EMDR bij autisme spectrum stoornissen (ASS) en bij verstandelijke beperking (VB) Zoek de verschillen

Nederlands EMDR congres 24 maart 2012 Esther Leuning e.leuning@karakter.nl Liesbeth Mevissen l.mevissen@accare.nl

VB Verstandelijke Beperking: ontwikkeling is vertraagd en stopt eerder =ontwikkelingstekort; ontwikkeling verloopt harmonieus

Niveau’s VB IQ Ontw. leeft. Zwakbegaafd 71 - 85 Licht (85%) 51 - 70 71 - 85 Licht (85%) 51 - 70 6½ -12 jr Matig (10%) 36 - 50 4 - 6½ jr Ernstig (3-4%) 21 - 35 2 - 4 jr Zeer ernstig (1-2%) ≤ 20 0 - 2 jr

ASS i.t.t. VB Autisme Spectrum Stoornis: ontwikkeling verloopt ánders =ontwikkelingsstoornis; disharmonisch *sociale interactie *communicatie *rigiditeit in gedrag, belangstelling en activiteiten 5

ASS (DSM-IV): diversiteit Rettsyndroom Desintegratiestoornis vd kinderleeftijd Asperger Autistische Stoornis (20% waarvan 80% tevens een VB) PDD-NOS & McDD (subgroep PDD-NOS?) Ongeveer 50% van de mensen met een ASS heeft ook een VB 6

Casus Ricardo 11jaar TIQ=61, VIQ=72, PIQ=55 (ontw.leeft. ± 6 jaar) ASS /McDD orthopedagogisch behandelcentrum en cluster 3 school arts meldt aan voor EMDR na medicatiecontrole (risperdal): *is thuis driftig en agressief, *durft niet meer thuis te slapen: hoort stemmetjes die aanzetten tot agressie *traumatische gebeurtenissen in voorgeschiedenis Ricardo’s doel: 3 nachten thuis zonder stemmetjes

Ricardo; getuige autobrand (2:50)

VB EMDR protocol ki & jeugd (zwakbegaafd) licht 6;6-12jr matig 4-6;6jr ernstig 2-4jr diep <2jr (12jr-18jr) 9-12jr 6-8jr 4-5jr 1-3jr

Ricardo; her-evaluatie (1:40)

Ricardo vervolg Binnen 6 weken: slaapt zonder problemen thuis Na nog eens 6 weken: medicatie is volledig afgebouwd Diagnose is herzien: geen ASS (PTSS gemist) Lange termijn perspectief..weer voorgoed terug naar huis?

Prevalentie trauma VB: 5 keer zoveel kans om als kind mishandeld/misbruikt te worden (King 2010) 31 % van de kinderen met VB is mishandeld/misbruikt, tegen 11 % kinderen zonder VB (Sullivan & Knutson, 2000) 61% vd vrouwen en 23% vd mannen met VB heeft ooit seksueel geweld meegemaakt (van Berlo 2011) ASS: 1 studie (Methar en Mukades ,2011) N=69 12

Prevalentie PTSS bij VB Mevissen&de Jongh, 2010: 4 studies in kleine populaties valide en betrouwbare instrumenten ontbreken Prevalentie onbekend Hypothesen: *hoge prevalentie (kwetsbaarheid) *symptomen als bij kinderen

Prevalentie PTSS bij ASS 1 studie (Methar en Mukades ,2011) N=69 (40 ASS én VB): 18 met trauma waarvan 12 PTSS Symptomen PTSS: *sociaal en communicatief & zelfredzaamheid ↓↓ *stereotiep gedrag, agressie, afleidbaarheid, slaapstoornissen, prikkelbaarheid, hyperactiviteit & zelfverwondend gedrag↑↑ 14

Diagnostiek van PTSS bij VB en/of ASS PTSS wordt zelden gediagnosticeerd: “diagnostic overshadowing” (Symptomen toegeschreven aan ASS of VB)

VB en ASS: waar let je op? evidente veranderingen in gedrag/emotie/gedachten van de client regressie in de ontwikkeling van de client totaal of gedeeltelijk vergeten van situaties uitspelen/tekenen van/praten over steeds weer dezelfde gebeurtenis niet pluisgevoel bij ouders over een bepaalde situatie en gebeurtenis 16

Behandeling “PTSS” bij ASS en VB Nederlandstalige literatuur Tijdschrift voor Kinder en jeugd-psychotherapie (2006, nr.3) “EMDR voor posttraumatische stressklachten bij kinderen met een ASS; een oefening in bedachtzaamheid voor kinderen, hun ouders en behandelaars”, door Saskia van Deurzen Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme (2008, nr. 3) casusbeschrijving door Liesbeth Mevissen Casusboek EMDR (2010) casusbeschrijvingen door Tineke Backer van Ommeren, Arianne Struik, Esther Leuning 17

Behandeling “PTSS” bij ASS en VB Engelstalige literatuur King (2010) benadrukt noodzaak Mevissen (2010; 2011 ): 6 casusbeschrijvingen EMDR bij VB waarvan 2 VB én ASS Barol & Seubert (2010): 6 casusbeschrijvingen EMDR bij VB waarvan 3 VB én ASS 18

