Presentatie: “Vereniging van Penshonado’s (VVP)” Drs A.G.Romero Centrale Bank van Curacao en St.Maarten 15 februari 2011

Agenda 1.Economische ontwikkeling in de wereld 2.Effecten schuldsanering voor de lokale markt 3.Uitdagingen voor de pensioenwereld. 4.Vragen ronde

1. Wereld Economie

Aswolk boven Ijsland 2010

Real GDP growth (%) in selected countries / areas 2008 2009 2010 2011 World 2.8 -0.6 4.8 4.2 Advanced economies 0.2 -3.2 2.7 2.2 USA 0.0 -2.6 2.6 2.3 Euro area 0.5 -4.1 1.7 1.5 Netherlands 1.9 -3.9 1.8 Emerging & developing economies 6.0 2.5 7.1 6.4 Brazil 5.1 -0.2 7.5 4.1 Venezuela -3.3 -1.3 Colombia 0.8 4.7 4.6

Internationale econmische panaroma 2011: Extreem lage rente; Hogere olieprijzen ( > 100 dollar ); Hoge werkloosheid in ontwikkelde landen (Europa, de VS, Japan); Crisis in Europa ( Griekenland, Ierland, Portugal ?, Spanje ?); Potentieel hogere voedselprijzen; Sterke and consistente economische groei in de “emerging markets” ( Brazilië, China, India…)

Bron: Crown Investment Management februari 2011

VS: lange termijn rente “treasury paper” Bron: Crown Investment Management februari 2011

VS: lange termijn rente “treasury paper”2

‘Olieprijs kan verder stijgen naar 120 dollar’ 01 feb 2011

2. Effecten schuldsanering op de lokale kapitaalmarkt

Economische ontwikkeling Curaçao (Annual % change)

Development debt-to-GDP ratio

General government budget balance and interest payments (in millions NAf.)

Total outstanding government securities (in millions NAf.)

Maturity schedule of the country of Curaçao (in millions NAf.)

Domestic interest rates (commercial bank lending rates) Declining trend in average mortgage rate Increase in average rate on time loans from 2008. This can be explained by higher risk premium due to increase in nonperforming loans. Lending rates 2007 2008 2009 2010 May Mortgages 8.0 8.2 7.4 7.2 Time loans 9.5 8.2 9.6 9.3

Domestic interest rates (borrowing rates) Borrowing rates adjusted downward to preserve interest margin

3. Uitdagingen voor de pensioenwereld.

1. Pensioenfinancieringen (DCS en DBS) 2. Eindloonregelingen en risico’s 3. AOV financiering via omslagstelsel kan dat nog? 4. Vergrijzing, lage rente en lage dekkingsgraad, korten op pensioenen, indexering kan dat allemaal nog?

Soorten pensioenplannen Pensioen is vast: Kosten zijn variabel 60 tot 70 procent van het salaris Eindloon middenloon regeling Defined Benefit DB-systeem Kosten zijn vast Pensioen is variabel Beschikbare premie regeling Defined Contribution DC-systeem

Gerelateerd aan salaris Pensioenen Toezegging Pensioen als basis Vaste bedragen Gerelateerd aan salaris Middenloon Eindloon Premie als basis Beschikbare premie

AOV franchise Pensioen grondslag 70% * grond- slag Aanvullend pensioen 70% van salaris AOV 2011: NAf.818 /maand Franchise 10/7 * AOV

Werkende bevolking met pensioenregeling Nederlandse Antillen 1997 2005 Werkende bevolking 78,589 76,000 Actieve deelnemers in een collectieve pensioenregeling 22,339 30,900 Werkende bevolking met pensioenregeling 28.43% 40.66% Pensioentrekkenden binnen een collectieve regeling 11,500 Onderzoek: Vida Nova 2008

Bron: Tower Watson: 2010 Global Pension Asset Study, January 2011

Aandachtsgebieden Significante verslechtering van de solvabiliteit Verhoging van de kans op het niet kunnen voldoen aan de pensioenvoorziening Druk voor herziene strategieën   Risicobeheer Bredere en meer extensieve weergave van de risico’s Identificeren van en het incorporeren van de mogelijke effecten van extreme gebeurtenissen op de beschikbaarheid van krediet, liquiditeit en marktprijzen activa Risico management Meer aandacht voor het behalen van de verwachtingen van de deelnemers. (pleit voor DC systeem)

Aanpassen aan veranderende omstandigheden Overstappen op DC systemen maar rekening houdende met de belangrijkste kenmerken van pensioenregelingen Het verstrekken van (adequate) pensioenvoorziening (DC plannen voldoen hieraan daar ze gericht zijn op lange termijn besparingen) Herverdeling Verzekering (kapitaal accumulatie wordt bepaald door de bijdragen en de resultaten van de investeringen; beleggingsrisico’s worden door de leden van het pensioenplan gedragen)

4.Vragen?