Globalisering HAVO Achtergrondinformatie bij deze powerpoint presentatie: Globetrotter, een serie geografische verkenningen, Teleac NOT, Utrecht 1996 Evert Nieuwenhuis, De Grote Globaliseringsgids, Van Gennnep, Amsterdam, 2005 / 2006. De Geo, Globalisering VWO (ThiemeMeulenhoff, 2007) De Geo, Wereld| Arm en rijk, HAVO, ThiemeMeulenhoff, 2007 De Geo, Vervoer en ruimtelijke inrichting, (Tweede Fase), Thieme Meulenhoff.

Globalisering of mondialisering Niet iets van de laatste 10 jaar : mate van globalisering sinds 1850 Proces doorgaand toenemend Internationale uitwisseling van goederen van kennis van kapitaal

Het speelveld van globalisering In een wereldsysteem Triade Centrum – Periferie – Semiperiferie Slow world & fast world Fragmentarische modernisering Globalisering speelt zich af in een wereldsysteem van open grenzen en een grote internationale verknooptheid: landen zijn van elkaar afhankelijk op velerlei gebied. De effecten van globalisering hangen voor een deel af van de positie van een land in het Centrum-Periferiemodel. De mogelijkheid om deel te namen aan het globaliseringsproces verschilt naarmate een gebied of groep zich tot de fast world kan rekenen. Binnen een land manifesteert het globaliseringsproces verschillend. De moderne onderdelen van een samenleving hebben over het algemeen het meeste te maken met het globaliseringsproces en profiteren daar ook het meeste van. Globalisering brengt modernisering met zich mee, innovaties en diffusie van ideeen. Deze modernisering is vooral gedeeltelijk en in eerste instantie beperkt tot de formele economie, de fast world. Met andere woorden gefragmeenteerd, in brokstukken herkenbaar in samenlevingen die zich in een maatschappelijk transtitieproces bevinden.

Voorwaarde 1 voor globalisering Liberalisering van de wereldhandel: Dus open grenzen voor personen kapitaal goederen  wereld één grote vrijhandelsmarkt Afschaffen protectionisme WTO streeft naar vrijhandel en eerlijke concurrentie Figuur: De 24-uurseconomie van de financiele markten.

Voorwaarde 2 voor globalisering Tijdruimtecompressie Snel en goedkoop vervoer grotere schepen en vliegtuigen gebruik van standaardmaten en standaardprocedures bijvoorbeeld containers Transporteerbaarheid opheffen administratieve hindernissen goede fysieke infrastructuur Het begrip tijd-ruimte compressie wordt gebruikt om processen te beschrijven die het besef van tijd versnellen en de betekenis van afstand verkleinen. De geograaf David Harvey gebruikte dit begrip in zijn werk The condition of post modernity. Hierin verwijst hij naar ‘processen die de objectieve kenmerken van ruimte en tijd op de kop zetten.’ Tijd-ruimtecompressie heeft als geografisch concept betrekking op technologieën die de relatieve afstand, gemeten in ruimte en tijd, inkorten. Dit kan evenzeer slaan op vervoer- en communicatiemiddelen (telegraaf, telefoon, fax, internet, trein, auto, vliegtuig) als op economische of politieke veranderingen. Zoals het slechten van politieke grenzen, het verlagen van invoerrechten, het boren van tunnels, het openen van nieuwe markten of het inkorten van de omloopsnelheid van kapitaal.

Voorwaarde 3 voor globalisering Logistiek is de organisatie van transport, inclusief verzamelen en distributie. Dankzij de alom bekende streepjescode en de global positioning systemen GPS is doelmatig voorraadbeheer mogelijk en een efficiente uitvoering van het just in time concept. Digitale revolutie Communicatietechnologie en logistiek World Wide Web / internet / electronische snelweg

Voorwaarde 4 voor globalisering Complementariteit Aanvullende behoeften bevorderen de ruilhandel Voorbeeld: Koopkrachtige vraag in de VS Aanbod van goedkope arbeid in Mexico internationale handel en arbeidsmigratie Complemantariteit is een van de drie kernbegrippen uit de interactie theorie van Ullman. De andere zijn transporteerbaarheid (transferability) (dia 5) en tussenliggende gelegenheid of hindernis (intervening opportunity). De Mexicaanse grensstreek is ook te zien als een intervening opportunity als je bedenkt dat voor de oprichting van de NAFTA naar verhouding meer goederen werden aangevoerd uit de toenmalige jonge tijgerlanden Japan en Taiwan.

Aspecten van globalisering Politieke dimensie Economische dimensie Culturele dimensie

Economische principes Winststreven van elke onderneming Streven naar schaalvoordelen grootschalige massaproductie grootschalig transport Hoe meer geproduceerd hoe goedkoper Productieomstandigheden verschillen per regio Ruimtelijke specialisatie

Economische globalisering Triade Ruimtelijke samenhang tussen bedrijven en instellingen neemt toe productielijnen mondiaal gespreid toename handel tussen alle landen in de wereld ontstaan van een internationale arbeidsverdeling ontwikkeling van een andere manier van produceren: Meer dan driekwart van de wereldhandel speelde zich af binnen de Triade, die inmiddels kan worden uitgebreid met de werkplaats van de wereld, China.

