheid van vreemdelingendetentie. Amnesty wil dat het regime verandert: zoek naar alternatieven en verlicht het regime. 9

Mevrouw Jacqueline uit Burundi 67 jaar oud, ziek Zat 7 maanden in detentie Na plaatsing in verzorgingshuis is ze (vrijwilllig met hulp) teruggekeerd naar Burundi Als een asielverzoek is afgewezen krijgen asielzoekers de opdracht het land te verlaten. Eerst mogen ze nog even (zes weken) in het asielzoekerscentrum blijven en daarna worden ze – als ze meewerken aan hun terugkeer – in een zogeheten Vrijheidsbeperkende Locatie geplaatst. Ook bij deze Burundische mevrouw ging dat zo. Mevrouw heeft veel gezondheidsklachten, (in Nederland zijn we nog best jong als we 67 zijn, maar deze mevrouw is echt oud en versleten). Ze kan niet goed lopen en heeft een rollator nodig. Maar omdat uitzetten niet lukt wordt mevrouw na drie maanden met een treinticket op de trein naar Roosendaal gezet. Daar raakt ze de weg kwijt, ze zwerft rond en valt. De ambulance en de politie worden gebeld. Ze wordt naar de lokale noodopvang gebracht, maar die mogen haar geen onderdak verlenen omdat ze illegaal in Nederland is. De politie besluit daarop in alle wijsheid haar in detentie te plaatsen. Daar zit ze zeven maanden lang. Volgens haar advocaat stamelt ze voortdurend dat ze zo niet naar Burundi kan. Haar gezondheid verslechtert. Amnesty stelt de zaak aan de orde. Er worden Kamervragen gesteld. De minister acht haar detentie noodzakelijk omdat ze niet zou meewerken aan haar terugkeer. Maar ze heeft geen idee hoe ze dat moet regelen en ze begrijpt niets van haar detentie. Er komt publiciteit. Een verzorgingstehuis van het Leger des Heils reageert en biedt aan haar op te vangen. Het helpt eerst niet. Maar dan beslist de hoogste rechtbank in vreemdelingenzaken (de Raad van State) dat bij de verlenging van haar detentie onvoldoende rekening is gehouden met haar gezondheid. Ze komt vrij en wordt naar het verzorgingstehuis gebracht. Vandaaruit is ze - in febr. 2013 – met de hulp van een kerkelijke organisatie – vertrokken naar Burundi.

Kwetsbare mensen horen niet in detentie Zieken Kinderen / ouderen Zwangere vrouwen Slachtoffers van marteling of mensenhandel Zij lijden nog sterker dan anderen onder detentie Nauwelijks risico op onttrekking aan toezicht Hoeveel kwetsbare mensen worden gedetineerd? In 2011 waren gedetineerd: 92 alleenstaande minderjarige vreemdelingen 174 gezinnen, met in totaal 324 kinderen (hun gemiddelde verblijfsduur was 8 dagen) 59 (vermoedelijke) slachtoffers van mensenhandel 15 mensen ouder dan 60 jaar 63 18/19-jarigen   Over het aantal zieke, gehandicapte en getraumatiseerde mensen in vreemdelingenbewaring zijn geen gegevens beschikbaar. Wel is bekend dat er in 2011 68 mensen vanuit vreemdelingendetentie werden geplaatst in een Penitentiair Psychiatrisch Centrum. Gemiddeld verbleven zij daar zeventig dagen.

Gezondheidsschade (Langdurige) detentie kan psychische problemen veroorzaken: 3 jaar na vrijlating had 70% nog last van psychische problemen geestelijke aftakeling, moedeloosheid, boosheid, frustratie en zelfs suïcidaal gedrag. Bron: Newman, Dudley, Steel. (2008). Asylum, detention, and mental health in Australia Uit onderzoek blijkt dat vreemdelingendetentie schadelijk kan zijn voor de gezondheid. (Langdurige) detentie brengt vaak onnodige schade toe aan de psychische en fysieke gezondheid van vreemdelingen. Het is een belangrijke factor in geestelijke aftakeling. Mensen voelen zich moedeloos, boos, gefrustreerd. Ze raken depressief en sommigen proberen zelfmoord te plegen. Soms lukt dat ook. Kwetsbare mensen zoals de oudere dame uit Burundi, kinderen, zieken, zwangere vrouwen en getraumatiseerde asielzoekers horen niet in vreemdelingendetentie thuis. Vooral kwetsbare mensen hebben ernstig te lijden van de detentie.

