Inhoud De diepe tijd en de evolutie van de mens Wat is evolutie? Waarom is evolutie waar? De diepe tijd en de evolutie van de mens

3. Perspectief diepe tijd Evoluties & revoluties: Kosmologische evolutie (- 13,7 miljard jaar Big Bang; -4,5 miljard jaar: zon en aarde, astrofysica) –> Biologische evolutie (-3,5 miljard jaar eerste levende cellen, Darwin) –> Culturele evolutie van de mens (-2 miljoen jaar homo erectus: werktuigen/vuur; -40.000 jaar homo sapiens culturele revolutie: jagers&verzamelaars; -12.000 jaar landbouwrevolutie & -5000 jaar steden: klassenmaatschappij; -250 jaar industriële revolutie; -150 jaar eerste socialistische revolutie, historisch materialisme)

Zonnestelsel & Aarde: 4,6 miljard jaar Tijdsperspectief: de ‘diepe tijd’ & het eerste leven-> mens Heelal & oerknal: 13,7 miljard jaar. Ontstaan van ruimte, tijd & natuurwetten Zonnestelsel & Aarde: 4,6 miljard jaar Luca: RNA (replicator + enzyme) DNA (replicator, 4 glucosiden) Eiwit (20 AZ) => eerste cel: blauwalgen - bacteriën - prokaryoten: 3,8 miljard jaar Eucaryoten: 1,9 miljard jaar – planten: chloroplast (fotosynthese=> H2O+CO2->glucose en O2) – dierlijke cellen: mitochondriën (glucose - energie) <= endosymbiosen Meercelligen: 1 miljard jaar (Cambrische explosie 550 miljoen jaar)

Tijdsperspectief: de ‘diepe tijd’ & het eerste leven-> mens

Tijdsperspectief: de ‘diepe tijd’ & het eerste leven-> mens 99% sociaal & egalitair

Tijdsperspectief: de ‘diepe tijd’ & het eerste leven-> mens

Biodiversiteit en massa-extincties Tijdsperspectief: de ‘diepe tijd’ & het eerste leven-> mens Biodiversiteit en massa-extincties Zoogdieren & Vogels Dinosaurussen Trilobieten Cambrische explosie (Haaien)

Cambrische explosie

Primaten: pan – mens: - 6 miljoen jaar Tijdsperspectief: de ‘diepe tijd’ & het eerste leven-> mens Bonobo Chimp Primaten: pan – mens: - 6 miljoen jaar Australopitecus Afarensis en Africanus - 4 miljoen jaar Lucy voetsporen~ rechtoplopen: - 3,6 miljoen jaar -> Riftvallei

Tijdsperspectief: de ‘diepe tijd’ & het eerste leven-> mens Riftvallei: rand oerwoud-savanne, vulkanisch, meren/rivieren ~ ontstaan van genus homo

Bipedalisme => predator bescherming, prooi: lange afstand lopen Tijdsperspectief: de ‘diepe tijd’ & het eerste leven-> mens Bipedalisme => predator bescherming, prooi: lange afstand lopen zonbescherming: minder directe lichaamsblootstelling taal anatomisch mogelijk. Ademhalingspatroon, tong en farinx en larynx zakken lager => meer toonvariatie mogelijk, basis voor onderscheid in taal. Epiglottis: eten en ademen en spreken tegelijk.

Tijdsperspectief: de ‘diepe tijd’ & het eerste leven-> mens handen vrij, oppositionele duim, fijne handmotoriek: gebarentaal – aanwijzen als communicatie – werpen (bovenarms – speer/pijl/boog: snelle calorieën en proteïne verwerver); en werktuigmanipulatie. Dragen van buit naar gemeenschappelijk basiskamp. bekkenuitgang nauwer. Schedeldelen baby’s schuiven. Geweldig plooien van hersenschors. …

… Vroeger geboren. Meest onvolwassen kind … Vroeger geboren. Meest onvolwassen kind. Langer directe verzorging van moeder nodig, ook grootmoeder (vroege menopauze ‘grootmoedershypothese’), zusters, anderen ook niet-verwanten, collectieve opvoeding. Basis van imitatie (van meerdere rolmodellen), empathie & altruïsme & hechting-autonomie: shared attention, intentionality, coöperatie. Basis van sociaal leren. Langere groei van neuronen en synapsen (verbindingen) na de geboorte. Niet alleen in aantal, vooral in hoeveelheid myeline: bepaalt de snelheid van actiepotentialen (X100X30=X3000)

Tijdsperspectief: de ‘diepe tijd’ & het eerste leven-> mens

Jane Goodall “Chimpanzees, more than any other living creature, have helped us to understand that there is no sharp line between humans and the rest of the animal kingdom. It’s a very blurry line, and it’s getting more blurry all the time.”

