Diagnostiek in de psychiatrie Frans RJ Verhey 1
Opbouw lezing Wat is een psychische stoornis ? Uit welke onderdelen bestaat een diagnose ? Psychiatrisch onderzoek, hulpmiddelen DSM-IV 2
Psychische stoornis: definitie (APA) Syndroom van psychologische en/of gedrags-symptomen Klinisch relevant Leidend tot ongemak, handicap, en/of toegenomen risico op dood, pijn, handicap, of belangrijke mate van verlies van vrijheid 3
Psychische stoornis: definitie Geen ‘normale’, cultureel gesanctioneerde reactie op gebeurtenissen (bv rouw) Grenzen tussen ‘psychisch’ en ‘lichamelijk’ arbitrair Niet: afwijkend gedrag (politiek, relegieus of sexueel), tenzij gebaseerd op psychische of gedragsststoornis bij individu Classificatie van stoornissen, niet van personen 4
Diagnostiek Symptomen: (‘signs’ en ‘symptoms’) Bv: somberheid Syndroom (geheel van symptomen, beloop) Bv: depressieve stoornis 5
Diagnostiek Structuurdiagnose (bevat ook ‘verklaring’) Bv: depressie nav overlijden partner bij 70 jarige vrouw met afhankelijke trekken Differentiaal diagnose Bv: dd aanpassingsstoornis, angststoornis Diagnostische hulpmiddelen Rating scales, zelfinvulijsten, tests Classificatie DSM-IV, ICD 6
Diagnose in de psychiatrie Dia-gnosn
Diagnose in de psychiatrie Toestandsbeeld Anamnese, heteroanamnese, mentale status Verklaring Stress-diathese-model (draaglast, -kracht) 7
Kwetsbaarheden Genetisch Somatisch Psychologisch Maatschappelijk Bv bij depressie, schizofrenie, dementie Somatisch Bv geboortetrauma, hormonaal Psychologisch Bv gebrek zelfvertrouwen, dwangmatigheid, traumata Maatschappelijk Bv beperkt netwerk, relationele spanningen 8
Voorbeeld psychiatrische diagnose “Eerste periode van depressie, ontstaan na conflict op werk bij 42 jarige gescheiden matig begaafde en lichamelijk gezonde vrouw, met persoonlijkheid met afhankelijke trekken en met verschillende sexuele psychotraumata in voorgeschiedenis” 9
DSM-IV Diagnostic and Statistical Manual of mental Disorders, 4e editie Standaard classificatie van psychische stoornissen uitgegeven door APA Toepasbaar voor verschillende situaties Kliniek/research; verschillende ‘richtingen; settings; disciplines Zoveel mogelijk gebaseerd op empirische gegevens en/of consensus Daarom: geen ‘Neurose’, ‘Homosexualiteit’ Voortdurend in ontwikkeling 10
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Versie 1: 1952 Versie 2: 1968 Versie 3: 1980 Versie 3-revised: 1986 Versie 4: 1994 Versie 5: ± 2010 11
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Omvat: Classificatie van psychische stoornissen met codes Diagnostische criteria Informatie over prevalentie, familiair voorkomen, leeftijds-, sex- en cultuurspecifieke aspecten Doel: bevorderen van communicatie tussen professionals in GGZ (gemeenschappelijke taal) 12
DSM-IV: uitganspunten Descriptieve, atheoretische benadering Diagnostische criteria Systematische beschrijving Diagnostische regels als info niet toereikend Beslisbomen voor differentiaal diagnose
DSM-IV: 5 ‘assen’ As I: klinische stoornis As II: persoonlijkheidsstoornis, mentale retardatie As III: lichamelijke stoornis: oorzakelijk of als gevolg As IV: Psychosociale stressoren AS V: Globaal sociaal functioneren
DSM as I ALLE KLINISCHE STOORNISSEN ANDERE OMSTANDIGHEDEN DIE KLINISCHE AANDACHT BEHOEVEN
DSM-IV: as 1 Stoornissen voor het eerst gediagnosticeerd in kinder of jeugdperiode Cognitieve stoornissen Psychische stoornissen gerelateerd aan lichamelijke aandoening Stoornissen gerelateerd aan middelengebruik
DSM-IV: as 1: vervolg Schizofrenie en andere psychotische stoornissen Stemmingsstoornissen Angststoornissen Somatoforme stoornissen Nagebootste stoornissen Dissociatieve stoornissen
DSM-IV: as 1: vervolg Sexuele en gender-identiteitsstoornissen Eetstoornissen Slaapstoornissen Impulscontrole-stoornissen Aanpassingsstoornissen Andere omstandigheden die klinische aandacht vereisen
DSM-IV: as II: PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS: Langdurig patroon van waarnemen van, omgaan met en denken over de omgeving, Tot uiting komend in reeks van sociale en persoonlijke omstandigheden Leidend tot aanzienlijke mate van ongemak of handicap in sociale, beroepsmatige of andere belangrijke persoonlijke omstandigheden Stabiel en aanwezig vanaf adolescentie Niet als gevolg van as 1 stoornis Niet als gevolg van lichamelijke stoornis
DSM-IV: as II: Paranoide persoonlijkheidsstoornis Schizoide persoonlijkheidsstoornis Schizotypische persoonlijkheidsstoornis Antisociale persoonlijkheidsstoornis Borderline persoonlijkheidsstoornis Histrionische persoonlijkheidsstoornis Narcistische persoonlijkheidsstoornis Vermijdende persoonlijkheidsstoornis Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis Obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornis Mentale retardatie
DSM-IV: as III LICHAMELIJKE STOORNIS OF ANDERE LICHAMELIJKE TOESTAND Oorzakelijk (bv nierinsufficientie) Als gevolg (bv gastritis bij alcoholmisbruik)
DSM-IV: as IV PSYCHOSOCIALE EN OMGEVINGS-PROBLEMEN DIE BIJDRAGEN AAN ONTSTAAN VAN STOORNIS Gebaseerd op inschatting door ‘gemiddelde’ persoon onder zelfde omstandigheden Criteria: mate waarin leidend tot verandering, wenselijkheid, mate waarin onder controle, aantal
DSM-IV: as V GLOBALE INSCHATTING VAN FUNCTIONEREN Sociaal, beroepsmatig en psychologisch Global Assessment of Functioning: schaal 1-100
DSM-IV: GAF score 100: In alle opzichten goed functionerend 80: Voorbijgaande symptomen, te verwachten reacties op psycho- sociale stressoren 60: Matig ernstige verschijnselen 40: Enige stoornissen in realitietszin of communicatie, of enrstige tekorten op werk gezin of sociaal 20: Gevaar zichzelf of andere te beschadigen
DSM-IV diagnose, voorbeeld As I: 296..23 depressieve stoornis, eerste episode, ernstig, zonder psychotische kenmerken 305.00: alcohol afhankelijkheid As II: 301.6 afhankelijke persoonlijkheidsstoornis As III: Lichte gastritis, vitamine B1 deficientie As IV: Scheiding AS V: GAF score 40
DSM-IV: opmerkingen Niet alle patienten met dezelfde classificatie zijn ook hetzelfde, of hebben baat bij dezelfde behandeling Geen classificatie betekent niet: geen psychiatrische aandoening, wel: geen klassieke presentatie (bv ouderen) Vervangt psychiatrische diagnose niet helemaal DSM-IV vooronderstelt kennis en ervaring met vaststellen van verschijnselen: GEEN kookboek