Onnodig zwaar regime Toepassing van de Penitentiaire Beginselenwet beperkt de grondrechten veel verder dan nodig: 16 uur per dag in de cel geen recht op onderwijs of arbeid beperkt contact met de buitenwereld: beperkt toegang internet, geen toegang tot sociale media, mobiele telefoon inleveren, beperkt bezoek onnodig fouilleren en visiteren De Inspectie voor de Sanctie-toepassing schreef in 2010:Het grootste deel van de dag hangt men doelloos rond op de gang, in de gemeenschappelijke recreatieruimte of op de luchtplaats. De vreemdelingen zijn zeer ontevreden over het activiteiten aanbod; zij vervelen zich en missen activiteiten zoals arbeid en/of onderwijs. Ook inrichtingsfunctionarissen hebben de ISt gewezen op de ledigheid waarin de ingeslotenen hun tijd doorbrengen. Het gebrek aan een zinvolle dagbesteding leidt tot spanningen en volgens sommige psychomedische functionarissen ook tot gezondheidsklachten. Er is sprake van een onnodig zwaar regime. Er gelden dezelfde regels en restricties als in een strafrechtelijk regime. Dit, terwijl het enige doel van vreemdelingenbewaring de beschikbaarheid is van de vreemdeling voor het terugkeer- of uitzetproces. De detentie heeft geen strafrechtelijk oogmerk. Naar de mening van Amnesty ontbreekt dan ook de legitieme basis voor een strafrechtelijk georiënteerd regime. Kleine tweepersoonscellen, in het strafrecht krijg 15% van de gevallen een tweepersoonscel. In vreemdelingendetentie 97%. Bij weigering van een celgenoot volgt een straf in de isoleercel. Mensen vervelen zich enorm. Het aantal recreatieve activiteiten is wel iets uitgebreid, maar toch lopen veel mensen hele dagen doelloos door de gang. De mobiele telefoon moet worden ingeleverd. Er kan via de telefoon van de gevangenis gebeld worden. In de nieuwere gevangenissen is er telefoon op cel. Maar dit is erg duur. (we overwegen een inzameling te doen voor telefoonkaarten) Familie kan niet naar de gevangenis bellen. Bezoek (2 uur per week) is er alleen onder toezicht van de bewaker in een gemeenschappelijke bezoekruimte Bij binnenkomst in de gevangenis moeten mensen zich uitkleden en drie kniebuigingen maken (visiteren). Tegenwoordig hoeft dit bij overplaatsing niet meer altijd, maar het kan nog wel. 13

Nog een ander voorbeeld want Vreemdelingendetentie gaat niet alleen over regels, maar vooral over mensen. Charles komt via Schiphol in Nederland aan. Daar doet hij een asielverzoek dat al direct in de gesloten procedure wordt afgewezen omdat de IND niet gelooft dat hij uit Sierra Leone afkomstig is. Hij zit ruim een jaar in vreemdelingendetentie en wordt daarna op straat gezet omdat zijn uitzetting niet lukt. Juist de dag dat een medewerker van Amnesty een afspraak met hem heeft om te praten over zijn ervaringen in de gevangenis wordt hij opnieuw door de politie aangehouden. Hij belt ons eerst zelf, maar daarna wordt het gesprek overgenomen door een politieagente die uitlegt dat 'meneer' is aangehouden zonder geldige papieren. Charles wordt opnieuw in vreemdelingenbewaring genomen. Deze keer wordt hij opgesloten in de detentieboot in Zaandam. En daar spreekt een collega van Amnesty hem. Hij zit dan al weer vier maanden vast. Een magere man die eruit ziet als een jaar of 45 maar later pas 27 blijkt te zijn. Hij is zo in de war dat de Amnesty medewerker op dat moment denkt dat hij misschien wel zwakzinnig is. Hij is depressief en hoort stemmen. Korte tijd later wordt hij overgeplaatst naar de gesloten afdeling van de psychiatrische penitentiaire inrichting in Vught. Niet omdat hij onhandelbaar of agressief is, maar omdat ze zich in Zaandam zorgen over hem maken en niets beters kunnen verzinnen. Hij zit daar tussen Nederlands zwaarst gestrafte TBS-ers: moordenaars, kinderverkrachters. Een depressieve jongen zonder strafblad uit Sierra Leone --die het allemaal óók had meegemaakt..., alleen niet als dader, maar als slachtoffer... Het lukt de IND weer niet om Charles uit te zetten. Niet naar Nigeria. Niet naar Ghana. Niet naar Benin. Hij heeft namelijk geen paspoort of andere identiteitspapieren. En dat hij geboren is in Sierra Leone gelooft in Nederland niemand--- behalve zijn advocaat en mijn collega dan. En zo wordt Charles in februari 2011 -met medicatie voor een paar dagen- vanuit het streng bewaakte Vught weer op straat gezet met de opdracht Nederland binnen 48 uur te verlaten. En sindsdien leeft hij weer in de marges van onze samenleving. Nog even samenvattend: waarom worden mensen zoals de Burundische mevrouw en de jongen uit Sierra Leone eigenlijk gedetineerd? o Er is immers geen sprake van een strafrechtelijk feit? o Het risico dat deze mensen onderduiken is vrijwel nihil. o Een lichter middel zoals meldplicht in combinatie met opvang werkt zeker zo goed. En in beide gevallen was de detentie direct nadelig voor hun gezondheid

