DEPARTEMENT WERK EN SOCIALE ECONOMIE Kerncijfers Demografie en Werkzaamheid Versie 20 juni 2013

De arbeidsmarkt wordt krapper: alle talent is nodig JAAR Vervangingsgraad1,120,940,780,88 1 Evolutie van de vervangingsgraad (verhouding jarigen ten opzichte van jarigen), Vlaams Gewest Bron: FOD Economie ADSEI Bevolkingsvooruitzichten

Evolutie bevolking op arbeidsleeftijd en van de verhouding jongeren/ouderen (Vlaams Gewest; ) 2 Bron: FOD Economie- Algemene Directie - bewerking WSE

De arbeidsmarkt wordt krapper: alle talent is nodig 3 Tegen 2020 staan er voor elke jarigen (potentiële uitstromers) maar jarigen (potentiële instromers) klaar op de arbeidsmarkt. Door de vergrijzing en de ontgroening kan de Vlaamse arbeidsmarkt het zich niet langer permitteren om talent te verspillen De komende jaren zal er een belangrijke vraag zijn naar werknemers ter vervanging van ouderen die uitstromen. In de periode verwachten we een vervangingsvraag van zo’n personen in Vlaanderen, of per jaar (Steunpunt WSE). Dat is een toename met +35% ten opzichte van de voorgaande 5 jaar.

3. De demografische wissel: Aan de vraagzijde komt er ruimte Bron: FOD Economie – ADSEI – EAK (bewerking Steunpunt WSE).

De arbeidsmarkt wordt krapper: alle talent is nodig 5 In sommige sectoren loopt het aandeel 50-plussers vandaag al op tot meer dan 30%. Op de sector ‘informatica’ en ‘de uitzendsector’ na zijn er nog maar nauwelijks sectoren met een uitgesproken ‘jong’ profiel. Deze grote vervangingsvraag creëert kansen en uitdagingen. Werkgevers zullen moeten investeren in het langer aan het werk houden van hun werknemers en oudere werknemers zullen bereid moeten zijn om langer aan de slag te blijven. Werkgevers zullen zich ook steeds meer moeten wenden tot een ouder doelpubliek om vacatures ingevuld te krijgen.

De arbeidsmarkt wordt krapper: alle talent is nodig SECTOR(%)(n) Post39, Openbaar bestuur38, Vervoer34, Onderwijs28, Financiële diensten27, Ziekenhuizen/overige gezondheidszorg24, Chemische industrie22, Maatschappelijke dienstverlening21, Bouw20, Groothandel en handelsbemiddeling19, Kleinhandel17, Horeca en toerisme17, Uitzendbureaus en arbeidsbemiddeling13, Informaticatechnologie8, Totaal22, Aandeel 50-plussers in een selectie van sectoren, 2009 (Vlaams Gewest) Bron: RSZ (Bewerking Steunpunt WSE)

De arbeidsmarkt wordt krapper: alle talent is nodig 7 In de sectoren ‘Post’ en ‘Openbare besturen’ is 38% à 39% van de werknemers ouder dan 50, wat wil zeggen dat deze sectoren in de komende jaar 39% van haar werknemers zullen moeten vervangen. In de sector ‘Vervoer’ (34% is 50+) vindt men vandaag al moeilijk goede, geschoolde werknemers. In de sector ‘onderwijs’ is al 28% 50plus. Omwille van zijn grote omvang telt deze sector het grootst aantal oudere werknemers. Ook in de sectoren ‘Ziekenhuizen/gezondheidszorg’(25% 50+) en ‘Maatschappelijke dienstverlening (21%) is een forse veroudering aan de gang. Het gaat beide om zeer omvangrijke sectoren. Dit geldt ook voor een sector zoals “financiële diensten” (27% van de werknemer is 50+).

Marge voor arbeidsdeelname bij en jarigen 8 Evolutie van de werkzaamheidsgraad per 5-jarige leeftijdsklasse, Vlaams Gewest, Bron: FOD Economie ADSEI – EAK (Bewerking Departement WSE/Steunpunt WSE)

Marge voor arbeidsdeelname bij en jarigen 9 Om arbeidskrapte te voorkomen, de welvaart veilig te stellen en de betaalbaarheid van de welvaartsstaat te garanderen moet de werkzaamheid stijgen. Volgens de nieuwe EU2020-strategie dient 75% van de 20 tot 64- jarigen in Europa aan het werk te zijn in In het Vlaams Gewest bedroeg de werkzaamheidsgraad van 20 tot 64-jarigen in ,1%. De Vlaamse werkzaamheidsgraad wordt vooral afgeremd door de geringe arbeidsdeelname van ouderen. De werkzaamheid daalt scherp met de leeftijd. Van de jarigen werkt nog 78,7%. Bij de jarigen is dat nog maar 57,4%. Van de jarigen werkt er nog maar 18,4% (cijfers 2011).

Vlaanderen aan de staart van het Europese peloton 10 De werkzaamheid van jarigen, Vlaanderen in internationaal perspectief, 2010 Bron: FOD Economie ADSEI – EAK, Eurostat LFS (Bewerking Departement WSE)

Vlaanderen aan de staart van het Europese peloton 11 Met een 4 op 10 55plussers aan het werk bengelt Vlaanderen aan de staart van het Europese peloton Het Vlaamse Pact 2020 schrijft voor dat tegen % van de 55plussers werkt. In 2012 is dat nog maar 40,5%. De arbeidsdeeIname van oudere leeftijdsgroepen is de laatste jaren wél gevoelig toegenomen. In 2012 was ruim 40 procent van de 55-plussers aan het werk in Vlaanderen, dat is 6,2 procentpunten meer dan in 2008 (start van de crisis) en maar liefst 14,9 procentpunten meer dan in 2000, toen slechts één op de vier (25,6%) 55-plussers aan het werk was.

