De zin en onzin van Strategie Ruurd Verdam Oranjewoud 12 oktober 2010

Scenario’s Scenario’s in de onvoorspelbare wereld van • economie • valuta – Euro • banken

Economische uitgangspositie beroerd Bankencrisis laat diepe sporen na. Gevolgen voor Nederland: •Economische groei – 4% (‘09) nu ca 1,5% •Steun aan banken ca € 250 miljard •Groot gat in rijksbegroting: in 2010 tekort van 6% •Consumenten en bedrijven in verdrukking •Pensioenfondsen in problemen

De hamvraag Voortgaand economisch herstel of dubbeldip ?

Haperend beeld in de VS Werkloosheid Spaarquote HuizenprijsLeading indicator

Azie groeit voorspoedig Toenemend belang Azië in wereldeconomie

Wisselend beeld in Europa

Pril herstel economische groei Productie

Maar... groei vooral dankzij impuls overheid

Tekort en Staatsschuld (2011) wat was ook al weer de EMU-norm ? Staatsschuld in % BBP Begrotingssaldo in % BBP Spanje Italië 3 NL Griekenland Frankrijk Lux Eurozone België Finland Duitsland Ierland Slowakije

Weer oog voor risico’s: markt dwingt tot discipline Rente op 5 jaars Staat

Paars of Bruin, al dan niet gedoogd Maatregelen zijn onvermijdelijk

Economie overleeft crisis dankzij andere aanpak dan in jaren ’30 •Enorme liquiditeitsteun •Redding banken •Wereldwijd stimulans overheden

Echter... •Crisis in jaren ’30 werd versterkt door uiteenvallen Gouden Standaard •Systeem dwong discipline af •Gaf stabiliteit, zekerheid en vertrouwen •Nu dreigt wederom valuta-crisis •Toenemende interventies t.b.v. exporten •Grote spanningen in Euro-gebied • Speculatie tegen zwakkere valuta’s •Overleeft de Euro ? ? ?

Waarom de Euro ? •1946oproep van Churchill tot ‘Verenigde Staten van Europa’ •1951EGKS •1957EEG Benelux, Duitsland, Frankrijk, Italië vrij verkeer van personen en goederen gemeenschappelijk landbouwbeleid grote economische impuls •19691 e Europese Raad in Den Haag Streven naar Europese Monetaire Unie

Dalende dollar dwingt tot samenwerken Doel EMU slang EMS $ -11%

Het EMS begon te werken Lire FrFr BFr DM Source: DATASTREAM Devaluaties werden kleiner

NL Fr Sp It En renteverschillen werden minder

Overeenstemming over Euro Voordelen EMS: •Afnemende devaluaties Zuidelijke landen Goed voor concurrentiepositie Duitsland en Nederland •Sterk dalende rente in Zuid Europa Goed voor economie en rijksbegroting Maar overgaan op een gemeenschappelijke EURO... opgeven van de nationale munt en een belangrijk economisch instrument.... pas met de val van de Berlijnse Muur

Maar nu.. Na 10 jaar succes terug bij af? Weer fors oplopende renteverschillen

Verworvenheden Euro •Stabiele wisselkoersen binnen Europa •Enorm economisch voordeel voor NL en Dld kostenvoordeel bedrijfsleven maar vooral goed voor concurrentiekracht •Lagere rente Zuidelijke landen goed voor economie en rijksbegroting •Europese Unie sterk handelsblok Minder gevoelig voor koersen andere valuta

Is uitstappen een optie ? •Miljarden kostende operatie door weer invoeren eigen munt •Voor landen als NL en Duitsland •Weer gevoelig voor devaluaties Zuid-Europese landen •Verslechtering concurrentiepositie •Voor Zuidelijke Europese landen •Naast debiteuren risico ook weer valutarisico • Nog sterkere stijging rente • Slecht voor economie en rijksbegroting

Is een land laten vallen een optie ? •Eén partij laten vallen zet systeem op het spel met dreigend domino-effect •Banken •Euro-landen •En daardoor weer Banken etc •Zelfde nadelen •En tot slot:... de politieke dimensie

Komt het goed met de banken?

Banken krabbelen weer op Overheidsgelden komen deels terug •ABN AMRO (ca € 30 mrd) blijkt dure investering •Maar ING, Aegon en SNS lossen af •Garantieregeling (€ 200 mrd) maar voor € 50 mrd gebruikt Maar... •Waarom worden er geen kredieten meer verstrekt? •Waarom merk ik niets van de lage ECB-rente?

Zakelijke kredietverlening groeit gematigd

Banken krijgen goedkoop geld van ECB Maar waarom krijgt de klant dat niet ?

Lange commitments lang funden ‘Banken krijgen bijna gratis geld van ECB. Maar dat zie ik niet terug in mijn tarief voor een lening’. Lange commitments moeten banken (deels) funden met lang middelen. Euribor 10 jr Staat 5 jr Staat Rentetarieven kort en lang

Maar het belangrijkste... Waarom hebben de banken de crisis niet voorzien ??

Amsterdam 400 jaar bubbels, manies en crises

De Economist van De hebzucht moet binnen behoorlijke grenzen gebragt; de vurige dorst naar genietingen, die reeds, bij het geperfectioneerd crediet-systeem onzer eeuw, zo menig koopman de grenzen der voorzigtigheid deed overschrijden, die moeten overwonnen. Bezadigdheid en zelfbeheersing moeten de plaats vervangen van de toomelooze winzucht.

Wat leren we ervan ? Zodra er schakels komen tussen investering / kredietverlening en uiteindelijke doel creëren we een kiem voor een zeepbel en het uiteenspatten ervan.

Banken moeten dus terug naar de kern De kern van alle voorstellen: Banken: •Keer terug naar de basis •Stel de klant centraal •U bent een dienstverlenende instelling •Lagere bonussen •Hogere reserves en minder hefboom

Hogere reserves heeft consequenties Banken moeten meer eigen vermogen aanhouden. Hiertoe 3 wegen: •óf meer winst inhouden •óf nieuw vermogen aantrekken •óf balansgroei afremmen De gevolgen zijn: •Banken worden voorzichtiger én kritischer •Krediet wordt duurder

Pensioenreserves nog gigantisch

Maar: dekkingsgraad daalt met rente

Conclusie Economie •Voortgaand herstel aannemelijk, mits valutacrisis uitblijft... en banken vertrouwen kunnen terugwinnen EURO •EURO overleeft mits mastodonten nog gehoor vinden... en ter bescherming van banken Banken •Zullen positie geleidelijk verder herstellen... mits Euro overeind blijft... en dubbel dip uitblijft Want anders...