Wat zijn alternatieven? Recht op vrijheid staat voorop: altijd eerst de lichtere vormen van toezicht uitproberen Meldplicht Het opgeven van een verblijfsadres Garantstelling door vrienden, familie of maatschappelijke organisaties Borgsom Open en half open centra Elektronische detentie Vrijheidsbeperkende locatie Een inbreuk op het recht op vrijheid is een bijzonder zwaar middel. Het zwaarste middel dat het Nederlandse strafrecht kent. Lichtere middelen van toezicht en vrijheidbeperking genieten altijd de voorkeur. Ook de Europese Terugkeerrichtlijn bepaalt dat vreemdelingen eerst de kans moeten krijgen zelfstandig te vertrekken. De Terugkeerrichtlijn voorziet in een trapsgewijze verzwaring van de te nemen maatregelen, waarbij steeds het evenredigheidssbeginsel moet worden geëerbiedigd. Vreemdelingenbewaring mag – als zwaarste middel – alleen als ultimum remedium worden toegepast Amnesty heeft ook onderzoek gedaan naar vreemdelingendetentie in een aantal andere landen. Het blijkt dat er op meerdere plekken in de wereld positieve ervaringen zijn opgedaan met alternatieven voor detentie. Met een goede persoonlijke begeleiding, blijken mensen zich meestal prima te houden aan de afspraken met de overheid. Een maatregel van toezicht zoals een meldplicht, blijkt in de meeste gevallen voldoende te zijn. Ook blijkt dat binnen de muren van de detentiecentra in veel landen veel meer vrijheid is dan hier in Nederland. In Zweden worden mensen bijvoorbeeld niet opgesloten in een cel, kunnen ze gebruik maken van hun eigen mobiele telefoon en hebben ze toegang tot internet en kunnen ze gewoon hun eigen email openen en beantwoorden. Dat kan en mag hier in Nederland niet. Waarom kan dat niet ook in Nederland? Deze mensen zitten immers alleen maar opgesloten omdat ze beschikbaar moeten zijn voor hun terugkeer naar het land van herkomst. En dat kan veel humaner dan nu in Nederland gebeurt. .