Ford or flexible? Just in case: Fordisme massaproductie in lopende bandwerk standaardisatie verticale integratie onderdelen uit de hele wereld aanvoeren grote hoeveelheden onderdelen op voorraad assembleren tot een eenheidsproduct star: aanbod- en productiegericht Zie Globetrotter, een serie geografische verkenningen, Teleac / NOT, Utrecht 1996, hoofdstuk 11. Ook traditionele Amerikaanse autofabrikanten werken inmiddels met het post-Fordistische Toyota-concept! Verticale desintegratie: het afstoten van delen van de bedrijfsketen. Zo´n bedrijfsketen loopt van de winning van grondstoffen, via bewerking, ontwerp, research en assemblage tot marketing, distributie en dienstverlening. Bij verticale desintegratie worden de minder essentiele onderdelen uit het productieproces geknipt en uitbesteed (subcontracting). Verticale integratie betekent dat een onderneming alle stapjes vanaf de winning van grondstoffen tot en met de serviceverlening volledig in eigen handen wil houden om daarmee de totale productielijn zeker te stellen. Bij dit systeem is het lastig om op alle onderdelen de schaalvoordelen uit te buiten. Bij uitbesteding aan onderaannemers worden kosten en risico´s verlegd naar productieonderdelen buiten het eigen concern.

Ford or flexible? Just in time: Toyotisering klant heeft individuele wensen  productdifferentiatie verticale desintegratie geen onderdelen op voorraad toeleveranciers in de buurt dankzij digitaal voorraadbeheer en moderne logistiek flexibel: vraag- en marktgericht Zie Globetrotter, een serie geografische verkenningen, Teleac / NOT, Utrecht 1996, hoofdstuk 11. Ook traditionele Amerikaanse autofabrikanten werken inmiddels met het post-Fordistische Toyota-concept! Verticale desintegratie: het afstoten van delen van de bedrijfsketen. Zo´n bedrijfsketen loopt van de winning van grondstoffen, via bewerking, ontwerp, research en assemblage tot marketing, distributie en dienstverlening. Bij verticale desintegratie worden de minder essentiele onderdelen uit het productieproces geknipt en uitbesteed (subcontracting). Verticale integratie betekent dat een onderneming alle stapjes vanaf de winning van grondstoffen tot en met de serviceverlening volledig in eigen handen wil houden om daarmee de totale productielijn zeker te stellen. Bij dit systeem is het lastig om op alle onderdelen de schaalvoordelen uit te buiten. Bij uitbesteding aan onderaannemers worden kosten en risico´s verlegd naar productieonderdelen buiten het eigen concern.

Besparing en verschuiving Voordelen flexibele productie en just in time management: Geen afschrijvingen op voorraden voorraad veroudert niet Geen rentelasten op voorraden Nauwelijks magazijnruimte nodig de producten (onderdelen, halffabrikanten, eindproducten) varen, rijden of vliegen Kwetsbaar punt: sterk afhankelijk van een soepel logistiek* proces Dus toeleverende bedrijven graag dichtbij *Logistiek: de organisatie van het totale transport- en distributieproces

Internationale arbeidsverdeling en Global Shift Winststreven MNO’s leidt tot zoeken laagste kostenpunt Gunstige vestigingsvoorwaarden Laag loonkostenniveau Ondernemersvriendelijke wetgeving Aantrekkelijk belastingklimaat Flexibel omgaan met milieueisen Geringe macht vakbonden Stabiel politiek klimaat Krachtige overheid Global shift van Atlantic rim naar Pacific rim Ontstaan van wereldwijd vervoersnetwerk Ontwikkeling van EPZ’s In een Export Processing Zone worden gebouwen en diensten beschikbaar gesteld aam bedrijven die goederen produceren voor de uitvoer. Over de goederen hoeven geen uitvoerrechten en belastingen te worden betaald. Wat betreft arbeids- en milieurecht gelden bijzondere regels. Ook wel economische productiezones genoemd.