Chomsky: taalinstinct <–> Tomasello: interactie-instinct Min 40.000 jaar (100.000 jr) Bij de homo sapiens Culturele Big Bang <= Gesproken taal? <= Sociaal leren – pro-sociaal instinct Chomsky: taalinstinct <–> Tomasello: interactie-instinct

Grotschilderingen (Chauvet:-35.000 jr., Lascaux: -17.000 jr) Geen simpele imitatie. Wel emotie in de schilderingen, soort kubisme. Picasso was verbaasd. (Spi)Rituele functies? Geen voorafgaande tussenvormen.

Venusfiguurtjes 14,000 jr. Wel een gezicht begin van identiteitsvorming. Taal speelt mogelijks belangrijke rol. Snel domesticatie, stedelijke concentratie, geschrift… Besef dat uit een zaadje een plant groeit, dat uit coïtus een kind komen kan Venus van Willendorf (Oostenrijk) 24,000 jr Geslachtskenmerken als vruchtbaarheidssymbolen. Geen gezicht -> identiteitsvorming?

Menselijke capaciteit voor cumulatieve culturele adaptatie

Euroazië zelfde breedte-as: grootte - klimaat – transport - bevolking Min 12.000 jaar Vruchtbare halve maan Domesticatie – rivieren irrigatie – granen – schaap, geit, kameel (transport) … Euroazië zelfde breedte-as: grootte - klimaat – transport - bevolking Schrift – steden – erosie Nijldelta/Mesopot. - Indus – China – Midden-Amerika Zalm => Slaven Maya’s: wiel – geen lastdier Inca’s: lastdier – geen wiel Madagaskar Homo sapiens Neanderthal Homo erectus Tasmanië(-10D-regressie) – N-Zeeland (Maori’s)-> Chatham eilanden (Moriori-1500-1835) Papoea Niew Guinea – 1000 vd 7000 talen - <1938: stenentijdperk Natuurlijk historisch experiment polynesische eilanden~ Galaposeilanden & Darwin Paaseiland (regressie-erosie, ecologisch? Of ziektekiemen en boomratten)

Cultureel-genetische co-evolutie

Genetica van raciale verschillen Onderhuids zijn we allemaal Afrikanen

‘Raciale’ verschillen Enkele mutaties =>rassenverschillen (huidskleur, haarvorm, neus-ooghoek). Weinig genetische verandering, groot opvallend uiterlijk verschil => signaaleffect, grote invloed op hoe we iemand zien (in-group versus out-group)

‘Raciale’ verschillen Genetisch verschil tussen twee individuen van één ras >> tussen twee individuen van twee rassen Evolutionair zeer jonge gemeenschappelijke voorouders. Mensen veel meer gelijk dan eender welke andere soort ondanks uiterlijk grote variatie. Vergelijk met honden, jonge soort <= wolf met grote variatie t.g.v. kunstmatige selectie.

Recente mutaties een gevolg van natuurlijke selectie: hypothesen: klimaat<-> huidskleur: afwegen Vit D tekort (bekkenmisvorming & botafwijking baby) door te weinig UV versus Foliumzuurvernietiging door teveel UV (FZ daling=> foetale afwijkingen), beiden impact op reproduceerbaar succes ~controversieel Biochemie van melaninevorming beschermt tegen huidparasieten => Oost Afrikanen levend in de brousse zonder zonblootstelling zeer zwart, West Afrikanen op hoogte (weinig parasieten, veel zonblootstelling) lichter van kleur risico huidkanker na reproductieve leeftijd=> geen selectie

Recente mutaties een gevolg van genetische drift: neutrale mutaties verspreiden zich ad random en geraken gefixeerd, doordat kleinere populaties tijdlang regionaal geïsoleerd geraken sexuele en culturele (groepsidentiteit) selectie (bv. blauwe ogen: zeer kleine genetische verandering, doch opvallend uiterlijk verschil, element van sexuele of culturele aantrekking => spreiding). Meeste ‘raciale’ kenmerken worden veroorzaakt door veel genen. Geen één gen kenmerk. Evolutionair perspectief: van biologische evidenties naar psycho-sociale evidenties

Inhoud Wat is evolutie? Waarom is evolutie waar? De diepe tijd en de evolutie van de mens Recente wetenschappelijke ontdekkingen (neurowetenschappen, moleculaire genetica, e.a.)