Hoe doen andere landen het? Zweden: detentie in laatste instantie Verenigd Koninkrijk: elektronisch toezicht, recht op 25 uur educatie per week Australië en Zweden: begeleiding door casemanager Zweden, Australië, Verenigd Koninkrijk: soepeler regime, vrijer bewegen Het kan dus ook anders! Amnesty Nederland deed in 2011 onderzoek naar de manieren waarop Australië, het Verenigd Koninkrijk en Zweden alternatieven voor vreemdelingendetentie inzetten (zie voor het onderzoeksrapport www.amnesty.nl/vreemdelingendetentie). Daaruit zijn waardevolle lessen te leren voor Nederland.   Uit onderzoek in de VS blijkt: toezicht in combinatie met begeleiding levert de beste resultaten op. Bovendien is zolang mensen een procedure hebben lopen is detentie nooit nodig. Ze houden zich dan namelijk prima aan het toezicht. -Opvang in combinatie met meldplicht. In Zweden worden asielzoekers begeleidt door een case worker van de Migration Board, zowel in de asielprocedure als bij de terugkeer. (Zweden supervisie als alternatief voor detentie: casemanagement, onderdak en meldplicht. In Zweden is detentie de uitzondering, ook de duur van de detentie is er veel korter. Zodoende kan er worden volstaan met een capaciteit van 245 plaatsen (tegenover ongeveer 2.000 in Nederland). In Canada kent men het Toronto Bail Program. Dit instituut treedt op als garantsteller. De cliënt wordt volgens de beginselen van het case-management ondersteund (huisvesting, zorg etc.) In een jaar hebben slechts twaalf van de 265 mensen zich onttrokken aan het toezicht. In Australië krijgen asielzoekers en irreguliere migranten in een zo vroeg mogelijk stadium intensieve begeleiding van een casemanager. Die begeleidt ze tijdens de toelatingsprocedure en tijdens het terugkeertraject. Die continuïteit leidt tot vertrouwen en draagt weer bij aan terugkeer. Verstrekking van een tijdelijk document. In bijvoorbeeld Australië is het onder omstandigheden mogelijk een tijdelijk overbruggingsvisum te krijgen. In dat geval mogen mensen ook werken. Speciale programma's voor kwetsbare mensen met extra zorg en begeleiding. In de UK is er een programma voor families waarbij ook de UNHCR meekijkt of terugkeer verantwoord is. Tot slot zijn er nog zwaardere vormen van toezicht en dan kun je denken aan elektronisch toezicht en de vrijheidsbeperkende locatie. In het Verenigd Koninkrijk wordt elektronisch toezicht als vorm van vreemdelingendetentie toegepast.lektronisch toezicht wordt als bijzonder zwaar ervaren en er is altijd een risico dat dit soort zware middelen (veel te snel en onnodig) worden ingezet. Maar hoe dan ook is het een lichter middel dan detentie zelf. Uit onderzoek in de VS bleek 99% van de mensen zich voor rechtszittingen te melden en 91 % ook daadwerkelijk na een uitzettingsbevel vertrekt Bij toezicht geldt altijd dat eerst de lichtere middelen moeten worden geprobeerd/overwogen. Ook het regime kan anders: - Zweden: gedetineerden kunnen zich vrij door het gebouw bewegen, gebruik maken van de sport- en recreatiefaciliteiten en ze worden nooit ingesloten in een cel. Slechts de buitendeur van het centrum is afgesloten. Het personeel draagt geen uniform, is niet bevoegd een wapen te dragen of disciplinaire maatregelen op te leggen. Het personeel in de Zweedse detentiecentra beschouwt het als hun taak om alle verschillende stappen in het proces en de procedure uit te leggen en te bespreken. De relatie tussen de case-worker en de gedetineerde wordt als een belangrijke factor tot succes gezien. Gedetineerden mogen dagelijks in alle privacy bezoek ontvangen in een speciale bezoekruimte zonder toezicht. Ze mogen in Zweden hun mobiele telefoon houden en er zijn vele computers met toegang tot internet beschikbaar. - Ook in Engeland en Australië worden gedetineerden niet opgesloten in een cel, is er toegang tot de eigen mobiele telefoon en internet en in het Verenigd Koninkrijk hebben gedetineerden recht op 25 uur per week educatie, waarvan tenminste zeven uur in de avonduren. Enkele voorbeelden: .

Toenemende (Internationale) kritiek Europees Comité ter Voorkoming van Martelen Europees Commissaris voor Mensenrechten Nationale ombudsman College voor de Rechten van de Mens UNHCR Jurisprudentie, wetenschappers, NGO’s CPT: rapport 9 augustus 2012 na bezoek aan Nederland: er is een disproportioneel zwaar regime er is onvoldoende toegang tot medische zorg er is sprake van geestdodende omstandigheden VN-Comité inzake ESC Rechten: detentie asielzoekers moet bij wet worden beperkt tot ‘absoluut noodzakelijk’; vreemdelingendetentie moet beperkt tot een ‘strikt minimum’. De UNHCR (wereldvluchtelingenorganisatie) en de Internationale Detentie Coalitie hebben rapporten geschreven over alternatieven voor detentie en de UNHCR heeft Detention Guidelines uitgebracht. Ombudsman rapport 2012 1. Het regime is niet-passend (in aantal opzichten soberder dan voor strafrechtelijk gedetineerden, standaard twee persoonscellen, geen arbeid/onderwijs en van 17.00 tot 08.00 uur op cel). Wel gelden dezelfde veiligheidsmaatregelen (fouilleren, visiteren, boeien) en disciplinaire straffen en maatregelen (afzondering in isoleercel). 2. Onvoldoende gebruikt als ultimum remedium (pilots positief maar slechts op kleine schaal, voor specifieke doelgroepen en voor korte duur). 3. Onjuiste veronderstelling dat het maar om een korte tijd gaat. Uitspraken van het Europese Hof en het Hof van Justitie van de Europese Unie die het ultimum remedium-beginsel aanscherpen en ook criteria aanleggen voor de inrichting en het regime vreemdelingenbewaring. Steeds meer universiteiten, specialisten en organisaties betrokken raken bij het onderzoek