Politieke globalisering Samenwerking is wederzijds voordeel Supranationale organisaties wereldwijd Global governance Politieke grenzen vervagen Relatie democratisering en globalisering? Anderzijds ontstaan / versterken van machtsblokken EU, NAFTA, ASEAN Afbreken binnengrenzen Verlies laagwaardige werkgelegenheid in rijke landen Toename werkloosheid en politieke spanningen Gevoel van verlies gebiedsgebonden identiteit Reactie: regionalisme en nationalisme Centrifugale krachten: verbrokkelingsproces De Zweedse liberaal Johan Norberg (Lang leve de Globalisering) toont in een videofragment dat in bijna alle landen waar Coca-Cola gedronken wordt een democratisch politiek systeem aanwezig is. Deze Zweedse liberaal memoreert dat welvaart voor de grote massa iets nieuws is. Landen die gingen meedoen aan het globaliseringsproces maakten een snelle economische en politieke ontwikkeling door. Norberg noemt als voorbeelden Taiwan en Kenia. Deze landen waren 50 jaar geleden even rijk, maar Taiwan is tegenwoordig 20 maal rijker dan Kenia. Norberg wijst als oorzaak van de bloei van Taiwan aan dat dit land 25 jaar geleden zich openstelde voor de wereldhandel. De indertijd veelgeroemde eigen aanpak van Kenia met de instelling van handelsbarrières en importsubstitutie zorgde voor stagnatie. De situatie in India is vergelijkbaar. Deze landen doen op een bepaald moment waar ze goed in zijn: fabriceren tegen lage lonen. Door de snelle groei van de uitvoer kreeg Taiwan de deviezen binnen om zelf buitenlandse producten in te voeren. Ook het snelgroeiende China toont de voordelen van globalisering.

Culturele globalisering Vermenging van normen, waarden en gewoonten van verschillende culturen Global culture ‘global village’ vaak oppervlakkig Cultureel imperialisme naar westers model? kleding, media, democratie, kapitalisme, emancipatie, mensenrechten (ver)amerikanisering vervagen eigen identiteit voedingsbodem van onvrede en verzet globalisering van terrorisme?

Anti-globalisten en anders-globalisten: Globalisering = neo-kolonialisme Kloof arm rijk groeit: rijk wordt rijker, arm wordt armer Op alle ruimtelijke schaalniveaus: lokaal, nationaal en mondiaal Welvaart rijke landen groeit ten koste van de armen in de wereld Uitbuiting arbeidersklasse Werkloosheid ongeschoolden neemt toe Toename ellende van de allerarmsten http://scholieren.nrc.nl/weekkrant/2000/40/4.shtml http://www.liberales.be/cgi-bin/show.pl?essay&degrauweglob&print

Anti-globalisten en anders-globalisten: Macht MNO’s staat haaks op democratische besluitvorming Meer macht dan nationale regeringen soms IMF en de Wereldbank bevorderen globaliseringsproces WTO dient alleen de rijke landen Lange transportstromen vreten energie en vervuilen http://scholieren.nrc.nl/weekkrant/2000/40/4.shtml http://www.liberales.be/cgi-bin/show.pl?essay&degrauweglob&print

Centrum-Periferiemodel en globalisering Harmonie Belangenovereenkomst tussen de Centrumgebieden Conflict Belangenstrijd tussen Centrum en Periferie tussen Periferie en Periferie Model van neo-kolonialisme?

De Globaliseerders Globalisering = armoedebestrijding Beste vorm van ontwikkelingshulp Aantal transitielanden en centrumlanden groeit Toename welvaart onder grote lagen van de bevolking Absolute afname van aantal armen Verbreiding van technische kennis Bevordert het democratiseringsproces De voorstanders van globalisering wijzen erop dat er veel van de leningen aan arme landen zijn misbruikt door de landen zelf. Het geld dat Wereldbank en IMF voor diverse ontwikkelingsprojecten beschikbaar stelden verdween in de portemonnee van corrupte regeringsleiders. Tal van oorlogen werden gevoerd met geleend geld. Kwijtschelding van de schulden betekent verlenging van bloedige conflicten. De arme landen zijn volgens deze opvatting vooral zelf schuldig aan hun achterstandssituatie. Geld lenen zonder strenge voorwaarden betekent dat enorme bedragen verdwijnen in een bodemloze put.

De Globaliseerders Zorgt voor goedkopere producten Doelmatige vorm van productie Beperkt verspilling en corruptie Arme landen delen in groeiende welvaart geld voor armoedebestrijding, onderwijs, gezondheidszorg, modernisering De voorstanders van globalisering wijzen erop dat er veel van de leningen aan arme landen zijn misbruikt door de landen zelf. Het geld dat Wereldbank en IMF voor diverse ontwikkelingsprojecten beschikbaar stelden verdween in de portemonnee van corrupte regeringsleiders. Tal van oorlogen werden gevoerd met geleend geld. Kwijtschelding van de schulden betekent verlenging van bloedige conflicten. De arme landen zijn volgens deze opvatting vooral zelf schuldig aan hun achterstandssituatie. Geld lenen zonder strenge voorwaarden betekent dat enorme bedragen verdwijnen in een bodemloze put.

Reacties op globalisering Samenvoegen en versterken van regio’s om wereldwijde concurrentie aan te kunnen Regionale overheden streven naar clusters ontwikkeling, productie, marketing en distributie Werkgelegenheid op basis van kennissamenleving en high technology Herstel protectionisme ophogen buitengrenzen bijv. exportsubsidies en invoerheffingen