Alexander 15 jaar PDD-NOS, type MCDD Psychotische symptomen bij emotionele stress (stemmen horen en zich afsluiten) Medicamenteuze behandeling PTSS wordt pas later gediagnosticeerd door psychiater Trauma: getuige van SM vader, seksueel misbruik op een behandelgroep, lastiggevallen door jongen uit de buurt, pestervaringen 19

Afleidende stimulus Alexander kan het protocol zeer goed volgen, behalve dat hij een aanpassing in de afleidende stimulus nodig heeft. 20

VIDEO Alexander 21

EMDR bij Alexander Eerst linksom gericht op trauma (4 keer) Daarna rechtsom gericht op negatief zelfbeeld: ‘ ik ben niet okee’ waarbij 4 nu nog geldige bewijzen (4 keer) Effect: Vrolijker, minder rigide, geen psychotische symptomen bij emotioneel stresserende gebeurtenissen, meer gericht op sociale omgang, minder ‘autistisch’ volgens moeder, afbouw anti-psychoticum 22

EMDR bij VB Ontwikkelingsleeftijd  versie K&J protocol SUD Ouders/hulpverleners nauw betrekken Aanpassingen bij comorbide problemen bijv. ASS

Marissa 8 jaar Grens lichte VB/zwakbegaafd (TIQ 71, VIQ 82, PIQ 64); ontw. leeft. ± 6jaar Autisme Spectrum Stoornis/MCDD Klachten: nare gedachten over dood, ziekte en messen voor veel dingen bang buikpijn, hoofdpijn Multi Complex Developmental Disorder: nog niet in DSMIV; emotionele problemen, m.n. angsten sterk op voorgrond

Relaxatie Geen ingrijpende gebeurtenissen Doel EMD(R): “nare gedachten” van emotionele lading ontdoen trainen ”butterfly hug” als selfmanagement methode

Trigger dood Mickel Jackson, klachten nemen toe  Er zijn wél traumatische gebeurtenissen voor het eerst een lijk gezien zelfmoordpoging vaders vriend tante overlijdt aan kanker klasgenootje ernstig ziek Ondanks lichte VB story telling methode las uitgangspunt ivm rigiditeit in communicatie..moeite met begrijpen/opvolgen instructies;het kennen van het verhaal maakt het mogelijk om te helpen als proces vastloopt

Video Marissa (2:08) behandeling herinnering aan mislukte zelfmoordpoging van vaders beste vriend communiceert via vader; volgt instructies standaardprotocol niet op (media player vanaf 1:56)

Effect EMDR Marissa In 2 sessies trauma’s verwerkt Follow-up met ouders 7 weken later

Marissa 2 (3:41) We zien ouders over enkele maanden weer; ik ga er van uit dat de klachten weg zullen blijven maar dat moeten betrokkenen zelf kunnen ervaren. Geen sprake van MCDD maar PTSS bij autistische stoornis

Kevin 11 jaar, thuiswonend, cluster 4 onderwijs diagnose na 1/2jr observatie in kinderpsychiatrisch centrum: Autistische stoornis, kenmerken McDD ADHD Zwakbegaafdheid TIQ 84; VIQ81; PIQ92 ontw.leeft. ± 9 jaar

Uit dossier (1) Bij aanmelding voor observatie: Forse agressie Springt letterlijk over stoelen en kasten Gepreoccupeerd met enge dingen

Uit dossier (2) Eerder behandelaanbod: medicatie (risperdal) PMT IPG Speltherapie Actueel alleen medicatie

Aanmelding EMDR Door IPG na informeel contact: 1,5jr geleden 2x vlak achter elkaar gepest en in elkaar geslagen Klachten: Durft niet meer buiten te spelen; altijd bang dat hij weer geslagen wordt. Laat veel agressie zien, met name in contact met broertje

Video Kevin

Na 1e sessie Gefietst, samen gespeeld & ijsje gehaald Geen woede-uitbarstingen meer Opnieuw lastig gevallen; niet trots op goede coping Geen zin om weer te komen

Na 2e sessie Met moeite mee naar 3e sessie: “waarom maakt ze mij zo boos?” Mee gaan zwemmen Mee naar winkel Speelt weer buiten Agressie op oude niveau Nieuw: wil weten waar vertrouwenspersoon is

Romy 9 jaar Autistische stoornis en op grens van zwakbegaafdheid Volledige ontregeling na ongeluk met cavia: schoolverzuim, woedeuitbarstingen, extreme boosheid naar pleegvader, dwingend gedrag, huilbuien 37

EMDR bij Romy Neemt 2 cavia’s mee naar behandeling Pleegmoeder doet story telling Geen enkele bilaterale stimulus werkt Ze kan (oog) contact niet aan Wil geen koptelefoon op Gooit na tijdje buzzers weg Oplossing: tappen op cavia, benoemen van schuldgevoel en boosheid op haarzelf 38

Effect Romy verdraagt het verhaal van pleegmoeder Romy tapt op cavia’s wanneer ze thuis verdrietig of boos is Woedeuitbarstingen nemen af Ze gaat weer naar school Woede op pleegvader neemt af Ze is in staat een nieuw afscheid te verdragen 39

Tips EMDR bij ASS Ook onthand? Geen standaardprotocol voor ASS Wel “tips” van de SIG EMDR bij ASS

Contactpersonen SIG’s SIG EMDR en autisme: p.spuijbroek@centrumautisme.nl e.leuning@hotmail.com SIG EMDR en verstandelijke beperking: r.lievegoed@planet.nl l.mevissen@accare.nl 41