Wetenschappelijke basis van ‘evidence based ‘evolutionaire psychologie (not ‘just-so stories’ dixit Stephen J. Gould) Vergelijkend onderzoek : Disciplines: Tussen soorten: phylogenese Tussen leeftijdsfasen: ontogenese Tussen culturen: cross-cultureel Neurowetenschappen Moleculaire genetica Evolutionaire biologie – paleontologie Evolutionaire psychologie - antropologie

Recente (r) evoluties in neuroscience & gevolgen op maatschappelijk-ethisch-psychologisch vlak Spiegelneuronen (1996) (f) Oxytocine => Vertrouwen Empathie Samenwerking Neuro-imaging fMRI (2000)

Uiteindelijk veel complexer – tientallen hersengebieden betrokken in communicatie tussen mensen – 70% van de hersenschors – spoelneuronen tussen modules

f-MRI van het brein: complexiteit & nuanceren Eenzelfde informatieverwerking~vier breingebieden: woorden horen, woorden zien, woorden spreken, woorden genereren in gedachten 1 voxel-pixel die oplicht = 0,5 mm3 = 5,5 miljoen neuronen = 22 km lange zenuwbanen = 55 miljard synapsen = gedurende 2 seconden ~ neuron ~ milliseconde F-MRI beeld suggereert associatie, zegt niets over causaliteit en zeker niet over in welke richting mogelijke causaliteit zou spelen Opletten voor nieuw neurologisch reductionisme, na verworpen biologisch of genetisch reductionisme

Nuancering 1 menselijk brein = 100 miljard neuronen met elks gemiddeld 10.000 synapsen = 1 miljard keer 1 miljoen neuronale synapsen = 1 miljard GB Menselijk DNA bevat 3 miljard baseparen, waarvan slechts 1,5% gebruikt wordt voor 20.500 genen. Graankorrel = 40.000 genen Eén boeiing 747 bevat 60.000 modules met in totaal 6 miljoen onderdelen, elk een plaats in de blauwdruk. Top - down De meest simpele gistcel bevat 6000 genen en miljoenen onderdelen. Bottem-up, zelfassemblage, locale fenomenen ~ aan locale wetmatigheden, organische ontwikkeling Ziekte van Huntington is gevolg van mutatie van één gen. Ontdekt in 1992. Sindsdien nog steeds geen geneesmiddel. Meeste potentiële patiënten willen niet weten van genetisch testen. ’42’ (genetica ~ informatica) = 1000 human genoom project (China)

Geen code voor 100.000 proteïnes in mensen cel 2003 Human Genome Project Geen code voor 100.000 proteïnes in mensen cel Wel code van 20.500 proteïnes < deze van de fruitvlieg Belang van epigenetica, ENCODE project (publiek ~ CERN) “The more we know, the more we know that we don’t know” (Nicolas Rose, director BIOS LSE)

bemoederen ↓ rat pups => methyl gen corticorec brain => stress gevoelig adult

>< genetisch, stamcel, neurologisch determinisme en reductionisme ‘Geest kan niet bestaan zonder de hersenen, maar is niet reduceerbaar tot de hersenen’ Neoliberale commercialisering van die sectoren en van het wetenschappelijk onderzoek. Moleculaire genetici en neurowetenschappers worden commerçanten ~ CEO’s biotecbedrijven (bubbles: decode (Ijsland) – biobank (UK) – stamcel)

Modern onderzoek Sociologisch, antropologisch, psychologisch en biogenetisch cross-cultureel en tweelingenonderzoek Diergedrag onderzoek: kiemen van ‘menselijk’ gedrag zijn terug te vinden (mensapen, olifanten, dolfijnen, bepaalde vogels). Paleontologisch onderzoek (dateringsmethoden, CT & cyclotron, 3D computer, moleculaire genetica)