Andere kritiek Niet efficiënt Hoge kosten: per dag per persoon: € 190 tot € 200 exclusief procedures, schadevergoeding, kosten van de uitzetting e.d. Criminalisering en stigmatisering vreemdelingen Ongeveer de helft van het aantal mensen in vreemdelingenbewaring komt daarna weer op straat terecht. 27% van het aantal gedetineerde vreemdelingen heeft eerder in bestuursrechtelijk detentie gezeten (2010). Van deze groep zat 61% een keer eerder, 29% 2 tot 3 keer eerder, 9% 4 keer eerder of meer. Uit onderzoek blijkt dat mensen die langer in detentie hebben gezeten steeds moeilijker uit te zetten zijn. De kosten zijn extreem hoog. Het lijkt erop dat de economische crisis in ons voordeel kan werken. Minder detentie is een grote bezuiniging. Een dag in de vrijheidsbeperkende locatie kost maar 40 euro. Vreemdelingen ervaren de detentie als criminaliserend. De grootste klacht is: ik ben geen crimineel, waarom zit ik hier? 18

Huidige stand van zaken – Goed nieuws Pilots voor alternatieven lopen en gaan door Minder mensen in detentie Meer aandacht voor vreemdelingendetentie in Nederland: - Nationale ombudsman - Adviescommissie Vreemdelingenzaken - College voor de Rechten van de Mens - UNHCR en VluchtelingenWerk • Vorig jaar is de overheid gestart met een aantal pilots voor kleinschalige alternatieven voor vreemdelingendetentie. Een paar lokale projecten van NGO´s hebben subsidie gekregen om mensen te begeleiden bij terugkeer. Dit is een goede ontwikkeling en het ziet ernaar uit dat die ontwikkelingen doorgaan. Niet alleen omdat het humaner is, maar ook omdat het effectiever en goedkoper is. • Uit de cijfers blijkt dat er sprake is van een afname van het aantal mensen in detentie. Oorzaken: uitbreiding Europese Unie, in werking treding Europese Terugkeerrichtlijn. Er wordt steeds meer gebruik gemaakt van de Gezinslocaties (dit zijn Vrijheidsbeperkende locaties voor gezinnen met kinderen en ook uitgeprocedeerde asielzoekers blijven langer in de Vrijheidsbeperkende locaties) Maar ook: minder jacht op illegalen en de start van de pilots. In 2012 heeft de ombudsman een rapport geschreven over vreemdelingenbewaring en recentelijk ook een boze brief. De ombudsman eist op korte termijn verlichting van het regime in detentie. Als de overheid de aanbevelingen van de ombudsman opvolgt is dat zeker goed nieuws. De Adviescommissie Vreemdelingenzaken doet momenteel onderzoek naar alternatieven en het besluitvormingsproces rond het detineren van vreemdelingen. Het College voor de Rechten van de Mens heeft de minister nadrukkelijk verzocht om voortvarend en met urgentie de situatie rond vreemdelingendetentie te verbeteren. UNHCR en VluchtelingenWerk komen dit jaar met een nieuw rapport over grensdetentie. Ze voeren campagne tegen het detineren van asielzoekers op Schiphol