Evolutie werkzaamheid 55+ (Vlaams Gewest ) Bron: FOD Economie ADSEI – EAK, Eurostat LFS (Bewerking Departement WSE) 46,8% 40,5% 34,2%

Prognoses werkzaamheidsgraad Op basis van een projectie die rekening houdt met maatschappelijke trends (zoals de stijgende arbeidsdeelname van vrouwen), demografische ontwikkelingen (vooral de veroudering van de bevolking op arbeidsleeftijd), conjunctuurvooruitzichten (in de vorm van de geraamde evolutie van de werkloosheid) én de voorspelde impact van recente beleidshervormingen (zoals de hervorming van het brugpensioen en het vervroegd pensioen) verwacht het Steunpunt WSE een werkzaamheidsgraad van 73,3% in 2020, Dit is lager dan de vooropgestelde Vlaamse doelstelling voor 2020 van 76% Vlaanderen zou in 2020 zo’n werkenden tekort komen om de doelstelling te halen. Voor 55-plussers wordt 48,7% werkzaamheid verwacht in We zullen dus niet de 50% doelstelling bereiken in Dus: de arbeidsdeelname van ouderen en andere ondervertegenwoordigde groepen zoals allochtonen moet substantieel stijgen om de tekorten op de arbeidsmarkt weg te werken.

We werken langer, maar nog lang niet tot aan de wettelijke pensioenleeftijd 14 Met de feitelijke gemiddelde uittredeleeftijd van 59,4 jaar in Vlaanderen hebben we nog steeds niet de kaap van 60 jaar bereikt. Er is wel een toename merkbaar, maar die bedraagt gemiddeld maar 1 jaar tussen 2001 en We stoppen nog steeds vér voor de wettelijke pensioenleeftijd (65 jaar). Toch leven we alsmaar langer, dus het is niet echt logisch dat we zo vroeg stoppen met werken. De gemiddelde levensverwachting van mannen bedraagt 77,8 jaar en van vrouwen 82,9 (cijfers 2011). We leven langer en bovendien steeds langer in goede gezondheid.

We werken langer, maar nog lang niet tot aan de wettelijke pensioenleeftijd: Gemiddelde uittredeleeftijd naar gewest Bron: Datawarehouse AM&SB bij de KSZ (bewerking Steunpunt WSE). 59,4 58,7 Bron: Datawarehouse Arbeidsmarkt en sociale bescherming (bewerking Steunpunt en dep WSE)

En we werken gemiddeld weinig jaren over de totale carrière (mannen en vrouwen die op rustpensioen gingen in 2007, België) menwomen Gewerkte jaren2818 Gelijkgestelde jaren99 Inactieve jaren717 Totaal aantal jaren in de carrière 44 jaar Bron: CIMIRe en Datawarehouse AM&SB (bewerking door Steunpunt Werk en Sociale Economie)

Toch leven we alsmaar langer Gemiddelde levensverwachting bij geboorte (België) mannen 43,677,8 vrouwen 46,982,9 Bron: FOD Economie, Algemene directie statistiek en economische Informatie

Aandeel van 50+ in het totaal aantal indienstnemingen en in de beroepsbevolking, Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek - EAK (Bewerking Departement WSE/Steunpunt WSE)

Herintrede van 50-plussers verloopt zeer moeizaam 19 Eens 50plussers hun werk verliezen of stoppen met werken is het zeer moeilijk om opnieuw aan de slag te gaan. Slechts 6,9% van alle nieuwe indiensttredingen gaat over een 50plusser terwijl hun aandeel in de totale beroepsbevolking 25% bedraagt. Wanneer een oudere werknemer werkloos wordt is de kans zeer klein om opnieuw werk te vinden. Elke maand vindt slechts 3% van de Vlaamse werkzoekende 50-plussers een baan. Ter vergelijking: bij jongeren -25 jarigen vindt 19% elke maand een baan (cijfers 2011). Er is over de tijd ook weinig vooruitgang te bespeuren: de herintredekans voor oudere werkzoekenden blijft structureel zeer laag.

Herintrede van 50-plussers verloopt zeer moeizaam: Uitstroom van Nwwz naar werk, naar leeftijd (gemiddelde uitstroom per maand), Bron:VDAB (verwerking Dep WSE/Steunpunt WSE)

10 beleidstips: Met meer, langer en beter werken 21 1.Benader de arbeidsmarkt vanuit een competentiebril in plaats vanuit diploma’s. Oudere werknemers hebben een schat aan ervaring en verworven competenties. Zorg hierbij ook voor valorisatie van verworven competenties (EVC, ervaringsbewijzen). 2.Verklein de kwalitatieve mismatch: de beschikbare profielen bij oudere werkzoekenden beantwoorden dikwijls niet aan de vraag op de arbeidsmarkt. Investeer in permanente vorming van werknemers zodat ze langer productief blijven. 3.Maak loopbaankeuzes bespreekbaar: zorg ervoor dat (oudere)werknemers niet vastlopen in hun job (via loopbaangesprekken, loopbaanbegeleiding,..) 4.Zorg voor maatwerk: dé oudere werknemer bestaat niet. 5.Breid kansen voor jobheroriëntatie uit via interne en externe mobiliteit 6.Investeer in gezonde werknemers en een gezonde werkplek over de ganse loopbaan 7.Werk de loonkostverschillen tussen leeftijden weg (zorgt voor een drempel bij aanwerving en een stimulans bij ontslag) 8.Maak flexibele arbeidsarrangementen mogelijk in functie van een goede combinatie tussen werk en privé 9.Bestrijd stereotypen door sensibilisering. 10.Bestrijd (leeftijds)discriminatie