Huidige stand van zaken – Slecht nieuws Pilots voor hele kleine beperkte groep Praktijk: detentie nog steeds niet al uiterste middel ingezet Detentieomstandigheden nog steeds als in gevangenis Strafbaarstelling illegaliteit Maar er is ook slecht nieuws? • De pilots zijn op dit moment niet toegankelijk voor bijvoorbeeld mensen die in de illegaliteit worden aangetroffen. Dit is een grote groep. Alleen al daarom kun je zeggen dat detentie nog steeds niet als uiterste middel wordt gebruikt. De detentieomstandigheden zijn in de afgelopen jaren nauwelijks verbeterd. Wel zijn de gebouwen vernieuwd en is er iets meer ruimte. Maar nog steeds geldt de Penitentiaire Beginselen Wet en nog steeds zitten mensen vanaf 16 uur per etmaal achter de celdeur. Er is sprake van een verdere criminalisering van illegale migranten. Een nieuw wetsvoorstel stelt mensen die in de illegaliteit worden aangetroffen direct strafbaar. (Op dit moment zijn mensen al wel strafbaar als ze worden aangetroffen nadat ze een inreisverbod hebben opgelegd gekregen) Deze uitbreiding van strafbaarstelling zou volgens de regering nodig zijn omdat er een preventieve en afschrikwekkende werking van uitgaat. Maar volgens Amnesty is die stelling niet met feiten onderbouwd. De negatieve gevolgen voor de illegale migranten zijn groot. Er kan een boete worden opgelegd van € 3800 of vervangende hechtenis van 4 maanden. Voor mensen die slachtoffer zijn van uitbuiting, mensenhandel of geweld is het nu al moeilijk om aangifte te doen. Straks durven ze dat misschien helemaal niet meer. • Bovendien schrijft de memorie van toelichting bij deze wet dat illegale vreemdelingen direct in vreemdelingendetentie geplaatst zullen worden. In dat geval zijn we weer terug bij af. Wanneer er niet naar de individuele omstandigheden van mensen wordt gekeken is dit uitgangspunt in strijd met het beginsel dat vreemdelingendetentie alleen als laatste middel bij uitzetting mag worden gebruikt, zoals dat ook is vastgelegd in Europese wetgeving. 20

Verdere acties van Amnesty Groetenkaarten aan vreemdelingen Plannen voor 2013 Plannen: Vreemdelingendetentie is dit jaar een HOOFDPUNT van het Amnesty werk Het onderwerp staat nu goed op de kaart bij maatschappelijke organisaties en ook de politiek weet dat er iets niet goed is. We zullen hen vragen MET URGENTIE dit probleem aan te pakken. Dat betekent dat meer nog dan eerdere jaren op alle niveaus aandacht voor vreemdelingendetentie zal worden gevraagd en waar mogelijk actie zal worden gevoerd.

Vaak gehoorde misvattingen Discussie Vaak gehoorde misvattingen “Iemand die meewerkt aan zijn terugkeer, hoeft helemaal niet in vreemdelingenbewaring.” “Iedereen kan terug als hij wil.” “Alternatieven maken vreemdelingendetentie duurder dan het al is.” “Een soepeler vreemdelingenbeleid werkt snellere terugkeer tegen.” “Vreemdelingendetentie doet goed werk als afschrikwekkend middel.” “Ons asielbeleid is beter dan dat van bijna elk ander land.” Hoe reageer je op de volgende tegenwerpingen? Dit zijn allemaal citaten van Van Haersma Buma CDA Ook mensen die meewerken aan terugkeer kunnen in vreemdelingendetentie worden genomen. De criteria om mensen op te sluiten zijn erg ruim. Het wordt te snel aangenomen dat terugkeer niet lukt omdat de vreemdeling niet meerwerkt en niet het hele verhaal vertelt. Ook overheden werken vaak niet mee. Sommige mensen zijn staatloos Alternatieven zijn goedkoper. Vreemdelingendetentie is erg duur. (bijna 200 euro per dag per persoon, excl procedures etc) Sobere opvang in de VBL kost 40 euro. Soms kunnen mensen ook bij hun gezin/familie blijven, dat is natuurlijk helemaal goedkoop. Een streng hard beleid leidt ook niet tot snellere terugkeer. Mensen die zich als crimineel behandeld voelen vertzetten zich soms heftig. Ervaring in projecten leert dat mensen met opgeheven hoofd terugwillen. Goede begeleiding of een vakdiplima helpen beter dan maanden detentie. Migratiestromen worden aangestuurd door honger, geweld, oorlog, werkloosheid (push factoren) en aan de andere kant werkgelegenheid, veiligheid etc. Veel migratiestromen laten zich nauwelijks aansturen. (zie kleine bootjes Middellandse Zee) Veel landen vangen veel grotere aantallen op (zie nu bijvoorbeeld Turkije en de enorme aantallen gevluchtte Syriërs) In Zweden en Australie mogen mensen tijdens de procedure werken. Nederland detineert vaak en lang. Maar natuurlijk kun je ook slechtere voorbeelden vinden. Het is de vraag of wij als Nederland ons daarmee willen vergelijken. We zijn tenslotte een beschaafd land en bovendien een van de rijkste landen van de wereld. 22